O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

3.5. O qjo‘xori
Xalq xo‘jaligidagi ahamiyati. O qjo‘xori oziq-ovqat, yem-xashak va 
texnikaviy m aqsadlarda foydalaniladigan eng m uhim donli ekinlardan 
biridir. O qjo‘xori donidan un tayyorlanadi. Lekin uning unidan yuqori 
sifatli n o n tayyorlab b o im a y d i. Shuning uchun oqjo‘xori uniga 30-50 
% b u g 'd o y u n i q o ‘shib n o n ta y y o rla n a d i. 0 ‘z b e k isto n sh a ro itid a
o q jo ‘x o ri q u r g ‘o q c h ilik k a , s h o ‘rg a c h id a m li e k in s if a tid a k a tt a
a h a m iy a tg a ega. 
O q jo ‘x o ri tu p r o q la r i s h o ‘r m in ta q a la r -
Q oraqalpog‘iston respublikasi, Xorazm, Buxoro, Navoiy, Sirdaryo, Jizzax 
viloyatlarida m akkajo‘xori va arpaga nisbatan yuqori hosil beradi.
O qjo‘xorining doni M arkaziy Osiyoda, jum ladan, 0 ‘zbekistonda ham
1950-yillargacha asosiy oziq-ovqat ekinlaridan biri hisoblangan. D onidan 
tansiq milliy taom - go ‘ja tayyorlanadi. Q oram ollar uchun uning doni 
qimmatli oziqa, om ixta yem va kraxmal, spirt ishlab chiqaruvchi sanoat 
uchun qim m atli xom ashyo hisoblanadi. A frika, H indiston va Sharqiy 
O siyo m a m la k a tla rid a o q jo ‘xori h o z ir h am asosiy o ziq -o v q at ekini 
hisoblanadi. O qjo‘xori o ‘simligi o ‘rilgandan keyin yangi bachki, ya’ni 
q o ‘shim cha poyalar hosil qilish xususiyatiga ega. Shu sababli uni bir 
yilda ikki m arta, b a ’zan uch m artagacha o ‘rib olish mumkin. O qjo‘xori 
erta o ‘rilganda va tu p ro q d a nam yetishm agan vaqtida o ‘zining poyasi 
va barglarida sinil kislotasi hosil qiladi. G lukozidlarning parchalanishi 
natijasida zaharli m odda - sinil kislotasi hosil b o ia d i. U ning m iqdori
0,003 dan 0,31 % gacha b o iish i mumkin va 0,1 % i zaharli hisoblanadi. 
Bunday k o ‘k poya bilan boqilgan m ollar zaharlanishi mumkin. Shuning 
uchun oqjo‘xori erta ekilganda, bir oz so iitib yoki quritib m ollarga berish 
kerak. 0 ‘simlikning yoshi kattalashishi bilan sinil kislotasining miqdori 
keskin kam ayadi va u parchalanib ketadi.
O q jo ‘x o rin in g yashil m assasidan silos yoki p ich an tay y o rlash d a
ishlatiladi. D onining 100 kg da 119, yashil m assasida 23,5, silosida 22, 
pichanida 49,2 oziqa birligi mavjud.
O qjo‘xorining donida 70 % kraxmal, 12 % oqsil, 3,5 % yog‘ m oddalari 
va bir q a to r m ineral tuzlar m avjud. U ning oqsili lizinga boy b o ia d i. 
Qandli oqjo‘xorining poyalarida 10-12 % shakarqam ish shakari va 1,2-2 
% glukoza b o ia d i. Bu n avlardan olingan qiyom konserva sanoatida 
ishlatiladi. Supurgi o q jo ‘xorining r o ‘vagidan supurgi va c h o ‘tk ala r 
tayyorlanadi.

---

0 ‘zbekistonda oqjo‘xori boshoqli don ekinlaridan b o ‘shagan dalalarga 
a n g ‘iz va tak ro riy ekin sifatida doni, yashil m assasi uchu n ekiladi. 
Lalm ikorlikda tog ‘ oldi va tog‘ m intaqalarda ekiladi. O qjo‘xori agrotexnik 
ahamiyatga ham ega. U qurg‘oqchilikka, tuproq sho‘riga chidamli o ‘simlik 
hisoblanadi. U ni takroriy ekin sifatida ekish m um kin. Q qjo‘xori q ato r 
o rala ri ish lan ad ig an, ch o p iq ta la b o'sim lik b o ‘lganligi u ch u n yaxshi 
o ‘tm ishdosh b o ‘lib hisoblanadi.
Tarixi. O qjo‘xori ju d a qadimgi o'sim lik, u A frikadan kelib chiqqan. 
H ozirgi vaq td a ham bu yerda o q jo ‘xorining yovvoyi tu rlari uchrashi 
mumkin. O qjo‘xori M isrda eram izdan 2200 yil oldin ekila boshlangan. 
Sharqiy va janubiy Osiyo, Xitoy, H indistonda ham ju d a qadim dan ekilib, 
asosiy oziq-ovqat va yem-xashagi hisoblangan. Y evropada oqjo‘xori 15- 
asr, A m erikada 17-asrda ekila boshlandi.