О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

а
49-rasm. Cho‘kkan odamga birinchi yordam ko'rsatish: 
a -  nafas yo'lidan suvni chiqarish; b -  sun’iy nafas oldirish.
pastga osilib turadi. Qutqaruvchi uning og‘zini ochib, orqasiga qo‘li bilan urib, 
nafas yo'llandagi suvni chiqaradi. Shundan so‘ng cho'kkan odam yotqiziladi. 
Qutqaruvchi uning og‘zi yoki burni orqali havo puflaydi. Puflash bir minutda 
taxminan 16 marta takrorlanadi.
Cho'kkan odairming ko‘z qorachig‘i torayib, terisiga qizillik yugurishi va tomir 
urishining tiklanishi uning o‘ziga kelganidan darak beradi, Shundan so‘ng bemorga 
issiq choy beriladi. Uni ko'rpaga o‘rab, shifoxonaga yuboriladi.
Is gazi gemoglobinga kislorodga nisbatan 300 marta tezroq birikadi. Shuning 
uchun havoda oz miqdorda bo‘lganida ham is gazi gemoglobinga birikib olib, 
kislorodning qonga o‘tishiga to‘sqinlik qiladi. Buning oqibatida organiznida 
kislorod tanqisligi vujudga kelib, organlar va to‘qimalarning faoliyati buziladi, 
ya’ni gazdan zaharlanish sodir bo‘ladi. Zaharlangan odamning boshi og‘riydi, 
ko‘ngli ayniydi. U hushidan ketishi, hatto o‘lib qolishi mumkin.
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ring:
1. Nafas olishda sodir bo‘ladigan jarayonlami tartib bilan yozing: A - ko'krak qafasida 
bosim pasayadi, 
В 
- qovurg'alararo va diafragma muskullari qisqaradi, 
D 
- havo 
o‘pkaga so‘rib olinadi, E - qovurg'alar va diafragma ko‘tariladi, F - ko'krak qafasi 
va o‘pka kengayadi, G - alveolalaida bosim kamayadi, H - nafas olish markazida 
nerv impulslari paydo bo'ladi.

---

2. Nafas chiqarishda sodir bo‘ladigan jarayonlarni tartib bilan ko'rsating: A - ko'krak 
qafasi kichrayib, undagi bosim oshadi, В - qovurg‘alar pastga tortilib, diafragma 
qorin bo‘shlig‘iga osilib tushadi, D - ichki qovurg'alaraio muskullari qisqaradi, 
E - havo alveolalardan siqib chiqariladi, F - tashqi qovurg‘alararo va diafragma 
muskullari bo'shashadi.
Masalalami yeching:
1. 1 g gemoglobin 1,34 ml kislorodni biriktirib oladi. 100 ml qonda 15 g gemoglobin 
bo‘lsa, u holda bir litr qon qancha kislorodni tutishi mumkin?
2. Bola 10 minut davomida 30 ta sharni havo bilan toldirgan. Agar uning o‘pkasi 
tiriklik sig'imi normaga yaqin bo‘lsa, uning o‘pkasi orqali 10 minutda qancha havo 
o‘tgan?
0 ‘ylab javob bering:
1. Odam ovqatsiz bir oyga yaqin, suvsiz bir haftagacha, kislorodsiz esa atigi 10-20 
minut yashashi mumkin. Buning sababi nimada?
2. Bir kecha-kunduzda o‘pka orqali 1700 litr qon o'tadi. Qon organizm massasining
7 % ini tashkil etadi. Agar o‘quvchi tanasining massasi 50 kg bo‘lsa, qon uning 
o'pkasi orqali necha marta o'tadi?