O t k ir revmatikisitma

Revmati/.mning ishchi tasnifi
Jadval 1
Kasai
lik
fazasi
Zararlanishning kliniko-anatomik 
harakteristikasi
Kechishi
Qon aylani-shining 
funk-sional harakteristi­
kasi
Yurakda
B oshqa tizim va 
a ’zolarda
Faol 
(I, II, 
III 
da raja)
1) Birlamchi 
revmokardit 
a) klapanlar 
nuqsonisiz 
b) klapanlar nuqsoni 
bilan - qaysi)
2) qaytalanuvchi 
revm okardit 
3) yurakdagi yaqqol 
o'zagirishlarsiz
Poliartrit, serozitlar 
(plevrit, peritonit, 
ab-dominal 
sindrom ), xoreya, 
ensefalit, 
meningoensefalit. 
serebral vaskulit, 
pnevm oniya.teri 
zaralanishlari, irit, 
iridotsiklit. tireoidit.
O 'tk ir 
o'tkit 
osti, o'zluksiz 
qaytalanuvchi 
, cho'ziluvchi 
sust
N0-qon aylanishida 
yetishm ovchilik 
y o ‘q.
N |-qon 
aylanishining 1 
darajali 
yetishmovchiligi 
N 2-qon aylanalishi- 
ning II darajali 
yetishmovchiligi 
N 3-qon ayla­
nishining
Nofaol
4) Revmatik 
miokardioskleroz
Yurakdan 
tashqaridagi 
zararlanishlar 
oqibati va qoldiq 
o'zgarishlar
latent
Hl-darajali
yetishm ovchiligi
K lin ik m a n z a r a s i
O 'tkir re v m a tik isitm a n in g klinik belgilari uning kechish xususiyatlariga 
bog'liq. K asallikning o 'tk ir kechishi 
yurak 
va 
boshqa a ’zolar 
tom onidan 
yaqqol 
k o 'zg a tashlanadigan, yallig'lanish jarayoni yuqori (Sh) darajadagi faollik 
bilan kechadi. K asallikning bunday kechishi 2-3 oy davom etib, asosan birlamchi 
revmatik isitmada kuzatiladi va bem orlar ko'pincha tez va asoratsiz tuzaladi.
Revm atik isitmaning o 'rta ch a 
faollik 
darajasida kasallikning klinik belgilari 
sekinlik bilan rivojlanib, 2-6 oygacha cho'zilishi mumkin, antirevm atik vositalar 
sckinlik bilan natija beradi va k o 'p holatlarda yurak klapanlarining yetishm ovchiligi 
rivojlanishiga olib keladi. 
K asallikning 
kechishi 
cho'zilgan 
b o 'lsa
faollik 
belgilari ju d a sekinlik bilan rivojlanadi va 4-6 oy davom etadi va davo o'tkazilishiga 
qaramasdan yurak klapanlarida asorat qoladi.
7

---

Revm atik isitmaning qaytalanishi o g 'ir kechadi va katta 
yoshdagi bolalarda 
kuzatiladi. Davolash m uolajalari kasallikdan to 'liq tuzalishga olib kelmaydi va 
asoratlar kuzatiladi.
Yashirin revmatik isitma tashki belgilarsiz kechadi va k o 'p holatlarda yurak 
nuqsonlari yuzaga kelgandagina aniqlanadi.
0 ‘tkir revm atik isitmada bem orlam ing tana harorati ko'tariladi, Ianjlik, 
m adorsizlik yurak sohasida va b o 'g 'in larid a o g 'riq kuzatiladi. Bu belgilar ko ‘pincha 
bem or angina, surunkali tonzillitning qaytalanishi, faringit bilan kasallangandan 2-3 
xaftadan keyin yuzaga keladi va revmatik isitm a uchun xos belgi bo 'lib hisoblanadi. 
B em om ing tirsak, qo'l va oyoq panjalaridagi b o 'g 'in la r kizaradi va shishadi 
(revm atik poliartit). O g 'riqning b o 'g 'in d a n
b o 'g 'in g a ko'chib 
yurishi bu 
kasallikning muxim belgisidir. Revmatik isitm ada yurak - qon tomirlari tizim ining 
zararlanishi b o 'g 'in lard a o'zgarishisiz (poliartritsiz) ham kechishi mum kin. Bolalarda 
revm atik isitm aning o 'zig a xos xususiyatlaridan biri yurak devorining har uchala 
qavatlarining zararlanishi bilan bir qatorda. ulam i qon bilan ta ’minlovchi 
tom irlarning ham shikastlanishining (koronorit) kuzatilishidir.
O 'tk ir revmatik isitmada yurak inushaklarining yallig'lanishi (m iokardit) 100% 
hollarda uchraydi. Y urakning ichki shillik qavati (endokardit) va tashki qavatining 
(perikardit) yallig'lanishi revmatik isitma uchun xosdir. Pankardit yurakning barcha 
qavatlarini yallig'langanda kuzatiladi va ju d a o g 'ir kechadi. M iokardit rivojlanganda 
yurak chegaralari asosan chap tom onga kengayadi, yurak tovushlari bug'iklashadi va 
sistolik shovkin eshitiladi.
M iokardit rivojlanganda bem orning um um iy axvoli o g 'ir, terisi okargan, og 'iz- 
burun uchburchagi ko'kargan, taxikardiya, ayrim hollarda bradikardiya, yurak 
chegaralarining chap tom onga kengayishi kabi belgilar aniqlanadi, 12KG da yurak 
ritm ining buzilishi, bo'lm acha - korincha 
o'tkazuvchanligining 
buzilishi va 
m iokardda bioelektrik 
jarayonlarning 
(T - tishchaning 
pasayishi va 
deform atsiyasi, T-segm entning pastga siljishi, elektrik sistolaning 
o'zayishi), 
o'zg arish i, aniqlanib, ular revm okardit o g 'irlig ig a karab turlicha bo'lishi mumkin. 
FK.G da yurak 
I-ton 
am plitudasining pasayishi, kengayishi va deform atsiyasi 
aniqlanadi, III va IV patologik tonlar paydo b o 'lad i, sistolik shovkin eshitiladi.
Yurak 
mushaklari 
yallig'langanda 
(diffuz miokardit) 
nafas 
olishning 
tezlashishi, teri rangini ko'karishi, jig arning kattalashishi, oyoqlarda shish paydo 
b o'lishi mutmkin. Endokardit 50-55% bem orlarda kuzatilib, deyarli ham m a vaqt 
miokardit bilan birgalikda kuzatiladi. A ksariyat hollarda 
mitral 
kopqoqehaning 
valvuliti 
aniqlanib, 
uning belgilari kasallikning dastlabki kunlaridayok paydo 
b o'lishi mum kin. Endokarditning 
asosiy 
klinik 
belgisi 
m itral klapanni 
eshitish 
sohasida 
puflash 
xususiyatidagi shovqinning m avjudligidir (yurak 
chukkisi va V-nuktada). Vaqt o 'tishi bilan shovqinning balandligi oshib boradi, 
u 
jism oniy zo'riqishdan so 'n g kuchayadi. 
Shovkin q o 'ltiq osti sohasiga tarqaladi. 
FKG da yuqori yoki o 'rta chastotali 
pansistolik, protosistolik shovkin aniqlanib.
8

---

uning markazi yurak cho'qqisi sohasiga to ‘g ‘ri keladi. 10% bolalarda aortal 
kopkokchalar zararlanganda to'sh suyagining chap qirrasi diastolik shovkin 
kuzatiladi. 
FKGda 
yuqori 
chastotali 
diastolik 
shovkin 
aniqlanadi. 
Exokardiografiyada endokardit mitral klapanning yo'g'onlashuvi, exosignallar 
xususiyatining o ‘zgarishi, mitral va aortal regurgitatsiya ham da yurak chap 
bo'lim larining dilatatsiyasi bilan namoyon b o ‘ladi.
Perikardit revm atik poliserozitning bir ko'rinishi hisoblanib, deyarli barcha 
hollarda endo va miokardit bilan bir vaqtda kuzatiladi. K linik jixatdan 
1,5% 
hollarda, 
asosan 
rentgenologik 
tekshirishlar 
yordam ida 
(40%) 
aniqlanadi. 
Y allig'lanish xususiyatiga ko‘ra perikardit quruq, fabrinoz 
va 
ekssudativ 
bo'lishi 
mumkin. 
Fabrinoz 
perikarditda 
og‘riq 
sindromi 
kuzatilib, 
perikard varaqlam ing bir-biri bilan ishqalanish tovushi (doimiy em as) eshitiladi. Bu 
tovush yangi 
y o g ‘gan qorni bosganda 
chiqadigan tovushga yoki shoxning 
shitirlashishiga o'xshaydi.
EKG da R tishchaning o'tkirlashuvi T-oraliqning dinam ikada o ‘zgarib turishi, 
exokardiogram m ada 
perikardning qalinlashganligi va bir-biridan ajralib turishi 
aniqlanadi. Seroz-fabrinoz 
perikarditda 
bem om ing 
umumiy axvoli 
keskin 
yom onlashadi, 
terisi 
oqaradi, 
perikard 
bo‘shlig‘ida 
suyuqlik 
miqdori 
ko‘p 
bo'lganda 
bo‘yin tom irlarining bo ‘rtib turishi, 
yuzning 
shishinkirashi, 
xansirash, 
bem or 
majburiy 
holatni 
egallashi 
kabi belgilar ham kuzatilishi 
mumkin. T o ‘sh sohasi ortida o g 'riq , gem odinam ikaning o 'sib boruvchi buzilishi 
kuzatilib, bem or 
gorizontal 
holatni 
egallaganda 
kuchayadi. Arterial 
qon 
bosimi 
pasayadi, 
puls 
tezlashadi, 
to'laligi 
kamaygan ayrim hollarda yurak 
sohasi bo'rtib turadi, yurak cho'qqisi aniqlanm aydi. Yurak 
chegarasi 
sezilarli 
darajada kengaygan tovushlari bug'iq. EKG da 
yurakning 
elektrik 
faolligi 
pasaygan, 
rentgenogram m ada yurak chegaralarming kengaygan,
pulsatsiya am plitudasining pasayganligi bilan bir qatorda yurak konturining 
silliqlashganligi sababli yurak soyasining sharsim on yoki trapesiya 
shakliga 
kirganligi aniqlanadi. Exokardiogram m ada epi- va perikardni ajratib turuvchi 
exonegativ bo'shliq aniqlanib, uning kattaligiga qarab to'plangan suyuqlik miqdorini 
ko'rsatish mumkin.
Qaytalanuvchi 
revm okardit. Y allig'Ianish jarayonining qaytalanishiga olib 
keluvchi om illar ta ’siri ostida 
qaytalovchi revmokardit 
rivojlanishi 
mumkin. 
Bolalarda nisbatan kam uchraydi. O datda kuchli bo'lm agan ekssudativ 
komponentli yallig'lanish jarayoni bilan kechib, qaytalovchi m iokardit 
klinik 
belgilari bilan kechadi. Y urak tovushlarining 
bug'iqlashishi, 
yurakda 
shovkinlam ing 
kuchayishi, 
yurak 
faoliyati yetishmovchnligi 
va ritmining 
buzilishi belgilari bilan kechadi.
O 'tk ir 
revmatik 
isitm ada b o 'g 'im lam in g zararlanishi k o 'p uchraydi. 
B o'g 'im lam in g shishi, b o 'g 'im terisining qizarishi, va harakatni chegaralovchi o 'tk ir 
og'riq revmatik poliartrit uchun xosdir. Ushbu kasallikda 
katta 
va 
kichiq
9

---

b o 'g 'in la r 
sim m etrik zararlanadi. YalligManish jarayoni tufayli shish tez paydo 
bo 'lib ju d a tez, y a ’ni bir necha kunda m uolaja ta ’sirida izsiz yo 'k o lib
ketadi. 
Keyingi yillarda yaqqol 
rivojlangan 
revm atik poliaitrit bolalarda kam uchrab, 
asosan b o 'g 'im la rd a shishsiz o g 'riq (artralgiya) sifatida kechishi kuzatiim okda.
0 ‘tkir revm atik isitmada asab tizim ining zararlanishi. Revm atik kichik xoreya 
xastalangan bem orlam ing taxm inan 50% da uchraydi (revm atik ensefalit). Bosh miya 
bazal 
yadrolarining 
zararlanishi 
va 
giperkinezlar, 
m ushaklar 
gipotoniyasi, 
reflekslarning o ‘zgarishi, em otsional buzilishlar bilan harakterlanadi. K ichiq xoreya 
maktab yoshidagi bolalarda ko‘p uchraydi. K asallik tufayli bem orda besaranjom lik 
paydo b o 'lad i va ular tinch o 'tira olm aydilar. B em orning xulq - atvori o ‘zgaradi, u 
yig'lo q i, tajang bo ‘lib qoladi, 
xati ham o'zgaradi. S o 'ngra ixtiyordan tashqari 
harakatlar y a ’ni giperkinezlar paydo bo'ladi va tashki taassurotlar tufayli ular 
kuchayadi. Bola ovkatini o 'z i yeya olm aydi, doim qo'l-oyoqlarini har yonga tashlab, 
tartibsiz harakatlar qiladi. 
G apirganida g'uldiravdigan bo'lib qoladi. Uyqusida 
harakatlari susayadi. Xastalik 2 oydan 3 oygacha davom etishi mum kin, aksariyat 
hollarda u qaytalanib surunkali kechadi.
O 'tk ir revm atik 
isitm aning o 'tk ir kechishida qon tom irlarining zararlanishi 
natijasida revm atik nefrit kelib chiqishi ehtim oldan holi emas. Bunday holatlarda 
siydikda nefritga xos o'zg arish lar (gem aturiya, proteinuriya, leykotsituriya) paydo 
bo'ladi. Shuningdek, revm atik 
isitma jig a m in g parenxim atoz gepatit shaklida 
zararlanishiga ham olib kelishi mumkin.
Revm atik isitmaning o 'tk ir davrida revm atik plevrit rivojlanishi mumkin: plevra 
bo'shligida suyuqlik to'planib, perkussiya va auskultatsiya yordam ida aniqlanadi. 
Ushbu suyuqlik k o'pincha alohida davolashni talab etm asdan, revm atik isitmaga 
qarshi m uolajalar natijasida 5-7 kun davom ida o 'z -o 'z id a n so'rilib ketadi. Revmatik 
isitm aning faollik davrida terida xalkasimon (annulyar eritem a) toshm alar, o g 'ir 
kechgan hollarda esa b u g'inlar atrofidagi teri ostida qattiq tugunchalar (revm atik 
granulem alar) ni ko'rish mumkin. Bu granulem alam ing kattaligi tirsak donasidan 
nuxatning xajm igacha bo'ladi. Y uqorida kayd etib o'tilg an belgilar revmatik 
isitm aning faol davri uchun xosdir. Faol kechadigan revm atik jarayon uchun qon 
aylanishi yetishm ovchnligi (taxikardiya, nafas olishning tezlashishi, teri va shillik 
pardalam ing ko'karishi. yurak chegaralarining kengayishi) belgilarini kuzatish 
mumkin.
Revm atik jarayonning faollik darajasi kasallikning klinik belgilari (umumiy 
axvolning yom onlashishi, b o 'g'im lardagi og 'riq va shish, isitma, yurak tomonidan 
o'zgarishlar, 
annulyar toshm a, 
revmatik tugunchalar) va maxsus 
laborator 
tekshirishlar yordam ida aniqlanadi, Kasallikning faol darajasida periferik qonda 
Ieykotsitoz, 
neytrofillyoz, 
eritrotsitlar 
cho 'k ish tezligining (EC hT) oshishi 
kuzatiladi.
Difenilam in ko'rsatkich (DFA ) va sial kislota (SK ) 
m iqdorini aniqlash katta 
aham iyatga egadir. Bem orlar qonida oqsillar 
nisbatining 
o'zgarishi, 
S-reaktiv
10

---

oqsilning ko'payishi, antistreptolizin - 0 titri, antigialuronidaza va antistreptokinaza 
(normada 250 yed/ml) ferm cntlarining oshib ketishini aniqlash mumkin.
N esterov taklifiga binoan revm atik jarayonning 3-ta faollik darajasi ajratiladi:
Kasallik faolligining 
I 
darajasida klinik belgilar kam ifodalangan, EChT 
normada yoki biroz oshgan, DFA (norm a 210-220 yed.), va SK (norm a 190-200 
yed.) norm aning yukori chegarasida, EKG da biroz o'zgarishlar bo'lishi mumkin.
II daraja faollikda yurak tom onidan belgilar ko‘proq ifodalangan, aritm iya, EChT 
30 mm/s, DFA va SK 
350 yed gacha ko'tarilgan, antistreptolizin - 0 titri, 
antigialuronidaza 
va 
antistreptokinaza 
1,5-2 martagacha oshgan va EKG da 
o'zgarishlar aniqlanadi.
III daraja faollikda yaqqol o 'tk ir revmokardit belgilari, poliartrit, aritm iya, EChT 
30 mm/s oshgan, DFA va SK 
350 yed ko'tarilgan, antistreptolizin - 0 titri, 
antigialuronidaza va antistreptokinaza 3-5 m artagacha oshgan va EKG da yaqqol 
o'zgarishlar kuzatiladi.
O 'tk ir revmatik isitm aning nofaol davrida aksariyat bem orlarda shikoyatlar va 
kasallik belgilari umuman yo'qoladi, laborator ko'rsatgichlar va yurak tom onidan 
aniqlangan o'zgarishlar m u'tadillashadi. K asallikning nofaol davri bir necha oydan 
bir necha yilgacha davom etishi kuzatiladi.