O. M. Mirtazaev epidemiologiyadan amaliy mashg

YUQUMLI KASALLIKLAR KO’P YILLIK DINAMIKASINI TAHLIL QILISHUshbu tahlilning maqsadi:
- KasalLanishning ko’p yillii tendensiiasini aniqlas(;
- Epidemik sikhning jadallashish ra davom etishini aniqlash;
- Epidemiyaga qarshi o’tkazilgan tadbirlarning samarasini a.iqlab, ularga baho berishdir.
Kasallan shning ko’p yillik o’zgarish sur’atini tahlil qilish uslubi
Ko’p yillik o’zgarish sur’ati - `u ma’lum yillar ichida kasallanishning o’zgarishi. Bu o’zgarishlar har xhl sabablar ta’sirida bo’ladi.
Bu sabablar uch guruhga bo’linadi:
1. Doimo ta’sir qiluvchi sabablar.
2. Davriy ta’sir ettvchi sabablar. Ularning ta’siri ma’lum yillarda davriy qaytariladi.
3. Epidemik jarayon jaDalligining o’zgaris`iga sabab bo’luvchi tasodiFiy uzluksiz o’zgaruvchi omillaR. Shunday qilib ko’p yillik tendensiyalarninf turlari quyidagich`:
1. Bir taraflama yo’naltirilgan o’zgarishlar.
2. Davriy tebranishlar.
3. Davriy bo’lmagan tebranishlar.


Ko’p yillik epi$emik tendensiya

Tendensiya to’g’ri yoki egri chiziqli bo’lishi mumkin:

a) to’g’ri chiziqli tendensiya infeksiya tarqalishidagi sabablarning /’zgarishi bilan bog’Liq.
b) egri chiziqli tendensiya - sabablar notekis ta’sir etgalda sodir bo’ladi.
Ko’p yillik epidemik tendensiya asosida odamlarning hayot sharoitlarining o’zgarishi, ya’ni ijtimoiy omillar yotadi. Har xil infeksiyalArda ko’p yillik epidemik tendensiyalarning o’zgarisha bir xal emas.
Boshqariladigan infeksiqalar km’p yilhik tendensiyasi profilaktik emlash tadbirlarining sifatiga bog’liq boshqarilmaydigan infeksiyalar (gripp$ ORZ) tenDensiyasi asosida aholi soni o’zgarishi va uning aholi punktLarida va ular orasida muloqotda bo’lishi yotadi.


Kasallikning ko’p yillik dinamikasini tahlil qilish bosqichlari va usullari


Davrlarni kattalashtirish usuli - bir-biriga yaqin ikki yillikning ko’rsatkichlari qo’shilib, yig’indi ikkiga bo’linadi, natijada o’rtacha (O’) qiymat hosil bo’ladi. Masalan, 18 yillik kasallanish tahlil qilinayotganda, yuqoridagi usul bilan 9 ta o’rtacha (O’) ko’rsatkich hosil bo’ladi.O’rtacha siljish usuli bilan bir-birlariga yaqin ikki yoki uch yillikning yig’indisini olib, uni yillar soniga bo’linadi. Bunda, tanlab olingan vaqt orasidagi haqiqiy kasallanish ko’rsatkichi o’rtacha arifmetik kattalik bilan aniqlanganligi uchun, olingan o’rtacha kattaliklar ichidagi tasodifiy og’ishlar o’zaro bir-birlarini yo’qotadi. So’ngra davr bir kuzatishga siljitilib, o’rtacha qiymatni hisoblash takrorlanadi, ya’ni o’rtacha, markazlashadi.
Ko’pchilik hollarda 2 yoki 3 yillik davrni tekislash yo’lidan foydalaniladi. Eng kichik kvadratlar usuli universal qo’llanishga ega. Dinamik qatorniig tekislanishi quyidagi funksiya u=a+vx bilan bajariladi, bunda "u" to’g’ri chiziqli tendensiya ko’rsatkichi, ya’ni kasallanishning nazariy ko’rsatkichi, "a" - kasallanishniig o’rtacha ko’p yillik sathi (o’zgarmas kattalik), "vx" - to’g’ri chiziqli tendensiyani vujudga keltiruvchi va har bir tahlil qilinayotgan yil uchun o’zgaruvchan kattalik. Bu usuldan foydalanilganda jadvalga eng kichik kvadratlar usulini qo’llash qonuniga rioya qilinadigan holda olingan natijalar to’ldiriladi.
1. Tahlil qilinayotgan yil juft qiymatga ega bo’lsa, dinamik qator ikki teng bo’lakka bo’linadi. Bunda qatorda o’rtacha qiymatga ega bo’lgan bir%biriga xaqin ikkita ko’rsatkich namoyon bo’ladi. (Masalan: 18-9 va 10 hisob ko’rsatkichlari). Bu o’rta qiymatlarga 1 deb raqam qo’yiladi. Keyingi ko’rsatkichlarga "1" dan ikki tomonga qarab ortib boruvchi toq raqamlar qo’yiladi, xa’ni 3; 5; 7; 9; 11; 13. Bunda raqamlarnIng yuqori qismi manfix (-) quyi qismi esa musbat (+) ishorali bo’ladi.
Toq dinamik qator tahli, qilInganda, o’rtadagi o’rhnni egallagan ko’rsatkibhga "O" raqam qo’yiladi. "O" dan boshlab ikki tarafga ortib boruvchi 1; 2; 3; 4; 5; 6; raqamlar qo’yib boriladi, bunda "O" dan yuqori qismi manfiy (-) quyi qismi esa musbat (+) ishorali bo’ladi.
2. Bu sonlar (tahlil qilinayotgan yillarning raqamlari) kvadratga oshirilib jadvalning keyingi bo’limiga yoziladi.
Bunday ko’paytmalarning yig’indisi aniqlab, jadvalning jamlovchi bo’limi (∑x²) ga yoziladi.
3. Ko’rsatkich (u) ni o’zining raqami (x) ga ko’paytirib, har bir yil uchun kasallanish ko’rsatkichining ko’paytmasi (ux) aniqlanadi va u jadvalning keyingi bo’limiga yoziladi (o’zining ishorasi bilan). Bu bo’limning jamiga ko’paytma yig’indisi (∑ux) ishorasini hisobga olib kiritiladi.
4. "v" kattalik quyidagi formula bilan hisoblanadi:
v=∑ux / ∑x²
5. Quyidagi funksiya u=a+vx ga asosan har bir yil uchun to’g’ri chiziqli tendensiya ko’rsatkichi hisoblanadi.