O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

Savol va top sh iriq lar:
1. P rin sip d e g a n d a nim ani tushunasiz?
2. T a ’lim n in g ilm iylik, izchillik, m u ntazam lilik, p rin sip larin i tushuntirib 
b ering.
3. A y rim p rin sip la r (tanlab) tad q iq qilin g an ishlar bilan tan ish in g v a ularni 
q isq a b a y o n eting.
4. “ B o sh la n g ‘ich ta ’lim ” ju rn a lid a tav siy a etilg an ayrim darslarn i o ‘rganing, 
u lard ag i 
0
‘q itu v ch i fo y d alan g an ta ’lim ning p rin sip larin i ajrating.
5. IX -X II a s r o lim larin in g d id ak tik tam o y illar h aq id a bildirgan fik rlarin i taxlil 
q ilib , aso siy ta m o y illa m i belgilang.
56

---

V B O B . O 'Z B E K IS T O N M A K T A B L A R I DA GI T A ’L IM N IN G
, 
M A Z M U N I
T a ’lim aso sid a ja m iy a t rivojlanishining o b 'y e k tiv ehtiyojlari turadi. T a ’lim
in so n n in g m eh n at o lam ig a sam araliroq kirishini, ja m iy a t h ay o tig a q o ‘shiiishini 
t a ’m in lay d i. M ustaqillikka erishib, erkin bozor m im osabatlari aso sid a d em o k ratik
huqu q iy
dav lat 
sifatida 
shakllanish y o 'lig a o 'tg a n O 'z b e k isto n d a hozirgi 
bo sq ich d a X alq ta ’lim i tizim iga, pedagogika faniga, yosh av lo d d a m u staqillik va 
faollikni, ishbilarm onlik v a tadbirkorlikni shakllantirishga jid d iy e ’tibor berilm oqda.
X X asr pedagoglari va 
psixologlarining d iqqat m arkazida o 'q u v c h ila rn in g
aqliy qob iliy atlarin i shakllantirish. ularni o 'q itish , tarbiyalash va kam ol toptirish 
jaray o n larin i u y g ‘unlashtirish, faoliyat va ongning o 'z a ro b o g 'liq lig i nazariyasini 
ishlab chiqish, m ustaqil o ‘quv bilish ishlari, o ‘qishni faollashtirish. ta 'lim ja ra y o n ­
larini o p tim allash tirish , faol ta 'lim n in g shakl va m etodlaridan foydalanish kabi 
m u am m o lar asosiy o 'rin oladi. U larni ishlab chiqish m am lakat p ed ag o g ik a va 
p six o lo g iy a fanlarida ja h o n d a haqli ravishda e ’tiro f etilgan turli y o 'n a lis h va 
m ak tab lar v u ju d g a kelishini oldindan bilish im konini yaratdi.
T a ’lim ja ra y o n b o 'lib , u natija va tizim dir. T a 'lim jaray o n sifatida bilim lar, 
k o ‘n ik m a v a m alakalarning m a'lu m y ig 'in d isin i, faoliyat va m unosabatlarning 
teg ish li tajrib asin i o 'z la s h tirish g a qaratilgan m axsus ishlarning tashkil q ilinishidir. 
T a ’lim n atija sifatid a bilim larni, faoliyat v a m unosabatlar tajribasini o 'z la s h tirish d a
erish ilg an d arajadir. T a ’lim tizim sifatida dav lat m uassasalari va b o sh q arish
o rg an larin in g m ajm uasi b o 'lib , ular doirasida insonni tarbiyalash jaray o n i am alga 
o sh irilad i. Shu tariqa, ta ’lim doim o bir y o 'la tarb iy alash jaray o n in i ham , o 'q itis h
ja ra y o n in i ham ifodalaydi. Y osh avlod haq id a g ap borar ekan, shaxsning kam ol 
topishi, o 'z m avqeyini anglash va o 'z in i k o 'rsa tis h m asalalari birinchi o 'rin d a
turadi. Bu m asalalar butun ja m iy a t va m axsus y aratilg an ijtim oiy in stitu tlar va 
in sonning o ’zi tom onidan tasodifiy ravishda ham , m aqsadga m uvofiq y o 's in d a ham
hal qilin ish i m um kin. T a ’lim tizim id a shaxsning ijtim oiylashuvi, kasbni egallashi va 
m oslashuvi jaray o n larin i m aqsadga m uvofiq tarzda bo sh q arish g a ham d a ’vat
57

---

etilgan. Bugungi kunda har bir xalqning faqat o 'z m illiy m adaniyati asosida o 'q ish i 
va tarbiyalanishi yetarli em asligi, u ja h o n m adaniyati boyliklarini ham anglashi 
zarurligi to'g"risidagi fikrlar tasdiqlanm oqda. B ilim don kishilarni tarbiyalashdek 
a n ’anaviy vazifa o ‘m ig a a tro tlic h a fikr y uritadigan ijo d k o r kishilarni kam olga 
y etk azish vazifasi o lg 'a surilm oqda. Ilgari m a ’lum otlilik darajasi o ‘rganilgan 
qoidalar, taxlil qilingan asarlar. vodlangan s h e ’rlarning soni va bir xil m asalalarni 
yechish k o ‘nikm asi bilan belgilangan b o 'ls a , hozirgi k unda bu d araja m iqyosi 
kengaydi. Eng muhim m asalalarn i q o ‘va bilish h ar q anday ishga ijodiy yondashish 
kabi x islatlar m a'lu m o tlilik darajasini k o ‘rsatadi. A vvalgi v aq tlard a o 'q u v ch ilarn i 
axborotlardan xabardor q ilin g an boMsa, endi u lard a hayotni o 'z g a rtirish , uni yaxshi 
to m o n g a burish k o ‘nikm alari va qobiliyatlarini sh ak llan tirish g a jid d iy aham iyat 
berish zarur. Eng m uhim i. butun tarbiyaviy jara y o n n i in so n g a qaratishdir. T a ’lim 
insonni bilim lar bilan q u ro llan tirib g in a qolm asligi, balki uni shaxs sifatid a kam ol 
toptirishi va takom illashtirishi ham kerak. B oshqacha aytganda, ja m iy a td a ta 'lim n i 
insonparvarlashtirish g ‘oyalari to b o ra keng yoyilm oqda. S hubhasizki, ja m iy a t va 
m aktabni insonparvarlashtirish m uam m osi ta ’lim ning o g 'z a k i axborot usulini 
u num li, yaratu v ch ilik u su lig a aylantirish b ilan g in a hal b o ‘lm aydi. M azkur 
ja ra y o n n in g eng m uhim y o 'n a lis h i ta ’lim m azm unini in so n p arv ar qilishdir. Bu 
tad b ir, 
birinchidan, 
sh ax sd a 
m adaniyatni 
sh ak llan tirish d a 
fanlarning 
rolini 
o sh irish d an , xalq m illiy m ad an iy atin in g b arq aro r bo y lik larin i tu shunishdan, 
ik k in ch id an , tab iiy ilm iy v a te x n ik a fanlarini e k o lo g ik h am d a ijtim oiy aham iyatli 
jih a tla r bilan boy itish d an iboratdir. T a ’lim ni in so n p arv arlash tirish n in g eng zarur 
to m o n larid an biri m aktab o ‘q u v ch ilarg a faqat m alum hajm dagi bilim , k o ‘n ik m a va 
m alak alarn i o 'z la s h tiris h d a y o rd a m berib qolm ay, b alk i ularni m ad an iy ati, uning 
b oyliklari va x ilm a -x illig ig a jalb etishi kerak. H o zir o ’zb ek m ak tab in in g m illiy 
x arak teri m u am m o si g ‘o y at jid d iy dir.