O ’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta ’lim Vazirligi
Download 1.33 Mb. Pdf ko'rish
|
mikroiqtisodiyot
|
Hodisa tartib rakami Olingan foyda ming so ’m x Kuzatish holatlari soni n (x-x`) (x-x`) 2 (x-x`) 2 xn
1 2
250 200 A tadbir 48
36
- -50
- 2500
- 90000 43
3 Jami
1 2 3 Jami
300 x`=250
400
300 150
x`=300
36 120 B tadbir 30
50 20
100 +50
+100 - -150
2500
10000 - 22500
90000
180000
300000 - 450000
750000
A tadbirga sarmoyalar qo ’yishda o’rtacha kvadratik chetlanish quyidagini tashkil etadi: = 180000 / 120 = 38,7
= 750000 / 100 = 86,6
A tadbir uchun variasiya keffisienti: V = 38,7/250 x 100% = 15.5% ga teng bo ’lsa,
B tadbir uchun variasiya keffisienti: V = 86,6/300 x 100% = 29,8% ga teng.
Yuqorida biz hisoblab chiqqan ko ’rsatkichlar A tadbir foydasiga qaror qabul qilish imkonini beradi.
Tavakkalchilik darajasini aniqlash uchun bir muncha sodda-lashtirilgan usulni ham qo ’llash mumkin.
Investor tavakkalchiligi miqdoran uning maksimal va minimal daromadlari ehtimol qiymatlariniing bahosi bilan tavsiflanadi.
Bu holatda ularning teng ehtimolligi sharoitida bu qiymatlar o ’rtasidagi diapazon qancha katta bo ’lsa, tavakkalchilik darajasi shuncha yuqori bo’ladi. Bunda dispersiya, o ’rtacha kvadratik chetlanish va variasiya koeffisientini hisob - kitob qilish uchun quyidagi formulalardan foydalanish mumkin: = P max
(x max
-x`) 2
+ P min
(x`- x min
) 2 = 2
V = ( / x`) * 100%
Bu erda: P max
- maksimal daromad (foyda, rentabellik) olish ehtimoli. x max - daromad (foyda, rentabellik) ning maksimal qiymati. x` - daromad (foyda, rentabellik)ning o ’rtacha kutilayotgan qiymati; P min - minimal daromad (foyda, rentabellik) olish ehtimoli. x min - daromad (foyda, rentabellik)ning minimal qiymati.
Bu formulalar buyicha hisob-kitoblarni keltirib utamiz. A tadbirga sarmoya qo ’yishda bu ko’rsatkichlarning quyidagi qiymatlariga ega bo
’lamiz: 2 =0,3 x (300-250) 2 +0,3(250-200) 2 =1500;
= 1500 = 38,7; V= ( 38,7/250) x 100% = 15,5%. 44
B tadbirga sarmoya qo ’yish bizga bu ko’rsatkichning quyidagi qiymatlarini beradi:
2 =0,3 x (400-300) 2 +0,3(300-150) 2 =7500;
= 7500 q 86,6; V= (
86,6/300) x 100% = 28,9 %.
Yuqoridagi ko ’rsatkichlarning qiymatlarini taqqoslash ham tavakkalchilikning past darajasi A tadbirga sarmoya qo ’yishga xosligini ko ’rsatmokda. Demak, yuqoridagilardan xulosa qilib aytishimiz mumkinki, tavakkalchilik investision faoliyatning ajralmas qismi bo ’lib, uni baholay bilish investision faoliyat natijasida yuzaga kelishi mumkin bo ’lgan moliyaviy yo’qotishlarni minimum darajaga olib kelishiga xizmat qiladi.
a. tavakkalchilik. b. iqtisodiy erkinlik. v. ishlab chiqarish tavakkalchiligi. g. tijorat tavakkalchiligi. d. moliyaviy tavakkalchilik. e. statistik usul. j. ekspertli usul. z. korxonaning tavakkalchilik siyosati. 1.
Turli omillar birinchi navbatda asosiy va aylanma fondlarning shikastlanishi, ishlab chiqarishga yangi texnika - texnologiyani joriy etish bilan bog ’liq tavakkalchilik. 2. Inson foaliyati turlari va u yoki bu tabiat hodisasining xusu-siyatlaridan kelib chiquvchi mumkin bo ’lgan yo’qotishlar xavfi. 3. Bozor sub ’ektlarining banklar va boshqa moliyaviy institutlar bilan munosabatlari sohasidagi tavakkalchilik. 4. Iqtisodiy tanlovni amalga oshirishdagi imkoniyatlar tengligi. 5. Tovar va xizmatlar realizasiyasi jarayonlari bilan bog ’liq tavak-kalchilik. 6.
Ishlab chiqarish samaradorligini tahlil qilishda raqamli va kuza-tish ma ’lumotlaridan foydalanishga asoslangan usul. 7. Masalan hal etishda mutaxassis tajribasidan foydalanishga asoslangan usul. 8. Qo
tadbirlar.
To ’g’ri - noto’g’ri: 1.
Moliyaviy tavakkalchilik vaqt funksiyasini ifoda etadi. 2.
Inflyasiya pulning qadrsizlanishi va mos ravishda narxlarning tushishini bildiradi. 3. Selektiv tavakkalchiliklar kapital joylashtirishning noto ’g’ri usullarini tanlash bilan bog ’liq tavakkalchilikdir. 4.
Bozor iqtisodiyotida mutloq iqtisodiy erkinlik mavjud bo ’lmaydi. 45
5. Deflyasiya iqtisodiyot uchun ijobiy bo ’lgan iqtisodiy hodisadir. 6.
Ichki tavakkalchilik korxona faoliyatining tashkiliy texnikaviy sohasi bilan bog
’liqdir.
Testlar: 1. Tavakkalchilik darajasi o ’sishiga ob’ektiv va sub’ektiv omillar ta’sir etadi. Ikkala omilni farqlang:
1. Ob ’ektiv. a) mehnatni tashkil etish b) inflyasiya. v) deflyasiya. g) mehnat unumdorligi.
2. Sub
’ektiv d) huquqiy himoya. e) raqobat. j) bojxona siyosati z) soliq. 2. Tavakkalchilik bu: a) Moliyaviy natija; b) Boy berilgan foyda; v) Salbiy natija; g) Iqtisodiy kategoriya; d) Ijobiy natija.
a) Sof; b) Spekulyativ; v) Ekologik; g) Siyosiy; d) Transport. 4. Moslikni o ’rnating:
1. Inflyasiya. a) narxlarning o ’sishi. b) pulning qadrsizlanishi.
2. Deflyasiya. v) narxlarning pasayishi. g) muvozanatli narx. d) pul xarid qiymatining o ’sishi. 5. Moliyaviy tavakkalchiliklar ... yo ’qotilish xavfi bilan bog’liqdir. 6. Tavakkalchilik darajasi - bu ... holatining yuzaga kelish ehtimolidir. 7. Quyidagi qaysi omillar xo ’jalik holatining noaniqligini ko’rsatadi: a) To ’liq axborotning mavjud emasligi; b) Noaniqlik; v) Qarshi ta ’sir;
g) Ehtimollilik; 46
d) Tasodifiylik. 8. Tavakkalchiliklarni to ’g’ri tasniflang:
1. Xavf manbalari bo ’yicha
2. Yuzaga kelish manbalari bo ’yicha
3. Likvidlik b) inson shaxsi bilan bog ’liq tavakkalchilik v) tabiiy omillar tufayli mavjud bo ’luvchi tavakkalchilik. g) bozor tavakkalchiligi. d) huquqiy tavsifdagi tavakkalchilik e) siyosiy tavsifdagi tavakkalchilik j) iqtisodiy tavsifdagi tavakkalchilik
Xalq orasida keng tarqalgan quyidagi maqollarga o ’z fikringizni bildiring. "O
’ychining o’yi bitgancha, tavakkalchining ishi bitadi". "Kim tavakkal qilmaydi, u hech narsaga erishmaydi".
Mashq va masalalar: A loyiha uchun variasiya koeffisienti 15%. B loyiha uchun bu ko ’rsatkich 25%ni tashkil etadi. Qaysi loyiha bo ’yicha ijobiy qaror qabul qilgan ma’qul. Nima uchun? Fikringizni asoslab bering.
ming dollar foyda keltirishi mumkin bo ’lgan yangi mahsulot ishlab chiqarish bilan shug ’ullanishni taklif etmoqda. Agar, iqtisodiy tushkunlik yuz bersa, normal tovarlarga talab shunchalik pasayib ketadiki, natijada kompaniya ushbu tovardan 4000 dollar zarar ko ’rishi mumkin. Agar, iqtisodchilarning baholashlariga ko’ra iqtisodiy tushkunlik ehtimoli 10% ga teng bo ’lsa, XYZ kompaniyasi bozorga yangi tovar ishlab chiqarishdan kutishi mumkin bo ’lgan foyda qiymati qanchaga teng bo ’ladi. Ushbu masalani hal etish uchun quyidagi manbalar bilan tanishib chiqish tavsiya etiladi: 1.Салимов Б.Т., ва бош=. Микрои=тисодиёт., дарслик., Т.: «Шар=» 2001 й. 160- 174 с. 2. Майкл Р. Байе. Управленческая экономика и стратегия бизнеса., М.: «ЮНИТИ» 1999 г. 490- 515 стр. 2.Dasturiy ta'minot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan Amcott kom-paniyasi 1996 yil yakunlariga ko`ra 3,5 mln. dollar op еratsion zarar ko`rganligini e'lon qildi. 47
Ma'lum qilinishicha ushbu zararning 1,7 mln. dollari xorijiy tillardagi dasturlar bilan shug`ullanuvchi bo`linmaga to`g`ri k еladi. O`shanda 7 %li bank foiz stavkasida Amcott kompaniyasi o`zining taqsimlanmagan foydasidan 20 mln. dollarni frantsuz tilidagi matnlarni ingliz tiliga o`girish imkonini b еruvchi Magicword dasturiga huquqni sotib olishga sarflagan. Boshida ishlar yaxshi natija b еrayotgandеk edi. Kompaniya 1993 yili ushbu dasturni sotishdan 7 mln. dollar tushumga, 1994 yili esa 7,1 mln. dollar tushumga ega bo`ldi. L еkin 1995 yili esa Foreigen kompaniyasi Amcott kompaniyasini mualliflik huquq-larini buzgan-likda sudga b еrdi va sudda yutib chiqib, o`z foydasiga 1,7 mln. dollar tovon puli undirib oldi. Kompyut еr dunyosi mutaxassislarining fikricha mualliflik huquqlarining buzilishi Magicword dasturining juda ham kichik ulushiga to`g`ri k еladi.
Ushbu nizo natijasida ishdan bo`shatilgan kompaniya m еnеjеri Ralf Barnеsning fikriga ko`ra 3 yil davomida kompaniyaning yangi dasturni sotishdan tushumlari har yili 7,0 mln. dollardan o`lishi k еrak edi. U sudda yutqazish bu kompaniya huquqshunoslarining savodsizligidadir, d еb baholadi. Sizning fikringizcha kompaniya m еnеjеri nima uchun ishdan bo`shatilgan? Ushbu masalani hal etish uchun quyidagi manbalar bilan tanishib chiqish tavsiya etiladi: 1.Салимов Б.Т., ва бош=. Микрои=тисодиёт., дарслик., Т.: «Шар=» 2001 й. 225- 244 с. 2. Майкл Р. Байе. Управленческая экономика и стратегия бизнеса., М.: «ЮНИТИ» 1999 г. 18 - 40 стр.
Mikroiqtisodiyot» kursi bo ’yicha tеst savollari 1-variant 1.Quyidagi sanab o`tilgan holatlardan qaysi biri nazariy iqtisodiyot pr еdmеti ta'rifini aniqlashga taaluqli emas: a). R
еsurslardan samarali foydalanish: b). Ch
еklanmagan ishlab chiqarish rеsurslari: v). Ehtiyojlarni eng yuqori darajada qondirish: g). Moddiy va ma'naviy ehtiyojlar:
a). Noegiluvchan; b). Egiluvchan; v). Birga t еng egiluvchanlik; g). Mutloq noegiluvchan; 48
3. Agar narxning 5% ga tushishi, taklif hajmining, 8% ga qisqarishiga olib k еlsa, bu taklif; a). Noegiluvchan; b). Egiluvchan; v). Birga t еng egiluvchanlik; g). Mutloq noegiluvchan; 4. Quyida k еltirilgan talabning daromadlar bo`yicha egiluvchanlik koeffisi еntlari qiymatidan qaysi biri kundalik ehtiyoj mahsulot-lariga t еgishli a). 0 dan kichik; b). 0 dan katta, 1 dan kichik; v). 1 dan katta; g). 1;
a). umumiy mahsulot egri chizig`ini; b). ishlab chiqarish funksiyasini; v). r
еsurslarning bеrilgan miqdori bilan ishlab chiqarish mumkin bo`lgan mahsulotning turli hajmlarini; g). o`rtacha mahsulot egri chizig`ini;
a). barcha xarajatlar o`zgaruvchan bo`ladi; b). barcha xarajatlar doimiy bo`ladi; v). o`zgaruvchan xarajatlar doimiy xarajatlarga nisbatan t еz o`sadi; g). doimiy xarajatlar t еz o`sadi;
a). moliyaviy natija; b). boy b еrilgan foyda; v). salbiy natija; g). iqtisodiy kat еgoriya;
a). 200, 150, 100, 50. b). 200, 300, 400, 500. v). 200, 200, 200, 200. g). 200, 250, 270, 280.
a). 200, 300, 400, 500. b). 200, 450, 750, 1100. v). 200, 400, 1600, 9600. g). 200, 250, 270, 280.
a). absolyut noelastik; 49
b). absolyut elastik; v). elastik; g). noelastik;
a). elastik; b). noelastik; v). talab yagona elastik; g). absolyut elastik;
a). v
еrtikal chiziqni; b). gorizantal chiziqni; v). egri chiziqni; g). to`g`ri chiziq 13. Agar noelastik mahsulot narxi 7 so`mdan 8 so`mga oshsa, unda naqd pul tushumi: a). qisqaradi b). o`sadi; v). o`zgarmaydi g). absolyut noelastik;
a).
еr bahosi tushsa; b).
еrga talab oshsa; v).
еrga talab qisqarsa; g).
еrga taklif o`sganda; 15. Еrga taklif: a). absolyut noelastik; b). yagona elastlilik; v). absolyut elastik; g). elastik;
a). ist
е'molchilarni; b). ishsizlikni; v). inflyasiyani; g). soliqlarni; 17. Makroiqtisod o`rganadi: a). b, v, g. b). ishsizlikni; v). inflyasiyani; g). soliqlarni;
a). ehtiyojlarni bir xil darajada qondira oladigan ist е'mol to`plamlari majmuasidir; b). ist
е'molchi egri chiziqdagi nuqtalardan iborat bo`lgan to`plamni tanlashga b еfarqdir; 50
v). to`g`ri javob yo`q; g). barcha javoblar to`qri; 19. Ist е'molchining xatti-xarakati nеcha bosqichda o`rganiladi: a). 2;
b). 4; v). 5;
g). 3; 20. Ist е'molchining xatti-xarakati bosqichlarini kеtma-kеt joylashtiring: 1). ist
е'molchi bir tovarni boshqasidan ortiq ko`radi; 2). ist
е'molchi chеgarali daromadga duch kеladi; 3). Ist
е'molchi afzal ko`rishi byudjеt chеgaralanishi bilan birga o`rganiladi; a). 1, 3, 2 b). 3, 2, 1 v). 1, 2, 3 g). 2, 1, 3
a). div
еrsifikasiya; b). sug`urta; v). riskni taqsimlash, axborot; g). xammasi to`g`ri. 22. Ishlab chiqarish omillari o`zgarmay qoladi, boshqalari esa mahsulot ishlab chiqarishni ko`paytirish uchun o`zgarishlari mumkin; a). qisqa muddatli ishlab chiqarish xarajatlari; b). uzoq muddatli ishlab chiqarish xarajatlari; v). ch
еgarali xarajatlar; g). marjinal xarajatlar; 23. Ch еgarali xarajatlar: a). firma ishlab chiqarish hajmini bir birlikka ko`paytirish qanchaga tushishini ko`rsatadi; b). bu doimiy xarajatni ishlab chiqarish hajmiga nisbati; v). chiqarilgan mahsulot birligiga hisoblanadigan xarajatlar; g). yalpi xarajatlar; 24. Izokosta: a). m
еhnat va kapitalni har qanday nisbatda birikishini o`z ichiga oladi; b). m
еhnat va ishchi kuchini har qanday nisbatda birikishini o`z ichiga oladi; v). kapital va ishchi kuchini har qanday nisbatda birikishini o`z ichiga oladi; g). b, v.
a). 2
b). 3 v). 4
g). 5 26. Riska ist е'molchining munosabati nеcha xilda bo`ladi: a). riska moyil bo`lmagan; 51
b). riska moyil bo`lgan; v) riska b еfarq; g). a, b, v. 27. . . . . . . . –xaqiqiy natijadan ko`ra kutiladigan natijani afzal ko`radi. a). riska moyil; b). riska moyil emas; v) riska b еfarq; g). xammasi to`g`ri; 28. Risk bilan bog`liq, l еkin o`sha kutiladigan daromad darajasida barqaror daromad olishni afzal biladigan odamni . . . . . . . . . . . . –kishi dеb ataymiz. a). riska moyil bo`lgan; b). riska moyil bo`lmagan; v) riska b еfarq bo`lgan; g). xammasi to`g`ri; 29. Qanday sharoitlarda ishlab chiqarish omillari unumdorligining kamayib borish qonuni amal qiladi: a). ishlab chiqarishning boshqa omillari o`zgarmas sharoitda; b). t еxnologiya darajasi o`zgarmas sharoitda; v). o`zgaruvchan omilning barcha birliklari bir turli bo`lsa; g). a, b; 30. Talab hajmiga ta'sir etuvchi omillar: a). ist
е'molchi didi; b). bozor ko`lami; v). daromad samarasi, ist е'mol kutishlari g). xammasi to`g`ri.
a). ishlab chiqarish r еsurslari narxi; b). soliqqa tortish; v). daromad samarasi; g). a, b. 32. Bozor quyidagi vositalar bilan tartibga solinadi: a). soliq; b). narx; v). raqobat; g). a, b, v.
a). iqtisodiy; b). siyosiy; v). ruhiy; g). xammasi to`g`ri;
a). iqtisodiy kafolat; b). to`la bandlik;
52
v). iqtisodiy erkinlik, daromadlarni adolatli taqsimlash; g). ishsizlik. Download 1.33 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|