O. M. Jabborova, Z. A. Umarova Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi, innovatsiya va integratsiyasi

Boshlang’ich ta’limni tashkil qilish va tarbiya jarayoni. 
O’zbekiston Respublikasi ―Ta’lim to’g’risida‖gi Qonuni 9-moddasida 
quyidagilar belgilangan:
- umumiy o’rta ta’lim tashkilotining birinchi sinfiga bolalar ular yetti 
yoshga to’ladigan yilda qabul qilinadi; 
- boshlang’ich ta’lim ta’lim oluvchilarda umumiy o’rta ta’limni davom 
ettirish uchun zarur bo’lgan savodxonlik, bilim, malaka va ko’nikmalar 
asoslarini shakllantirishga qaratilgan. 
Mazkur huquqiy asos boshlang’ich ta’limni tashkil etishda 
nimalarga e’tibor berish kerakligini belgilaydi. Shu jihatdan 
quyidagilarga e’tibor bering: 
1. Savodxonlik. Boshlang’ich ta’limni tashkil etishdagi bu vazifaning 
ma’nosi Shuki, 7-11 yoshli o’quvchilarda bilim olish tuyg’usini 
rivojlantirish va ularni ijtimoiylashtirishdan iborat. O’quvchilarda bilim 
olishga ishtiyoq tabiiy bo’ladi, boshlang’ich sinf o’qituvchisining 
vazifasi ana Shu tuyg’uni rivojlantirish va o’quvchilarning instinktini 

---

40 
ijtimoiylashtirishdan iborat. Aynan mana Shu ikki vazifa boshlang’ich 
sinf 
o’qituvchisining 
savodxonlik 
masalasini 
hal 
etishdagi 
muvaffaqiyatlariga olib keladi.  
2. Bilim berish. Boshlang’ich ta’limni tashkil qilishda 7-11 yoshli 
o’quvchilarga tezkor va maqbul darajadagi bilimlarni berishni nazarda 
tutish kerak bo’ladi. Unga ko’ra, o’quv fanlarining mavzulari va o’quv 
materiallari qiziqarli, aniq va tuShunarli xususiyalarga ega bo’lishi 
kerak. Bundan tashqari, bilim berishda o’quvchilarga individual 
yondashish va ularning ruhiy-ma’naviy xususiyatlarini hisobga olish 
lozim bo’ladi.  
3. Malaka berish. Mazkur vazifaning mazmuni Shundan iboratki, 7-11 
yoshli o’quvchilarga o’qish, yozish, ijodiy fikrlash va mustaqil fikr 
yuritish malakalari berilishi kerak. Shu sababli boshlang’ich sinf o’quv 
fanlari o’zaro integratsiyalashgan va bir-birini to’ldiruvchi xarakterda 
bo’lishi kutilgan samarani beradi. Buning uchun hozirga zamon 
boshlang’ich ta’lim bosqichi qulay imkoniyatlarga ega.  
4. Ko’nikma berish. Unga ko’ra, 7-11 yoshli o’quvchilarning axloqiy 
fazilatlari rivojlantirilishi va ular oqilona muomalaga ko’niktirilishi 
kerak. Buning uchun boshlang’ich ta’lim jarayonida o’tkaziladigan har 
bir tadbir maqsadli va tarbiyaga yo’naltirilgan bo’lishi lozim. Buning 
uchun boshlang’ich sinf o’quvchilari muntazam ravishda sinf rahbarlari 
va o’qituvchilar tomonidan o’rganilib borilishi kerak. 
Boshlang’ich ta’limni tashkil qilishda eng ilg’or o’qitish metodlari, 
vositalari va texnologiyalariga tayanish tavsiya etiladi. Bu borada 
bizning yondaShuvimizga ko’ra, har bir boshlang’ich sinf o’qituvchisi 

---

41 
o’zining individual o’qitish uslubiga ega bo’lishi maqsadga muvofiq 
hisoblanadi.
Bugungi kunda ta’limning o’ziga xos metodlari, vositalari va 
texnologiyalari shakllantirilgan. Shu sababli bo’lajak boshlang’ich sinf 
o’qituvchilari jahon ta’lim va milliy pedagogikamiz tajribasidan o’tgan 
vositalarga asoslanishi maqsadga muvofiq bo’ladi. CHunki ta’lim- 
avlodlar tomonidan to’plangan bilim va milliy qadriyatlarni yosh 
avlodga uzatish jarayoni bo’lib, bir necha vazifalarni bajaradi. Shu 
jihatdan boshlang’ich ta’lim pedagogik jarayon sifatida quyidagi 
vazifalarni bajarishini eslatib o’tish joiz:
1) boshlang’ich ta’lim o’quvchilarni ilm-fan va madaniyat olamiga olib 
kiruvchi eng maqbul jarayonlardan biridir; 
2) boshlang’ich ta’lim 7-11 yoshli shaxslarni dastlabki bosqichda 
ijtimoiylashtiruvchi jarayondir.; 
3) boshlang’ich ta’lim boshlang’ich sinf o’quvchilarida umuminsoniy va 
ma’naviy ko’nikmalarni shakllantiruvchi ta’lim bosqichidir; 
4) boshlang’ich ta’lim o’quvchilarni ijtimoiy-madaniy faoliyatga 
yo’naltiradi; 
5) boshlang’ich ta’lim ijtimoiy bilimlarni birinchi bor shaxsga beruvchi 
muhim tizim hisoblanadi; 
6) boshlang’ich ta’lim natijasida o’quvchilar keyingi ta’limni olish 
ko’nikmasiga ega bo’ladi. 
Boshlang’ich ta’limni tashkil etishda ana Shu omillarga e’tibor 
berish kerak bo’ladi. Shu jihatdan oliy pedagogik ta’lim jarayonida 
bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilari boshlang’ich ta’limni tashkil 

---

42 
etish bo’yicha chuqur nazariy bilim va kasbiy ko’nikmalarni egallashi 
shart.
O’zbekiston boshlang’ich ta’lim tizimida tarbiya muhim 
ahamiyatga ega. O’zgacha aytganda boshlang’ich ta’limda ta’lim va 
tarbiya jarayoni bir-biridan ajralmas kategoriyalardir. Shu sababli 7-11 
yoshli o’quvchilarni tarbiyalashda quyidagi asoslar majmuiga tayaniladi: 
1) tarbiyaning pedagogik asoslari; 
2) tarbiyaning psixologik asoslari; 
3) tarbiyaning sotsiologik asoslari. 
Boshlang’ich ta’limda tarbyaning pedagogik asoslarini quyidagilar 
tashkil qiladi: 
- o’quvchilarni intellektual tuyg’usini rivojlantirish va ularni aqliy 
tarbiyalash; 
- o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish va ularni jismoniy tarbiyalash; 
- o’quvchilarni his-tuyg’ularini o’stirish va ularni estetik tarbiyalash. 
Boshlang’ich 
ta’limda 
tarbiyaning