O ’simliklarda sitoemriologiya

 
2.Chala dominantlik. 
Hayvon va o
’simliklar ustida olib borilgan tajribalarda birinchi bo’g’in 
duragaylarida chala dominantlik hodisasi aniqlandi. Bunday hodisa Mendel 
tajribalarida ham kuzatildi. Ya
’ni birinchi bo’g’in duragaylarida ota yoki onaning 
belgilari to
’liq ko’rinmaydi. Faqatgina ota yoki onaga ozgina o’xshaydi. Misol: oq 
va sariq gulli nomozshomgul chatishtirilib pushti gulli duragay olinadi. Bunda 
ikkinchi bo
’g’in duragayning fenotip bo’yicha ajralishi (3:1) genotip bo’yicha 
(1:2:1) ajralishga mos kelmaydi. Chunki geterozigota (Aa) gomozigotadan (AA) 
tashqi ko
’rinishi bilan farq qilmaydi. Chala dominantlikda 2-bo’g’inida 
duragaylarning belgilar bo
’yicha fenotip va genotip ajralishi bir xil bo’ladi. Ya’ni 
dominant gomozigota (AA) geterozigota (Aa) dan farq qiladi. Nisbat quyidagicha 
bo
’ladi: 1 (AA) sariq: 2 (Aa) pushti: 1 (aa) oq gulli, shartli ravishda sariq - dominant, 
oq esa - retsissiv deb olinadi. Chala dominantlikni to
’la dominantlikdan ajratish 
uchun harflar ustiga chiziq qo
’yiladi. Masalan: (Āa). 
Diduragay chatishtirish. Bir-biridan 2 juft alternativ belgilari bilan farq 
qiladigan organizmlarni chatishtirish diduragay chatishtirish deyiladi. Mendel o
’z 
tajribalarida 3-qonuniyatni ham ochib, har xil juft belgilarning bir-biridan mustaqil 
ravishda nasldan-naslga berilish qonuni deb atadi. Buni quyidagi tajribada tekshirdi, 
ya
’ni sariq - sillik va yashil - burushgan gomozigota no’xatlarni oldi. Birinchi 
bo
’g’in sariq silliq bo’ldi. Sabab sariq rang - yashildan, silliq - burushgandan ustun 
keldi. 
Bu yerda sariq rangning dominanti - A, silliqligining dominanti - B yashil 
rangning retsissivi 
– a, burushganlikning retsissivi - v bo’lsa, ona o’simlik genotipi 
AA
ВВ, otaniki esa aavv bo’lib, bular AВ, av gametalar hosil qiladi. Birinchi 
bo
’g’inda genotip AaВв bo’lib, 2 juft allel genlar bo’yicha geterozigotadir. Mendel 

---

13 
birinchi bo
’g’in duragaylarning ikki gen bo’yicha geterozigotaligini aniqlash uchun 
taxliliy chatishtirish o
’tkazdi. Buning uchun birinchi bo’g’in duragayni 2 ta retsissiv 
belgisi bo
’yicha gomozigota bo’lgan aavv forma bilan chatishtirib ko’rdi. F
2
duragayda meyoz natijasida A
В, aВ, Aв, aв kabi 4 ta gameta hosil bo’ldi. 
Gomozigota aavv forma bir xil av gameta hosil qildi. Birinchi bo
’g’in duragay (Aa, 
Вв) retsissiv gomozigota aaвв forma bilan chatishtirilganda, gametalar teng 
imkoniyatlarda qo
’shilishi natijasida 4 xil zigota AaВв: aaВв: Aaвв: aaвв hosil 
bo
’ladi.