О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик


-§. ШОЛИ Халц хужалигидаги ах,амияти


Download 7.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet81/139
Sana28.10.2023
Hajmi7.93 Mb.
#1729405
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   139
Bog'liq
Тупрокшунослик-ва-дехкончилик.Рамазонов-О

39-§. ШОЛИ
Халц хужалигидаги ах,амияти. 
Шоли озик,-овк,ат, тех­
ник, ем-хашак, агротехник ва мелиоратив а^амиятга 
эга. Доннинг таркибида 75 фоиз углевод, крахмал, 9,7 
фоиз оцсил, 0,5 фоиз мой, 2,2 фоиз тузима, 0,5 фоиз 
кул ва 14 фоиз сув бор. Похолида 0,32 озук,а бирлиги 
мавжуд. Шоли экиладиган майдонларда бегона утлар 
ва шурланиш камаяди. Шолининг кепаги, похоли чор- 
ва молларига озукд, похолидан папирос к,огози, шля- 
палар тайёрланади. Доннинг куртагидан eF олинади, у 
шам, парафин, совун тайёрлашда ишлатилади.
Келиб чициши ва тарцалиши. 
Ватани Жануби-Шар- 
кий Осиё х,исобланади. Хитойда, Японияда милоддан
4—5 минг йил илгари, Урта Осиёда эса милоддан ол- 
динги 11 ва 111 асрларда экилган.
М орфологияси. 
Шоли галласимонлар оиласига ки- 
ради. Илдизи сочок, булиб, 60 см чукурликка киради. У 
\аво утказадиган тук,има (паренхима)дан иборат. Бу 
тук,има унинг поя ва баргларида \ам булади. Шунинг 
учун \ам сувда усишга карамай кислород доимо етар- 
ли булади. Пояси сомонли, баландлиги 80—120 см, 
10—20 та бугинлари бор. Хар бир усимлик 3—5 та 
бакувват \осилли поя бериб туплайди. Барги ланцетси- 
мон, узунлиги 20—30 см. Гули рувакда жойлашган, 
рувакнинг узунлиги 10—30 см, унда 100—300 дон була-
167


9СИМЛИКШУНОСЛИК
7-р а с м. Ш оли:
I—арпа ш оли; 2—УзРОС 269; 
3 - У з Р О С 7-13.
ди. 1000 та урурининг 
орирлиги 27—40 г. Шоли- 
н и н г 23 тури маълум 
булиб, шундан иккитаси: 
ориза сатива
ва ориза гла- 
беима
экилади (7-расм).
Биологияси. 
Шоли к,ис- 
к,а кунли (куёш ёрурлиги
9—11 соат булиши лозим), 
жуда исси^севар усим- 
ликдир. Уруги 14—15°С 
иссик^икда, агар 20—25°С 
булса тез (7—3 кунда) 
униб чикдци. Нихщлар — 
1°С совукда улади. Веге­
тация даври 90—14 кун 
ёки 2200—3200°С фойда- 
ли иссикушк талаб к,ила- 
ди. Шолининг яхши усиб- 
ривожланиши учун \apo- 
рат 25—30° С булса кифоя. 
Доимо сув ичида усади. 
Транспирация коэффици­
ента 500—800. Ривожла- 
нишнинг майсалаш дав- 
рида транпирация коэф­
ф и ц и е н т 170, туплаш 
даврида 470, найчалаш 
даврида 830, гуллаш дав­
рида 1160, сутсимон пи- 
шиш даврида 1080, мум- 
симон пишиш даврида 
650 ва тупик, пишиш дав­
рида 385 булади. Озука 
моддаларига, айникра, азот, 
фосфор ва калийга жуда 
талабчан. Органик модда- 
ларга бой булган тупрок,- 
ларни жуда ёктиради. Ме-
168


ш о л и
ханик таркиби огир, соз, бироз шурланган тупрокдар- 
да, ер ости суви, шагал юза жойлашган ерларда \ам
бемалол усаверади.
Шоли усиб-ривожланиш даврида бир к,анча бос- 
к,ичларни утади: урупшнг униши, майсалаш, туплаш, 
найма чик,ариш, рувак чи^ариш , гуллаш, сутсимон, 
мумсимон ва тула пишиш.
Урурнинг униб чикиши учун 10—16 кун талаб килади. 
Майсалаш даври 3—4 чин барг чик,аргунча давом эта- 
ди ёки урур униб чикдандан 14—16 кун утади. Туплаш 
даври 25—30 кун давом этади. Найча чик,ариш даври 
8—9 та барг чикдрганда бошланади ва 25—30 кун д а­
вом кдпади. Сунг руваклайди ва гуллай бошлайди. Гул­
лаш муддати 5—7 кун чузилади, гуллаш ва чангланиш 
вак,тида ^авонинг х;арорати 30°С ва намлиги 70—80 
фоиз булиши лозим. Рувагининг пастга эгилиши, унинг 
етилганлигини курсатади. Шоли гуллагандан кейин 10— 
15 кун утгач сутсимон пишикугик, яна 10—12 кун утгач 
мумсимон пишик^ик боскичини утади. Гул чанглан- 
гандан дон пишиб етилгунча 35—40 кун талаб к,илади.

Download 7.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling