O. M. Mirtazaev epidemiologiyadan amaliy mashg

VGA bilan kasallanishni o’rganishda ko’p yillik dinamikasini yakuniy materiallari

Yillar	Kasallanish ko’rsatkichi (U)	Kasallanish ko’rsatkichi raqamlari (x)	x^2	xu
1982	109,3
1983	117,7
1984	94,3
1985	90,4
1986	86,1
1987	94,9
1988	96.6
1989	75.8
1990	86.5
1991	68,0
1992	78.9
1993	54,3
1994	62,9
1995	60,9
1996	1 20.6
1997	102.2
1998	102,3
1999	101,3
∑n=18	∑u=	x=	∑ x^2=	∑xu=

20-jadval
Davriylikni aniqlash

Yillar	Kasallik ko’rsatkichi	UT	Og’ishi (otklonenie) (u-UT)
1982	109,3
1983	117,7
1984	94,3
1985	90,4
1986	86,1
1987	94,9
1988	96.6
1989	75.8
1990	86.5
1991	68,0
1992	78.9
1993	54,3
1994	62,9
1995	60,9
1996	120.6
1997	102.2
1998	102,3
1999	101,3
p=18	u=89,37

YUQUMLI KASALLIKLAR YILLIK
DINAMIKASINING TAHLILI

Tahlilning maqsadi: yil davomida epidemik jarayonning namoyon bo’lish shakllari bo’yicha kasallanishning sabablarini baholash.

Hal qilinishi kerak bo’lgan masala:
1. Epidemik jarayon namoyon bo’lishining ayrim shakllarini aniqlash.
2. Yil davomida har bir shakllarning jadalligini baholash.
3. Har bir shaklning yillik kasallanish yig’indisidagi ulushi.
4. Shular asosida epidemik jarayonning yetakchi omillari belgilanadi va uni boshqarish uchun epidemik jarayon kelib chiqish mexanizmi va sabablari haqidagi g’oyalar ilgari suriladi.
Yil davomida hamma yuqumli kasalliklarga notekis tarqalish xarakterli. Kasallanishning yil davomida davriy o’zgarishi, ya’ni ko’payib borishi va susayishi ma’lum sabablarga bog’liqdir.
Yil mobaynida doimo ta’sir etuvchi sabablar yil davomidagi kasallanishni shakllantiradi. Yil davomidagi kasallanish bu davriy va doimiy bo’lmagan sabablarni e’tiborga olmagan holda aynan Shu sharoitlarda epidemik jarayonning minimal jadalligidir. Ayrim hollarda uni mavsumlararo kasallanish deb ham aytiladi. Davriy ta’sir etuvchi sa­bablar yil davomidagi kasallanishga epidemik ustamani shakllantiradi. Bu sabablar har doim yilning ma’lum bir mavsumida yoki davrida ta’sir qiladi, Shuning uchun ularni mavsumiy sabablar deb yuritiladi, ushbu jarayonning namoyon bo’lish shaklini esa - mavsumiy kasallanish deb ay­tiladi. Mavsumiy epidemik jarayon rivojlanishi shakllarini xarakterlab turuvchi belgilardan biri bu davriy sabablar ta’siri boshlanishi bilanoq kasallanish yilning aynan bir vaqtida boshlanishida va Shu sabablarning faolligi susaygach kasallanishning kamayishida namoyon bo’ladi.
Mavsumiylik bu epidemik jarayonning fasllar bo’yicha rivojlanishining yaqqol namoyon bo’lishidir. Kasallanishning mavsumiy ko’tarilishi - bu qo’zg’atuvchi populyatsiyasi bilan xo’jayin populyatsiyasining o’zaro ta’sirini qayta o’zgarishga olib keluvchi ijtimoiy va tabiiy sharoitlarning ma’lum bir o’zgarishiga epidemik jarayonning reaksiyasidir. Yillik dinamikaning doimiy bo’lmagan tasodifiy sabab­lari - bu Shunday sabablarki, ularning natijasi kasallikning birdan avj olib namoyon bo’lishidir. Bu sabablar faolligining ortishi yil da­vomida bir tekis bo’lmaydi, bu sabablar ta’sirida kasallikning epizo­dik (to’satdan) avj olishi kuzatiladi.


Kasallanishning yillik dinamikasini tahlil qilish uslubi

1. Kasallanishning oylik dinamikasini aniqlash. Bunda kasallanishning o’rtacha ko’p yillik intensiv ko’rsatkichlari ularning ishonch chegarasi ehtimollik miqdori bilan har xil o’zgaruvchanligida qo’llaniladi (095; 099; 099,5).

Kasallanishning o’rtacha oylik dinamikasining ko’rsatkichlari quyidagicha aniqlanadi:
∑y
Y =
n bunda:
U- ko’p yillik kasallanish darajasining o’rtacha miqdori.
∑y - yillar davomidagi bir oylik kasallanishlar ko’rsatkichining yig’indisi.
n - tekshirilayotgan yillar soni.
O’rtacha arifmetik ko’rsatkich chegarasi 0,99 ehtimollik darajasi bilan quyidagi formuladan topiladi:
U + 2,6 m , bunda
m - o’rtacha arifmetik ko’rsatkichning o’rtacha xatoligi.
2,6 - 0,99 ehtimollik darajasiga mos kelgan koeffitsent.
O’rtacha xatolik quyidagi formulaga asosan hisoblanadi:
u
m =
√ n bunda:
u - o’rtacha kvadrat siljish.
n - tekshirilayotgan ko’rsatkichlar soni. Bunday o’rtacha ko’p yillik kasallanish darajasining har oylik aniqlanish usuli, 7 yildan kam bo’lmagan davrni o’z ichiga oluvchi kasallanishning o’sish sur’atini tahlil qilishda qo’llaniladi.
2. Tekshirilayotgan yillar soni ko’p bo’lganda, ko’p yillardagi har oylik ko’rsatkichi sifatida, berilgan sharoitda ko’proq ma’lumotga ega bo’lgan mediana ko’rsatkichdan foydalaniladi.
Mediana kasallanishning o’rtacha oylik ko’rsatkichlarini o’sib boruvchi (yoki kamayib boruvchi) ketma - ketlikda joylashtirish yo’li bilan aniqlanadi.
Variant soni (n) toq bo’lganda, mediananing tartib raqami,
n + 1

2 qonun bo’yicha aniqlanadi.
Variant soni juft bo’lganda, mediananing tartib raqamini qator markazida joylashgan ikkita variantning o’rtacha qiymati shaklida aniqlanadi.
Yil davomida kasallanishning yuqori chegarasini aniqlash uchun har yili hisobga olingan kasallanishni minimal (eng kichik) ko’rsatkichlaridan dinamik qator tuzish kerak bo’ladi. Agar nol ko’rsatkichla­ri mavjud bo’lsa, u holda eng kichik ko’rsatkich sifatida noldan keyingi ko’rsatkich olinadi. Shundan keyin kasallanishning o’rtacha ko’p yillik eng kichik ko’rsatkichini hisoblash kerak bo’ladi. Uni quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi.
∑y
U min =
n bunda:
u - kasallanishning eng kichik oylik kursatkichlarining yig’indisi.
n - tahlil qilinayotgan ko’rsatkichlar soni. Yil davomidagi kasallanishning yuqori chegarasini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
Uyuch = U min + Zm,
bunda
m - o’rtacha ko’p yillik ko’rsatkichning o’rtacha xatoligi. Bu quyidagicha aniqlanadi:
m = √ U min x (100000 – U min) / n bunda
n - tekshirilayotgan davrdagi o’rtacha aholi soni.


Kasallanishning oylik o’sish sur’atini bir xil baholash

Kasallanishning oylik o’sish sur’atini bir xilda baholash uchun tizim tasviri (diagramma) dan foydalaniladi.

Chiziqli qutbiy diagrammaning afzalligi Shundan iboratki uning har bir gradusiga (hammasi bo’lib 360°) yilning har bir kuni (365 kun) tahminan to’g’ri keladi. Uni chizish uchun, yil davomidagi kasallanish­ning yuqori chegarasi radiusning qiymati qilib olinadi.
Aylananing yuzi har 30° dan o’tadigan radial chiziqlari orqali 12 ta teng bo’lakka bo’linadi va har bir radiusga oylarning tartib raqamlari belgilanadi. Mediana ko’rsatkichlariga asosan har oydagi kasallanishni.g bir xil darajalari radial chiziqlarda aylana markazidan ma’lum masofalarda ma’lum nuqtalar bilan belgilanadi va Shundan sg’ng ular to’g’ri chiziqlar bilan o’zaro tut!shtiriladi. Xuddi Shuningdek, m%­diana ko’rsatkichlarining ishoncHli yuqori va quyi qIymatlari ham belgilab chiqiladi. Bu ikKala chiziqlarning kesishish nu1talaridanfaslga bog’liq va birdan paydo bo’ladigan kasallanishlarning boshlanish va tugallanish vaqtlari aniqlanadi.
Aylana tashqarisida qolgan kasallanish darajalari fasliy ko’tarilish davriga, aylana ichidagilari esa fasl orasidagi davrga to’g’ri keladi.