O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

T a ’lim n in g a m a liy b a y o t bilan b o g ‘lan ish prin sip i
B iz o 'q u v c h ila rim iz n i h ay o tg a, ja m iy a t q u rilish id a q atn ash ish g a tayyorlaym iz. 
S h uning u ch u n ta ’lim am aliy h a y o t bilan b o g 'la n ish i kerak. H ozirgi p ay td a 
n azariy an i am aliy hayot b ilan b o g 'la s h p rinsipi alo h id a ah am iy atg a ega. Shunga 
k o 'ra , uni t a ’lim ta rb iy a ishining ham m a y o 'n a lish la rid a am alg a osh irish zarur.
A b u N o sir F o ro b iy h ar qan d ay fanni ikki qism ga, am aliy v a nazariy q ism larga 
ajratg an . M an a shu q ism larn i q isq ach a sharh lash d a u lard an h ay o td a fo y d alan ish
im k o n iy atlarin i h iso b g a olgan. U ning am aliy v a nazariy q ism larg a bergan 
t a ’rifla rid a n t a ’lim ni am aliy y o 'n a lis h d a olib borish v a h ay o tg a, k ish ilarn in g
k u n d alik fa o liy a tig a b o g 'la s h fikri tu g 'ila d i. N azariy an i am aliy h ay o t bilan b o g 'la s h
38

---

prinsipini ro ‘y o b g a chiqarish uchun quyidagi tadbirlar am alga oshirilishi kerak:
a) o ‘rg an ilad ig an m aterialni o 'q u v c h ila rn in g kasbiy tajribasi va kuzatishlari 
bilan, quyi sin flard a esa ularning o 'y in la ri bilan b o g 'la s h darkor, chunki kichik 
m aktab y o shidagi 
0
‘quvchilarni o ‘qitish alb atta o 'y in faoliyatini talab qiladi;
b) ta ’lim ni atrofdagi hayot bilan, yangi jam iy atn i qurish am aliyoti bilan 
b o g ‘lash;
d) n azariyani am aliyot bilan fanning rivojlanishi jam iy atn in g ehtiyojlariga 
b o g 'liq lig in i y o ritad ig an q adam jolarga say o h atlar shaklida b o g ‘lash;
e) nazariy va am aliy v o 'sin d a g i turli m asalalarni hal qilish va topshiriqlarni 
b ajarish, lab o rato riy a ishlari bilan sh u g ‘ullanish va ishlab chiqarishga doir m avjud 
b ilim lar a so sid a am aliyotlar o 'tk a z ish ham da ularning natijalarini albatta tekshirish;
f) o ‘quvch ilarn in g unum li m ehnati, y a ’ni ijtim oiyfoydali ishlarni o 'z la rig a mos 
sh ak llard a y o 'lg a q o 'y is h .
M azk u r prinsip, xususan, m eh n at tarbiyasi va ta ’ limi jaray o n id a yaqqolroq 
nam oyon b o 'la d i. T a ’lim da o 'q u v c h ila rn in g ongliligi va faolligi prinsipi talabiga 
k o 'r a o 'q itis h o 'q u v c h ila r ilmiy bilim larini va ularni am alda q o 'lla sh usullarini 
ongli h am d a faol o ’zlashtiradigan, o 'q u v faoliyati ularning ijodiy tashabbuskorligi 
va m u staq iliig in i, tafakkuri, nutqi ham da dunyoqarashini shakllaritiradigan y o 's in d a
tashkil e tilish i kerak.
T a ’lim dagi o n g lilik o 'q u v c h ila r o 'z faoliyatlarining aniq m aqsadlarini 
tu sh u n ish in i, dalillar, h odisalar, ja ra y o n la r va ularning o 'z a ro b o g 'liq lig in i 
anglashni v a o 'z la sh tirg a n bilim laridan am ald a foydalana olishini bildiradi. 
S huningdek, 
ta ’lim ning 
ongliligi 
o 'q u v c h ila rn in g
o 'q is h g a
m a s’uliyatli 
m u n o sab atd a b o 'lish in i, o 'q itu v c h i bergan topshiriqni o 'z v aq tid a va aniq bajarishga 
intilishini ham anglatadi.
O 'q u v c h ila rn in g faolligi ular sinfda, lab o rato riy ad a ijodiy m ateriallarni 
o 'rg a n a y o tg a n la rid a , top sh iriq larn i, ijodiy ishlarni b ajaray o tg an larid a nam oyon 
b o 'la d i. M ana shu xildagi ishlar va har xil to p sh iriq lar o 'q u v faoliyatida 
o 'q u v c h ila rn in g m ustaqiliigini rivojlantirish bilan cham barchas b o g 'liq d ir. B unda 
o 'q u v c h ila rn in g faq at ad ab iy o tlar bilan ishlashi yoki turli ta ’lim iy topshiriqlarni
39

---

b a ja rish em as, balki u larn in g m ustaqil fikrlashni o 'rg a n ish i, doim iy ijodiy 
izlan ish g a in tilish i, o 'z in i u zlu k siz n az o ra t qilishi, bitirgan ish larn in g natijalarini 
m u staq il h o ld a t o 'g 'r i b aholashi ham n azard a tutiiadi.
O n g lilik v a fa o llik p rinsipini am alg a oshirish o 'q u v c h ila rg a o 'rg a n ila d ig a n
p red m et yo k i b o 'Iim n in g m aqsadi va v azifalarin i tu sh u n tirish d an ham d a am aliy 
a h am iy atin i y o ritib b erish d an boshlanadi.
O 'q u v c h ila rn in g bilish faoliyati, u larning darsdagi hissiy idroki va am aliy 
ishlari o 'q itu v c h in in g gaplari orq ali am alg a oshadi. O 'q u v c h ila rn in g bilish 
fa o liy a tid a o 'q itu v c h in in g o g 'z a k i axboroti v a o 'q u v adabiyotlarini m ustaqil o 'q is h
ju d a m u h im rol o 'y n a y d i.
T a ’lim n in g o n g lilik prinsipi o 'q u v c h ila r yangi m aterialni idrok e tish d a faqat 
ta ’riflarn i ay tib berishni em as, balki u larning m uayyan hodisalarga, ja ra y o n la rg a
b o g 'liq m azm u n in i tu sh u n ish n i ham o 'rg a n ish la rin i talab qiladi. A ks h o ld a 
b ilim la rd a rasm iy atch ilik
vu ju d g a keladi 
v a o 'q u v c h ila r m aterialni 
quruq 
y o d la y d ig a n v a q a y ta s o 'z la b b erad ig an b o 'la d ila r, lekin uning m ohiyatini 
tu s h u n m a y d ila r v a o 'z la s h tirg a n o z m ik o 'p m i bilim larini am aliy fao liy atd a q o 'lla y
olm ay d ilar. R asm iy atch ilik n in g sab ab larid an biri, o 'q itu v c h in in g m aterialn i bir 
q o lip d a b ay o n q ilish id ir. Bunday holda o 'q u v c h ila r uning gaplarini ishoneh bilan 
tin g la y d ila r v a eslab qo lad ilar, lekin uni fikran taxlil qilm aydilar. T urli m asalalarn i 
q o 'y is h , k o 'rsa tm a li qu ro llard an keng fo y d alan ish va o 'q u v c h ila rn i am aliy ish larg a 
ja lb
etish
orq ali 
ularni 
bilish 
faoliyatini 
ku ch ay tirish
b ilim larid ag i 
rasm iy a tc h ilik n in g old in i o lish n in g m uhim v o sitasidir. O 'q u v c h ila rn in g y an g i 
m aterial b o 'y ic h a b ilim larn i tek sh irib , uni q an ch alik anglaganini v a ilgari o 'tilg a n
m a te ria lg a qanday b o g 'la g a n in i, uni am ald a (har xil m asalalarn i hal q ilish d a, tu rli 
m ash q larn i, m eh n at to p sh iriq larin i bajarish d a) q o 'lla y o lish in i an iq lash k a tta rol 
o 'y n a y d i. B ilim larn i o n g li ra v ish d a o 'z la s h tiris h o 'q u v c h ila rd a an a shu b ilim larg a 
m a ’lum m u n o sab atn i, h issiy k ech in m alarn i tark ib toptirishni ham o 'z ichiga oladi. 
O 'q u v c h ila rn in g b ilim larn i e g allash g a faol m unosabati ularning bilish faoliyatini 
y a n a d a k u ch ay tirad i.
40

---