O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

24-rasm. 
Turli dukkakli don ekinlarining dukkaklari.
1-ko ‘k no ‘xat; 2-yasmiq; 3-nut; 4-loviya; 5-vika; 6-xashaki dukkaklilar; 
7-soya; 8-lyupin; 9- burchoq
Dukkakli don ekinlarini mevasiga qarab aniqlash. 
D ukkakli don 
ekinlarining mevasi botanika tilida dukkak deb ataladi. U nda kalta 
urug‘bandi bo iad i. Dukkaklaming shakli, yirik-maydaligi, rangi har xil 
b o iib , turli miqdorda urug‘ tugadi (24-rasm).

---

Loviyaning dukkaklari yirik boisa, yasmiq dukkaklari eng maydadir. 
K o‘pchilik dukkakli don ekinlari yetilganidan keyin dukkaklari uzunasiga 
chatnab, ikki tabaqaga ajraladi. Jaydari n o ‘xat, yasmiq dukkaklari 
yetilganda chatnamaydi.
B iologiyasi. 
D u kkakli don ekinlarida m aysalanish, shoxlanish, 
shonalash, gullash, dukkak shakllanishi, pishish davri kuzatiladi. 
Issiqlikka b o ig an talabi har xil boiadi. Buni quyidagi jadvaldan ko‘rish 
mumkin. Dukkakli don ekinlari namsevar, qisqa muddatda suv tanqisligi 
yuz bersa, b o ‘g ‘im aklar va m evalar n o b u d b o ia d i. E rkin azotni 
o ‘zlashtirish jarayoni susaysa, hosil kamayadi. 0 ‘suv davrida tuproq 
nam ligi D N S n isb a ta n 60-100 % b o iis h i o ‘sim likning yaxshi 
rivojlanishini ta ’minlaydi.
16-jadval
Dukkakli don ekinlarining issiqlikka bo‘lgan talabi (0°)
Ekinlar
Maysalash
0 ‘sish 
organlari- 
ning shakl­
lanishi
Gullash
Meva
hosil
qilish
Ko‘k no'xat,
burchoq,
yasmiq
4-5/6-12
4-5/12-16
10-15/16-21
12-10/23-16
Xashaki
n o ‘xat
5-6/9-12
5-6/12-18
8-12/16-21
15-10/24-16
D ukkak­
lilar: soya, 
loviya
10-13/15-18
10-13/15-26
15-18/18-25
15-10/23-18
Dukkakli don ekinlarining urug‘i unib chiqishda o ‘z vazniga nisbatan 
100-140 % suv sarflaydi. Y orugiikka b o ig an talabi bo‘yicha dukkakli 
don ekinlari uch guruhga boiinadi:
1) Uzun kunli ekinlar - ko‘k no‘xat, yasmiq, burchoq, lyupin, xashaki 
dukkaklar;
2) Qisqa kunli ekinlar - soya, loviya turlari;
3) Neytral ekinlar - no‘xat, loviya turlari.
Ammo dukkakli don ekinlarining har birida y o ru g iik k a nisbatan 
neytral navlari mavjud. Dukkakli don ekinlarining hosili tarkibida oziqa

---

elem entlari k o ‘p m iq d o rd a b o ‘lganligi tufay li bu ek in lar oziqa 
m oddalariga talabchan b o ia d i. Bu xususiyat hosil shakllanishiga 
sarflan g an va hosil b ilan tu p ro q d a n olib chiqib k etilgan oziqa 
moddalarining miqdoriga k o ‘ra baholanadi. Dukkakli don ekinlarida 
oziqa m oddalarning eng k o ‘p to ‘plangan vaqti don to iis h g a n id a
kuzatiladi. Bu davrda barglarning sarg‘ayishi boshlanadi.
Dukkakli don ekinlari uchun unumdor, toza tuproq muhim. Biroz 
nordon yoki neytral b o ig a n i m a’qul. Tuproq muhitida havo azotini 
o ‘zlashtirishga ta ’sir qiladi.