O ’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo

ishlash metodlari

---

27
3.4-rasm. 

Ma

’lumotlarni qayta ishlash metodlari (natijalarni nazariy va mantiqiy qayta ishlash

usullari, matematik statistika metodlarini qo
’llash).

3.1.jadval. 

Ijtimoiy psixologiyaning asosiy metodlari 

Asosiy metodlar 

Asosiy metodlarning variantlari 


Kuzatish metodi


Tashqi (ob

’ektiv kuzatish) 

Ichki (sub

’ektiv, o’z-o’zini kuzatish) 

Erkin 

kuzatuv

Standartlashtirilgan 

Guruh ichida kuzatish 

Guruh tashqarisida kuzatish


So`roq metodi 


Og

’zaki so’roq

Yozma so

’roq

Erkin 

so

’roq 

(suhbat)

Standartlashtirilgan so

’roq 

Testlar metodi 


Test 

– so’rov 

Test - topshiriq 

Proyektiv test

Sotsiometrik test 

Ekspriment

Tabiiy 

eksperiment

Laboratoriya eksperimenti 

Modellashtirish 

Matematik modellashtirish 

Mantiqiy modellashtirish 

Texnik modellashtirish 

Kibernetik modellashtirish 

Hujjatlarni o`rgabish metodi 

Ijtimoiy o

’rganish 

Psixologik o

’rganish 

Motivatsion o

’rganish 

Klassifikatsion o

’rganish

Kontnent- analiz metodi 

Matnni analiz qilish 

Abzatslarni analiz qilish 

Iboralar, tushunchalarni analiz qilish 

---

28

Ijtimoiy
psixologiyani
nig ilmiy
tadqiqot 
metodlari

Kuzatish

Eksperi 

ment
Suhbat, 

biogra
fiya

Tashki

kuzatish
Ichki 

kuzatish

Tabiiy 

Laborato 

riya

Intervyu 

Anketa
Ijtimoiy rsixologiyada quyidagi metodlar mavjud:
Umumiy psixologiyada bo`lgani kabi ijtimoiy psixologiyada ham kuzatish metodi 

qo`llaniladi, lekin kuzatuv ob

’ekti konkret shaxsdagi psixik faoliyat emas, balki shaxsning 
ijtimoiy munosabatlar tizimida bevosita kuzatish mumkin bo`lgan ijtimoiy xulqidir. Ya
’ni,

kuzatuvchi aniq oldindan belgilangan reja asosida o`zi o`rganayotgan guruhning faoliyatini,

verbal va noverbal xatti-harakatlarni ma
’lum vakq birligida muttasil kuzatib, olingan
ma
’lumotlarni qayd etib boradi. Bunda zamonaviy audio va videotexnikadan foydalanish, u 

yoki bu harakatlarni qayta-qayta qurish orqali kerakli xulosalarni chiqarish mumkin.

Ijtimoiy psixologiyada qo`llaniladigan kuzatish metodining asosan 3 shakli mavjud:
Qo`shilib kuzatish 

Tashqi kuzatish 

«muhim 

vaziyatlarni qayd 

etish» 

---

29

Kuza

tish
Tashqi

kuzatish
Ichki

kuzati
(

o’z-

o’zini
kuzatish) 

Tabiiy
sharoitda 

Suratga
olish,

kinoga
olish,

tovushni

yozish

Qiyinchil

ikni

yengishd

a sabr

toqat
5-19

sargacha
(
o’z-

o’zini
kuzatish) 

Tadbirda
hamma

tekshirila

di

Hamma
boshdan

kechiradi
Hamma

kuzatadi

3.5-rasm. 
A. Qushilib kuzatish - bunda tadqiqotchi kuzatuvchilar faoliyatiga bevosita aralashib, ular
bilan kerak bo`lsa, yashaydi va ishlaydi. Bu usuldagi eng muhim xususiyat uning tabiyligi 
bo`lib, kuzatish ob
’ektlari o`zlarining kuzatilayotganliklarini sezmaydilar va kuzatuvchini 
guruhning a
’zosi sifatida qabul qiladilar. Ushbu shartning buzilishi eksperimentning 
samarasiz bulishiga olib kelishi mumkin.
B. Tashqi kuzatish-kuzatuvchilar faoliyatiga aralashmagan holda ular tashqi xulq 

atvorini qayd qilishdir. Bu usul muayyan vaqt va sabr-toqat talab qilishi bilan boshqa

metodalrdan farq qiladi, ba
’zida qisqa muddat ichida tadqiqotchi o`zini qiziqtirayotgan
predmet xususida hech narsa qayd qila olmasligi yoki tasodifan qo`lga kiritilgan ma
’lumot
asosida xulosa chiqarishga majbur bo`lishi mumkin. Shuning uchun ham bu usul boshqa 

usullarga qo`shimcha vosita sifatida ishlatiladi.

V. «Muhim vaziyatlarni qayd etish» usulida kuzatishning mohiyati shundaki alohida 

shaxs yoki guruh kutilmagan tasodifiy vaziyatga solinadi va ularning vaziyatga

munosabati, o`zini tutishi, ziddiyatli va qiyin holatlardan chiqish yo`llari kuzatiladi. M: 
guruhni ataylab oldindan tuzilgan loyiha yordamida munozarali vaziyatga solish va unga
har bir guruh a
’zosini o`zini qanday tutishi va bayon etgan fikrlarini zikr etish bunga misol
bo`lishi mumkin.

---

30