О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик


Download 7.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet36/139
Sana28.10.2023
Hajmi7.93 Mb.
#1729405
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   139
Bog'liq
Тупрокшунослик-ва-дехкончилик.Рамазонов-О

тупрок; биоицлим минтацалари
булиб, Ер 
шарининг курук кисмида жойлашган бир хил ёруглик 
ва иссиклик билан таъминланган, тупрок хосил булиш 
жараёни ва усимлик дунёсининг шаклланишига бир 
хил таъсир этадиган худудларни уз ичига олади.
Ер шарида куйидаги тупрок биоиклим минтакала- 
ри мавжуд:
• кутбий совук;
• бореаль-муътадил совук;
• суббореаль-муьтадил;
субтропик-мукобил иссик;
• тропик иссик.
Тупрок биоиклим минтакалари ичида тупрок био­
иклим областлар иклими ва ёгингарчилик микдори хар
71


ТУПРОК.ШУНОСЛИК
хил булган худудлар мавжуд. Улар нам (экстрагумид 
ва гумид), уткинчи (субгумид ва субарид) ва 
КУРУК 
(арид ва экстраарид) областлардан иборат. Пасттекис- 
ликлар, тоглар уз навбатида тупрок минтакалари, мин- 
такачалари, провинциялари, округлари ва районларига 
булинади.
Тупроц мынтацасы
текис худудлардаги муайян туп­
рок типларини, баъзан интразонал тупрокларни уз ичига 
оладиган тупрок биоиклим областларнинг бир кисми- 
дир.
Тупроц минтацачаси
тупрок минтакасининг бир кис- 
ми булиб, минтака тупроклар орасида маълум тупрок 
минтакасининг бир кисми хисобланади.
Текисликлардаги тупроц провинциялари
деб, махал- 
лий тупрок хосил булиш хусусиятлари билан фаркла- 
надиган тупрок минтакаси ёки минтакачасининг бир 
кисмига айтилади.
Тупроц округи
тупрок провинциясининг бир кисми 
булиб, тупрок пайдо булишига таъсир этувчи: жой- 
нинг рельефи, иклими, усимликлар таркиби, гидрогео­
логик шароитларнинг узига хос хусусиятлари билан 
белгиланади.
Тупроц районы
тупрок округининг бир кисми булиб, 
тупрок копламининг аксарият куп кисми бир хил, са- 
марадорлик ва унумдорликни оширишга каратилган тад- 
бирлар таркиби ва меъёри хам нисбатан бир хил бу- 
лади.
Пасттекисликларни тупрок-географик районлашти- 
ришда асосий бирлик сифатида минтака кабул кили- 
нади. Минтакада олиб бориладиган дехкончилик тизи- 
ми, тупрок унумдорлигини ошириш ва мухофаза килиш- 
га оид агротехник, агромелиоратив ва биологик тад- 
бирлар нисбатан бир хил тартибда ва меъёрда амалга 
оширилади.
МДХ худудида куйидаги тупрок минтакалари мав­
жуд:

арктика ва субарктика минтакаси (тундра тупрок- 
лари);
72


ТУПРОК, ВА УСИМЛИКЛАРНИНГ ТАРКДЛИШИ
• тайга-урмон минтакаси (подзол, боткок, музла- 
ган, утлоки-урмон, урмон тупроцлари);
• кенг баргли урмон минтакаси (кунгир урмон туп- 
роклари);
• урмон-дашт минтакаси (буз рангли урмон тупрок- 
лари);
• дашт минтакаси (кора тупроклар);
• курук дашт минтакаси (каштан рангли тупрок­
лар);
• чул-дашт минтакаси (кунгир рангли ва буз туп­
роклар);
• чул минтакаси (буз — кунгир рангли тупроклар
такирлар);
• нам субтропик минтака (сарик рангли тупроклар, 
такирлар).
Агротупрок районлаштириш тупрок-географик рай- 
онлаштириш асосида утказилади. Лекин бунда тупрок- 
нинг агрономик курсаткичлари, жойнинг табиий, иш- 
лаб чикариш шароитларига алохида эътибор берилади 
ва батафсил урганилади. Хужалик худудида таркалган 
ва асосий агрономик хоссалари (механик таркиби, гу­
мус микдори, озука модцалари, сув-хаво хоссалари ва 
Х.к.) якин булган тупроклар агроишлаб чикариш гурух- 
ларига бирлаштирилади ва алохида картограмма тарзи- 
да тузиб чикилади. Агроишлаб чикариш гурухлари изох- 
ланаётганда тупроклар ва алохида далаларнинг салбий 
хоссаларига алохида эътибор берилади. Шулар асосида 
ерларни тубдан яхшилаш учун зарур булган мелиора- 
тив тадбирлар амалга оширилади.
Саволлар:
1. Ер юзидан кандай тупрок биоик/
1
им минтакдпари 
ва областлари мавжуд?
2. МДХ худудида кандай тупрок минтакалари мав­
жуд?
3. Тупрок, ва усимликларнинг ер юзида горизонтал 
таркалиши деганда нима тушунилади?
4. Тупрок ва усимликларнинг ер юзида вертикал та р ­
калиши деганда нима тушунилади?
5. Тупрокларни географик ва агрортупрок районлаш­
тириш хакида тушунча беринг?
73


ТУПРОКШУНОСЛИК
18-§. УЗБЕКИСТОН ТУПРОКЛАРИ, УЛАРНИНГ 
ХУСУСИЯТЛАРИ, ТАСНИФИ ВА ТАРКДЛИШИ
Узбекистон Республикасининг худуди икки хил гео- 
график минтака (зона)да жойлашган. Бу минтакалар- 
даги иклим шароити, рельеф тузилиши, усимликлар 
олами ва тупрокларнинг таркалиши маълум конуният- 
ларга асосланган.

Download 7.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling