O’ zbekiston r espublikasi a xborot t exnologiyalari va

Xromatik dispersiya 
Xromatik dispersiya ham dispersiyaning boshqa turlari kabi impulslarni kengayishi 
tufayli hosil bo‘ladigan buzilishlarga olib keladi. Xromatik dispersiyani material va to‘lqin 
uzatuvchi (tola) dispersiyalarining yig‘indisi tashkil etadi:
D
x
= D
m
+ D
t
.
Қобиқ
Ўзак
Ёруғлик 
манбаи
Энг қуйи тартибли 
мода
Энг юқори тартибли 
мода
Бошланғич импульс
0
1
1

---

1-rasm. Ko‘p modali optik tola kesimida yorug‘lik manbaidan berilayotgan 
uchta modaning tarqalishi ko‘rsatilgan (ideallashtirilgan rasm).
Xromatik dispersiya pikosekund/nanometr*kilometr (ps/nm·km) da o‘lchanadi. (1 ps 
= 1·10
-12
s, 1 nm = 1·10
-9
m ). Bu 1nm kenglikdagi impulsni 1km uzunlikdagi tola orqali 
o‘tgandagi ps da kengayishidir. Masalan: bir modali standart tolalarda 1550 nm to‘lqin 
uzunligida xromatik dispersiya qiymati 17 ps/nm*km atrofida bo‘ladi. Dispersiyaning bu 
turi bir modali tolalarga ham, ko‘p modali tolalarga ham xos. Lekin bir modali tolalarda 
ko‘proqnamoyon bo‘ladi.
Material dispersiyasi 
Material dispersiyasi to‘lqin uzunligini tola materialining sindirish ko‘rsatkichiga 
bog‘liqligi bilan aniqlanadi. Natijada tola materiali orqali turli to‘lqin uzunliklari turli 
tezliklarda uzatiladi.
Optik tola asosan kvars shishasidan (SiO
2
) ishlab chiqariladi. Xar bir to‘lqin tola 
materialidan turli tezliklarda uzatiladi.
1-shaffoflik oynasida katta to‘lqin uzunliklari katta tezlikda, qisqa to‘lqin uzunliklari 
kichik tezliklarda uzatiladi. Masalan: 865 nm to‘lqin uzunligi 835 nm ga nisbatan katta 
tezlikda uzatiladi.
Bunga teskari 3-shaffoflik oynasida qisqa to‘lqin uzunliklari katta tezlikda, uzun 
to‘lqin uzunliklari nisbatan kichik tezlikda uzatiladi. Masalan: 1535 nm to‘lqin uzunligi 
1560 nm ga qaraganda tezroquzatiladi.
2-shaffoflik oynasining 1310 nm to‘lqin uzunligi nol dispersiyali to‘lqin uzunligi 
deyiladi. Chunki 1310 nm to‘lqin uzunligida kvars shishasini sindirish ko‘rsatkichi minimal.
Material dispersiyasi bir modali tolalarda dispersiyani asosiy tashkil etuvchisi 
hisoblanadi. Uzatish tizimlarini tezliklari oshgan sari bitlar orasidagi interval kamayadi, 
natijada dispersiya oshadi.