O. M. Mirtazaev epidemiologiyadan amaliy mashg

KORRELYATSION TAHLIL USULI

Ushbu usul o’rganilayotgan sababchi omil natijasida kasallikning qay darajada yuzaga chiqishini aniqlab beradi.

Korrelyatsion koeffitsent bo’yicha korrelyatsion bog’lanishni baholash jadvali

Bog’lanish kuchi	Bog’lanish xarakteri
	To’g’ri ( + )	Teskari ( - )
Bog’lanish yo’q	0,0	0,0
Kuchsiz	0,01 dan 0,29	-0,01 dan -0,29
O’rtacha	0,30 dan 0,69	-0,30 dan -0,69
Kuchli	0,70 dan 1,00	-0,70 dan -1,00
To’liq	1,0	-1,0

Regression tahlil natijalari, o’zgarishlarning yaqqolligidan sababchi omil (sharoit, chora-tadbirlar va boshqalar) natijasida o’zgarish darajasidan kelib chiqadi. Masalan, ichak o’tkir infeksiyalarining aholi orasida o’zgarishi, aholi orasidagi foydalaniladigan vodoprovod ichimlik suvi Davlat standarti talablariga javob bermaydigan vodoprovod suvlarining sonini o’zgarishi bilan bog’liq.
Dispersion tahlilda 1 ta yoki bir necha o’rganiluvchi omillar natijasida kasallanish ko’rsatkichini % hisobida aniqlanadi.
To’g’ri chiziqli korrelyatsiya koeffitsentini aniqlash xavfli omilga bog’liq.
To’g’ri chiziqli korrelyatsiya koeffitsenti guruhlar kuzatuvida va undan ko’p hollarda qo’llaniladi. (p - 30) koeffitsentni hisoblash asosida aniqlanuvchi qatorda ko’rsatkichlarning o’zgarishini (O’RTA) tekshiriluvchi o’rtacha arifmetik qatorlardan o’rganiluvchi sababning (sharoit, chora-tadbir va boshqalar) yuzaga chiqish miqdorini aniqlash yotadi, korrelyatsiya koeffitsentini hisoblash quyidagi formula bo’yicha olib boriladi.
xu - korrelitsiya koeffitsenti, bog’lanish kuchi va xarakterini o’rganiluvchi omillar o’rtasida (sharoit, sabab, chora-tadbir va boshqalar) va o’rtacha arifmetik qatordan to’g’ri keluvchi tekshiriluvchi x qatorda o’zgaruvchi har qanday kattaliklar x va u ga bog’liqligi.
Misol uchun "K" shahrining dizenteriya "Zonne" va virusli gepatit A bilan kasallanishlari o’rtasidagi korrelyatsiyani hisoblaymiz.

Yillar	Dizenteriya bilan kasallanish (x)	VGA bilan kasallanish (u)
1	587	150	190	-51	36100	2601	9690
2	284	164	-113	-37	12769	1369	4181
3	440	218	43	16	1849	256	688
4	241	237	-156	36	24336	1296	5616
5	433	237	36	36	1296	1296	1296
∑n=5	∑x = 1985	∑u= 1006	∑dx=0	∑du=0	∑dx2= 76350	∑du2= 6818	∑dxdu= 21471

Dizenteriya bilan o’rtacha ko’p yillik kasallanish:

1985
X = =397
5
dx₁ = 587 - 397 = 190 dx₂ = 284 - 397 = - 113 va boshq.

VGA o’rtacha ko’p yillik kasallanish:

1006
U = = 201,2.1.1 fxu

5
du₁ = 150 - 201,2 = -51,2 du₂ = 164 – 201,2 = - 37,2

∑dx x du 21471

1.1.1. fxu = = =0,4
√dx² x du² √76350 x 6818

Korrelyatsion koeffitsientning nechog’li ishonchliligini o’rtacha xatoliklar kattaligi bilan taqqoslab tekshiriladi. Korrelyatsiya koeffitsienti o’rtacha xatosi quyidagi formula bilan hisoblanadi:

1+f2
M f =
n
bu yerda
f - korrelyatsiya koeffitsient kattaligi
n - qatordagi juftlik a’zolar soni.
Agar korrelyatsiya koeffitsienti kattaligi o’rtacha xatosidan kamida 3 marta yuqori bo’lsa, korrelyatsiya koeffitsienti kattaligi ishonchli hisoblanadi.


XAVFLI OMIL BO’YICHA KASALLANISHNI ANIQLASHDA KORRELYATSIYA O’ZGARISHLARI

Nisbiy jihatdan katta sonli kuzatuvlarda ko’rsatkich kattaliklari bo’yicha va umumiy ma’lumotlar bo’yicha korrelyatsiya aniqlashni bajarish hollarida ko’p vaqt sarflanadi. Bu holatlarda to’g’ri kelmagan ko’rsatkichlar aniqlanishiga olib keladi, shartli raqamlar yoki o’zgarishlar bo’ladi. Korrelyatsiya koeffitsientini aniqlash uslubida o’rganiluvchi omillar o’rtasidagi bog’lanish kuchi va xarakteri kattaligiga etarli aniqlik kiritiladi. O’rganiluvchi qatorlarning tekshiriluvchi ko’rsatkichlarini to’g’ri yoki teskari sinxron o’rganishda qo’llanilmaydi, chunki epidemiologik amaliyotda bu kam uchraydi.

Korrelyatsiyannig koeffitsienti o’zgarishini aniqlashda Spirion usuli qo’llaniladi - r (ro).
6∑dx²
p xy = 1-
(n²-1)

bu yerda
rxu - korrelyatsiya koeffitsienti o’zgarishi

d - dispersiya (o’zgarishlarning tartibli raqami o’rtasidagi farq)
n - tekshiriluvchi kuzatish juftliklar soni
∑- jami belgisi

Shaharlar	Prof.ko’rik rejasining baj. % hisobida (x)	Prof.ko’rikda aniqlangan kasallarning o’rtacha soni % hisobida (y)	Tartib raqami (rang)		Ranglar farqi (d)	d^2
			x	y
O	109,5	80,1	1	2	-1	1
B	84,5	80,7	7	1	6	36
V	100,6	77,4	2	4	-2	4
I	96,0	70,0	3	6	-3	9
K	93,4	79,6	5	3	2	4
S	95,0	75,0	4	5	-1	1
D	91,0	61,0	6	7	-1	1
n=7					∑d = 0	∑d^2 = 56

1-6,56
xy = = - 0,99

7(72-1)

Korrelyatsiya koeffitsient yuqoridagi misolda profilaktik ko’rik bilan ushbu ko’rikdagi aniqlangan bemorlar o’rtasidagi to’g’ri musbat bog’lanish kuchsiz darajada ekanligini ko’rsatadi.

SANITARIYA-EPIDEMIOLOGIYA XIZMATIDAGI ISH REJALARINING TURLARI

Hamma sanitariya-epidemiologiya xizmatining rejalarini 4 ta asosiy guruhga bo’lish mumkin:

- DSENMning vaqt bo’yicha ish rejasi
- DSENMning chora-tadbirlar tarkibi bo’yicha ish rejasi.
- Sanitariya-sog’lomlashtirish, epidemiyaga qarshi chora-tadbirlarning majmuaviy ish rejasi.
- Ob’ektlar bo’yicha topshiriq rejasi. Rejalashtirish jarayonida quyidagilar o’rganiladi:
1. Tuman xalq xo’jaligining xarakteri.
2. DSENM xizmat qiladigan hududning sanitariya-epidemiologik ahvoli.
3. Demografik ko’rsatkichlar.
4. Aholining kasallanish ko’rsatkichlari (umumiy, yuqumli).
Tuman DSENM rejasi yuqorida turuvchi DSENM, tuman sog’liqni saqlash bo’limi, hokimiyat va DSENM bosh vrachi tomonidan tas-diqlanadi. Tuman va shahar DSENMlarida tasdiqlash tartibi biroz boshqacha. Yillik rejaga tuman DSENMining bosh vrachi imzo ko’yadi, bundan tashqari shahar DSENMi, viloyat DSENMi bosh vrachi tas-diqlaydi. DSENM rejasi keyingi yilda o’z vaqtida topshirilishi kerak. Bu reja viloyat DSENMiga yakuniy yilning iyul-avgust oyidan kechikmasligi kerak. Reja yo’llanmalari har xil muassasalarda o’z vaqtida qurilish ishlarini, shtatlarni rejalashtirish va boshqalar uchun kerak bo’ladi.


Davlat sanitariya-epidemiologiya nazorati markazining yillik ish rejasi

Davlat sanitariya-epidemiologiya nazorati markazining asosiy rejasi bu yillik ish rejadir. Ushbu reja DSENMning muammo va bo’limlar rejalarini o’z ichiga oladi. Tuman (shahar) DSENMning yillik ish rejasi viloyat va Respublika DSENMning hisobi asosida tuziladi. Yillik reja DSENMning bo’limlari va mutaxassislari tomonidan tuziladi. Yillik reja qisqa bo’lishi kerak, bunda alohida chora-tadbirlarning bo’laklari ko’riladi. Bu chora-tadbirlar ishchilarning xususiy rejasining bajarilgan joyi, vaqti bilan aniqlashtiriladi. Yillik reja 4 bo’limga bo’linadi:

1. Tashkiliy chora-tadbirlar va kadrlarni tayyorlash.
2. Davolash-profilaktika va epidemiyaga qarshi kurash chora-tadbirlari
3. Umumsanitariya va sog’lomlashtirish chora-tadbirlari (ogohlantiruvchi va joriy sanitariya nazorati ishlari).
4. Sanitariya maorifi targ’iboti.