О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик


Шурланмаган 0,01 дан кам 0,23 дан кам 0,01 дан кам 0,3 дан кам Кам шурланган


Download 7.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet42/139
Sana28.10.2023
Hajmi7.93 Mb.
#1729405
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   139
Bog'liq
Тупрокшунослик-ва-дехкончилик.Рамазонов-О

Шурланмаган
0,01 дан кам
0,23 дан кам
0,01 дан кам 0,3 дан кам
Кам шурланган
0 ,0 1 -0 ,0 4
0,25-0,050
0,01-0,04
0,30-1,0
Уртача шурланган
0 ,0 4 -0 ,2 0
0,50-1,0
0,04-0,20
1,0-2,0
Кучли шурланган 
ва шурхок
0,20 дан куп
1,0 дан куп
0,20 
дан 
куп
2,0 дан куп
Шурланган тупроклар унумдорлигини ошириш усим- 
лик илдизи таркалган катламда зарарли тузлар микдо- 
рининг макбул даражага камайтиришдан иборат. Бунга 
эришиш учун куйидаги тадбирлар амалга оширилади:
а) 
гидротехник тадбирлар — махсус цурилган зовур- 
лар ёрдамида ер ости сувлари сагщини мацбул чуцур- 
ликда бошцариш.
Зовурлар тузилиши буйича ётик ва 
тик типда булиб, уларнинг чукурлиги, ораларидаги ма- 
софа тупрок катламининг механик таркибига, худуд- 
нинг геологик, гидрогеологик шароитлари ва бошкала- 
рига боглик булади. Ер ости сувлари сатхини зовурлар
82


ШУРЛАНГАН ТУПРОКЯАР, УЛАРНИНГ ПАЙДО БУЛИШ САБАБЛАРИ
ёрдамида бошкариш хисобига тупрок катламидаги туз- 
ларнинг илдиз таркалган катламига кутарилиши кес- 
кин камаяди.
б) агромелиоратив тадбирлар кузда ёки эрта ба- 
х;орда амалга ошириладиган шур ювиш.
Шур ювишдан 
олдин далалар шудгор килинади, майдони 0,02—0,03 
га тенг булган полларга ажратилади ва сув бостирила- 
ди. Сув тупрок; катламидан шимилиб утганда унинг 
таркибидаги тузларни ювиб пастки катламга олиб ту- 
шади ва ер ости сувлари таркибида зовурларга йигила- 
ди ва даладан ташкарига чикариб ташланади. Агроме­
лиоратив тадбирларга тупрокка мелиоратив ишлов бе- 
риш турлари хам киради. Мелиоратив ишлов бериш- 
дан максад тупрок; катламининг говаклигини ошириш- 
дан иборат. Бу тадбирлар махсус плуглар, мосламалар, 
юмшатгичлар ёрдамида амалга оширилади. Механик 
таркиби огир (соз) шурланган, гипслашган, такир, 
«шух» катламли тупрокдарда шур ювиш учун берилган 
сув жуда хам секин шимилади, илдиз таркалган кат- 
ламдаги тузларнинг ювилиш даражаси нихоятда паст 
булади. Натижада шур ювиш самарадорлиги паст була- 
ди. Бундай далаларга шур ювишдан олдин мелиоратив 
ишлов берилса тузларнинг ювилиши тезлашади. Ш ур­
ланган ёки шурланишга мойил булган (уртача, кам шур­
ланган) далаларда усимлик талабига нисбатан 10—30% 
ортикча сув бериб сугориш хам яхши натижа беради. 
Ортикча берилган сув илдиз таркалган катламдан паст- 
га шимилиши натижасида сугоришлар орасидаги давр- 
да юкори катламга йигилган тузлар ювилиб кетади.
Агромелиоратив тадбирлар каторига тупрокка иш ­
лов бериш (кузги шудгор, экишдан олдин тупрокка иш­
лов бериш, катор ораларини юмшатиш), экинларни уз 
вактида ва керакли меъёрда сугориш хам киради. Улар 
уз вактида ва сифатли утказилса, пастки катламдан, ер 
ости сувлари таркибида капилляр бушликдар оркали туп­
рок юзасига тузларнинг кутарилиши кескин камаяди.
в) биологик тадбирлар — шурланган ёки шурланиш­
га мойил булган далаларда (уртача ва кам шурланган)
83


ТУПРОКШУНОСЛИК
2—3 йил давомида куп йиллик утлар (беда, Судан ути 
ва бошкалар) э кил ад и. Даланинг устки усимлик билан 
копланган тупрогида бугланиш кескин камаяди ва уст­
ки катламда туз йигилмайди. Ундан ташкари, куп йил­
лик утлар илдизи яхши ривожланганлиги сабабли ер 
ости сувларини истеъмол килиши хисобига улар туп- 
рок сатхига нисбатан кутарилмайди, тупрокнинг шурла- 
ниш даражаси сусаяди. Шурланган ерларда солодка 
усимлиги етиштирилганда хам тузлар тупрокнинг уст­
ки катламида йигилиши сезиларли даражада камаяди.

Download 7.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling