O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

1. Jismoniy tarbiya — salomatlik.
2. Aqliy tarbiya — sog'lom fikr/ilik.
3. Axloqiy tarbiya — axloqiy sano, ya'ni axloqiy poklikka e'tibor berishlari 
zarurligini uqtirdi.
F itrat 
jism o n iy
tarbiyaga. 
kishining 
salom at 
va 
baquvvat 
b o ‘lib 
ta rb iy alan ish ig a alo h id a e'tib o r beradi: 
"Badan tarbiycisiga qadim zamonlardan 
boshlab katta ahamiyat beri/gan. Insonning butun a'zosi salom at bo'lib, quvvatga 
ega bo 'Imasa, unda inson uzoq yashamaydi. Agar insonning tanasidagi a'zoiaridan 
biriga halal tegsa, и kishi ishdan qo ‘Uni tortib, boshqalarning muhtojiga aylanadi. 
Biz farzandlarimizning ilm olish!ari bilan birga, ularning badan tarbiyasiga ham 
ahamiyat berishimiz lozim dir”.
S huningdek, 
A .Q o d iriy , 
M .S o ‘fizoda, 
I.Ibrat, 
A .Shakuriy. 
S .Siddiqiy,
I.R ax m atu llay ev lar ham ja d id c h ilik harakatini q o ‘llab-quvvatlaganlar. O 'z xalqini 
m illatin i ilm -m a'rifatn i egallashga chaqirganlar, o ‘z hisoblaridan m aktablar ochib, 
bu m ak tab lard a bolalarga dunyoviy ilm lardan saboq berganlar.
U m um an olganda, ja d id harakati nam oyondalari xalqning m illiy ongini 
o sh irish v a o ‘zligini anglatishning asosi, najot va istiqbolning kaliti deb ilm u 
u rfonini tushunganlar.
275

---

C h et-el va ro ssiyad agi ilg ’or p ed o g o g ik g ’oyalar
Yan A m os Kom enskiy (1592— 1670). U o ‘zining qariyb 80 y illik um ri 
d av o m id a pedagogika, ta'lim -tarb iy a, falsafa, ilo h iy o tg a oid 250 dan o rtiq asarlar, 
darslik lar yaratdi. B ulardan y irik lari: “ T illar v a h am m a fanlarning o c h iq e sh ig i” 
(1631), “ B uyuk d id ak tik a” (1632), “O n alar m ak tab i” (16 3 2 ), “ P ansofiya m a k ta b i” 
(1651), “ Y axshi tashkil etilgan m aktab q o n u n la ri” (1953), “H islar v ositasi bilan 
idrok q ilinadigan n arsalarn in g su ratlari” (16 5 8 ) nom li asar va darsliklardir. 
D arsliklari hay o tlik d avridayoq k o ‘p tillarg a ta rjim a q ilin ib , K o m en sk iy n in g nom ini 
b u tu n du n y o g a tanitadi.
K om enskiy o ‘zin in g pedag o g ik n azariy asid a ta rb iy an in g tab iatg a u y g ‘un 
b o 'lis h i to ’g ‘risidagi qoidani ilgari suradi. “ B uyuk d id ak tik ar,da o ‘qitish ta b iiy lik k a 
b o 'y su n ish i kerakligi, bolaning aqliy va jism o n iy o ‘sish ja ra y o n i tabiatdagi o ‘sish 
ja ra y o n ig a
o ‘x shashligini 
m iso llar 
aso sid a 
ty sh y n tirad i. 
M asalan, 
b o g ‘bon 
d arax tlarn i parvarish qiladi, uning o ‘sish x u su siy atlarin i hisobga oladi. X uddi 
sh unday o ‘qituvchi tarb iy alash q o n u n iy atig a b o ‘y sin ad i. O 'q itis h ja ra y o n i tab iatg a 
o ‘x sh ab sek in lik bilan am alg a oshadi. K om en sk iy n in g tab iiy lik p rin sip id a kishini 
tab iatn in g bir boMagi deb qarashi (xudo to m o n id an b u nyod etilm agan) tabiat 
q o n u n lari uning o ‘sish ig a ta'sir etadi deyishl, o ‘z d av rid a ilg ‘o r sanaladi. 
K o m en sk iy kishi d u n y o g a k elg an d a k ish ig a xos iste'd o d g a eg a b o ‘lishi. tarb iy ach i 
boladagi iste'dodni o ‘stirishi kerakligi haq id a fik r y iritib , ag ar b o la p ed ag o g ik
ta 's irs iz y ash asa, bu iste'd o d taso d ifan o ‘ sishini aytadi. K om enskiy tarb iy an in g
ta b ia tg a u y g ‘u nlik m asalasin i tu sh u n tirg an d a ham m a n arsan in g asosi 4 ta deydi. 
M asalan : o lam 4 n arsad an y u zag a kelgan, ya'ni; yer, suv, havo, yorugM ik; 
d u n y o n in g riv o jlan ish i h am 4 q ism g a b o 4 in ad i: bular: bahor, yoz, kuz, qish; 
in so n n in g riv o jlan ish i ham 4 d av rg a b o ‘linadi; g o ‘d ak lik , bolalik, o ‘sm irlik, 
y etu k lik . S h u n in g d ek ta'lim jaray o n i ham 4 ga b o ‘linadi: m ak tab g ach a tarbiya, 
b o sh la n g ‘ich ta'lim , o ‘rta ta'lim , oliy ta'lim . K om enskiy o ‘z asarlarid a tarb iy an in g
m aq sad in i 
k o ‘rsatad i. 
T arb iy a n in g
m aqsadi 
kishini 
m angulik 
d u n y o sig a 
tay y o rla sh d a n iboratdir. B uni uch xil ta rb iy a orq ali a m a lg a osh irish m um kin:
/ .