«ochiq kon ishlari texnologiyasi»

Rasm. 1. Oltin rudalarini geologik qirqimi.
Qishloq xo`jaligi uchun foydalanish mumkin o`simliklar qatlami 0.4-0.6 m va kvars profilli shag`al sinflarini olish 8-10m. Konning gidrogeologik sharoitlari qulay hisoblanadi.
Rudali foydali komponent tarkibida juda yuqori bo`ladi.

Karerning hajmi, o‘lchamlari, ishlab chiqarish unumdorligi va karerning xizmat qilish muddatini hisoblash.

1. 
   V_k = V₁ + V₂ + V₃
   

V_k – karer hajmi, m³
V₁ – asosi S = Lm bo‘lgan prizma hajmi, m³
S – karer tubi yuzasi, m²
L – yotqiziqning yotishi bo‘yicha uzunligi, m.
m – yotqiziqning gorizontal qalinligi, m.
V₁ = L • m • H_k
H_k – karer chuqurligi, m
V₂ – hajmning to‘rt tomoniga jipslashib turgan prizmaning uchburchak kesmaning yig‘indi hajmi
V₂ = P H_k² ctg α_sr
P – yotqiziqning perimetri P = 2 (L + m)
V₃ – karerning burchakdagi uchastkalarida joylashgan aloxida qismlarga bo‘lingan konusning yig‘ma hajmi (V₃ va V₃″ ) m³
V₃ = H_k³ ctg²α_sr
α_sr – ish olib borilmaydigan bortning qiyalik burchagi

2. 
   Karer yig‘indi hajmi
   

V_k = S H_k + P H_k² ctg α_sr + H_k³ ctg²α_sr
S = Lm = 1600 • 95= 152000 m²
P = 2 (L + m) = 2 • (1600 +95)= 3390 m
V_k = S H_k + P H_k² ctg α_sr + H_k³ ctg²α_sr =152000 • 1200 + • 3680 • 1200² • ctg 50^o + • 1200³ • ctg² 50^o =3679120449 m³

3. 
   Karer maydoni uzunligi
   

L_k = L + 2Hk • ctg α_sr = 1600 + 2 • 1200 • ctg 50^o = 3614 m

4. 
   YUqori qismi bo‘yicha karer kengligi
   

B_k = m + 2H_k • ctg α_sr = 95+ 2 • 1200 • ctg 50^o = 2109 m

5. 
   Karer konturidagi foydali qazilma hajmi
   

V_pi = S (H_k – h_n)= 152000 • (1200- 10) = 180880000 m³

6. 
   Karer konturidagi foydali qazilma sanoat zaxirasi
   

Q_pi = V_pi ρ_i η_i = 180880000 • 2.6 • 0.93= 437367840 t

7. 
   Karer konturidagi tog‘ jinsi hajmi
   

V_p = V_k – V_pi =3679120449 – 437367840= 3241752609 m³

8. 
   O‘rtacha qoplovchi tog‘ jinsi koeffitsienti
   

k_sr = V_p / Q_pi = 3241752609 / 437367840= 7.4 m³/t

9. 
   Qoplovchi tog‘ jinsi bo‘yicha karerning ishlab chiqarish unumdorligi
   

P_v = P_pi k_sr k_n = 8 • 10⁶ • 2.1• 1.2= 20.16 • 10⁶ = 201.6 • 10⁵ m³/yil
k_n = 1.1 ÷ 1.3

10. 
    Kon massasi bo‘yicha karerni ishlab chiqarish unumdorligi
    

P_gm= P_pi + P_v = 8 • 10⁶ • +201.6 • 10⁵ = 23240000 m³/yil

11. 
    Karerning foydali qazilma bo‘yicha sutkalik unumdorligi
    

P_pi^s = P_pi / T_g = 8• 10⁶ / 350 = 22857 t/sutka
T_g = 350 kun

12. 
    Qoplovchi tog‘ jinsi bo‘yicha karerning sutkalik ish unumdorligi
    

P_v^s = P_v / T_g = 201.6 • 10⁵ / 350 = 57600 m³/sutka

13. 
    Foydali qazilma va qoplovchi tog‘ jinsi bo‘yicha karerning smenalik ishlab chiqarish unumdorligi
    

P_pi^sm = P_pi^s / n_sm = 22857 / 2 = 11428.5 t/smena
P_v^sm = P_v^s / n_sm = 57600 / 2 = 28800m³/smena
n_sm = 2

14. 
    Karerni xizmat qilish muddati
    

T_sl = T_s + T_e + T_z
T_e = Q_pi / P_pi = 437367840/ 8 • 10⁶ =55 yil
Kapital transheya hajmini hisoblash

1. 
   Kapital transheya hajmi
   

V₁ = b_t h_t² / 2i
b_t – transheya asosi kengligi
h_t – transheya chuqurligi
i – kapital transheya qiyaligi
V₁ = 35 • 10² / 2 • 0.038 = 46052.6 m³

2. 
   Piramida hajmi
   

V₂ = h_t³ / 6itgα_t = 10³ / 6 • 0.038 • 0.46 = 9535 m³

3. 
   Berilgan V_t = V₁ + 2V₂ formuladan transheya hajmi aniqlanadi
   

V_t = 46052.6 + 2 • 9535 = 65122.6 m³

Qirqim transheya o‘tish ko‘rsatkichlarini va parametrlarini hisoblash

12 soat
2 smena
d_c = 165 mm
H_u = 10 m
Skvajina uzunligi
L_c = H_u + l_per = 10+ 1,8 = 12 m
Perebur uzunligi
l_per = 11d_c = 11 • 0,165 = 1,8 m
Kolonkali zaryad uzunligi
l_zar = L_c – l_zab = 12 – 3.2= 8.8m
Zaboyka uzunligi
l_zab = 0,27L_c = 0,27 • 12 = 3.2 m
Qatordagi zaryad massasi
Q_zo = ρl_zar = 21,37 • 8.8 = 188 kg
Q_zv = ρl_zar = 21,37 • 12 =256 kg
Zaryad massasining o‘rtacha qiymati
Q_zs = = 202 kg
Bitta zaryad yordamida ajratib olinadigan tog‘ jinsi hajmi
V_1zar = Q_zs / q_p = 202/ 0.9 = 224 m³
Bitta skvajina qatori yordamida ajratib olinadigan tog‘ jinsi hajmi
V_5zar = 224 • 5 = 1120 m³
Zaboyda yuklash sharoitida ekskavatorni ish unumdorligi
Texnik ish unumdorligi
P_et = E k_cn = • 8 • • 0.7 = 420 m³/soat
Ekskavatorni smenali ekspluatatsion ish unumdorligi
P_esm = P_et T_sm k_i = 420• 12 • 0.75 = 3780m³/smena
Ekskavatorni sutkalik ish unumdorligi
P_esut = P_esm n_sm = 3780 • 2 = 7560 m³/sut
Ekskavatorni oylik ish unumdorligi
P_emes = P_esut •27 = 7560• 27= 204120 m³/mes
Transheyani o‘tish tezligi
V = = 204120 / 434 = 470 m/mes
S_t = H_y (B_t + H_y ctgα)= 10 • (35 + 10 • ctg 50^o)= 434 m²
B_t = 35 m H_t = H_y

Ish olib boriladigan va ish olib borilmaydigan bortlar konstruksiyasi

Ish olib boriladigan bortning balandligi
H_rb = N_u n_ru = 10 • 23 = 230 m
Kon massasini avtomobil transportiga yuklashda ishchi maydon kengligi
SH_rp = V_r + S + T + S + Z + SH_vb = 23 + 2 + 12 + 2 + 5.7 + 4 = 48.7 m
V_r – tj uyumi kengligi
S – transport yo‘lagi va uyumlarning quyi brovkasi orasidagi xavfsizlik kengligi (2 – 3 m)
T – transport yo‘lagi
S – xavfsizlik oralig‘i (1.5 – 2 m)
Z – prizmaning emirilish kengligi
Z = H_y (ctg_y α – ctg α) = 10 • (ctg_y 50^o – ctg 75^o) = 5.7 m
Ish olib boriladigan bort qiyaligining gorizontal qo‘yilgan o‘lchami
S_rb = H_y ctg α n_ru + SH_rp (n_ru - 1) = 10 • 0.83 • 23 + 48.7 • (23 - 1)= 1262.3m
Karerning ish olib boriladigan bortining tangens burchagi
tg φ = H_rb / C_rb =230 / 1262.3 = 0.18 = tg 10.3^o
Ish olib borilmaydigan bort balandligi
N_nb = N_u n_nu = 10 • 23= 230 m
Ish olib borilmaydigan bort qiyaligining gorizontal qo‘yilgan o‘lchami
S_nb =n_nu(N_uctgα_y+v_s)+(n_nu – 1)v_b=23 • (10 • ctg 50^o+5)+(23 - 1) • 5= 416 m
v_s – s’ezd kengligi
v_b ≥ H_y = • 10 = 3.3 m
Ish olib borilmaydigan bort qiyalik burchagining tangensi
tg α = H_nb / S_nb = 230/ 416 = 0,9 = tg 29^o

Burg‘ulash stanogining ish unumdorligini hisoblash
Burg‘ulash ko‘rsatkichlari
P_b = 0,07 (σ_sj + σ_sd) + 0,7γ
Tog‘ jinsi qattiqligi f = 12 bo‘lganligi uchun SBU-160 havo bilan tozalovchi zarbli aylanma burg‘ulash stanogini tanlaymiz. Bunda (f=10÷20)
f = σ_sj / 10 bundan
σ_sj = f 10 = 12 • 10 = 120 MPa
σ_rast = 0,1 σ_sj = 0,1 • 120 = 12 MPa
σ_sd = 0,2 σ_sj = 0,2 • 120 = 24 MPa
P_b = 0,07 (σ_sj + σ_sd) + 0,7γ = 0,07 • (120 + 24) + 0,7 • 2.6 = 14.35
P_b = 10.1 ÷ 15 gacha bo‘lsa, Ⅲ – sinf qiyin burg‘ulanuvchi tog‘ jinsi
O‘qqa beriladigan optimal kuch
P_o ≥ k P_b d_d = 0,75 • 12 • 160² = 230 kN
d_d – dolota diametri
P_b – burg‘ulash ko‘rsatkichi
k - burg‘ulash ko‘rsatkichiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient
P_b = 12 bo‘lganda k = 0,75 ga teng
Burg‘ulashning texnik tezligi
v_b = 3.5 P_o n_v / P_b d_d² = 3,5 • 230 • 60 / 12 • 16² = 15,7 m/s
P_o – o‘qqa berilgan optimal kuchlanish kN
n_v – burg‘ulash stavining optimal aylanish chastotasi min^-1
P_b – tog‘ jinsining burg‘ulanish ko‘rsatkichi
d_d – dolota diametri sm
Berilgan T_sm , T_pz , T_r , T_v kattaliklar va olingan v_b ko‘rsatkichi bilan stanokning smenalik unumdorligi topiladi
A_b^sm = = =121,5 m/smena
Burg‘ulash stanogining sutkalik unumdorligi
A_b^s = A_b^sm n_sm = 121,5 • 2 = 243 m/sutka
n_sm – smenalar soni
Burg‘ulash stanogining yillik ish unumdorligi
A_b^y = A_b^s n_rds = 243 • 250 = 60750 m/yil
n_rds – stanokning yillik ish kunlari soni 250 kun
Talab qilinayotgan ish hajmini bajarish uchun kerak bo‘ladigan stanoklar soni
N_BS = = = 19 ta
V_GM – burg‘ulangan kon massasining yillik hajmi V_GM = P_GM
q_GM – 1 p.m. skvajinadan chiqadigan portlatilgan kon massasi
Burg‘ulash stanogining ishchi parki
N_br = N_bs / k_rez = 19 / 1,4 = 14 ta
k_rez – burg‘ulash stanogining rezerv koeffitsienti
k_rez = T_y / n_rds = 350 / 250 = 1,4
T_y - karerda bir yildagi ish kunlari soni 350 kun

Skvajina zaryadlarini hisoblash

SBU-160 stanogi dolotasi diametri bo‘yicha portlovchi skvajina diametri aniqlanadi
d_c = d_d k_razb = 160 • 1,03 = 165 mm
k_razb – tog‘ jinsi qattiqligiga bog‘liq holda qabul qilinuvchi burg‘ulash koeffitsienti f = 12 da k_razb = 1,03 ga teng
Perebur uzunligi
l_per = 11 d_c = 11 • 165 = 1815 mm ≈ 2 m
Skvajina chuqurligi
l_c = H_u + l_per = 15 + 2 = 17 m
Zaboyka uzunligi
l_zab = 0,27 l_c = 0,27 • 17 = 4,59 m
Skvajinadagi PM zaryadi uzunligi
l_zar = l_c – l_zab = 17 – 4,59 = 12,41 m
Etalondagi portlovchi moddaning solishtirma sarfi (q‵, kg/m³) aniqlanib, qabul qilingan portlovchi moddaning solishtirma sarfi (q_p, kg/m³) aniqlanadi
q_p = q‵ k_vv = 0,9 • 1,08 = 0,97 kg/m³
k_vv – PM turini hisobga oluvchi koeffitsient
f = 12 bo‘lganda pog‘ona balandligi N_u = 15 m bo‘lganligi uchun PM turi Ifzanit T-80 α = 70^o k_vv = 1,08
Pog‘ona asosi bo‘yicha qarshilik chizig‘i kattaligi
W = 0.9 = 0,9 • = 4 m
Asos bo‘yicha qarshilik chizig‘i kattaligi quyidagi shartlar bo‘yicha tekshiriladi: W ≥ W_min
W_min = H_y ctg α + 2 = 10 • ctg 50^o + 2 = 4,5 m
W ˂ W_min bo‘lsa u holda W = W_min deb olamiz
Skvajinaning solishtirma sig‘imi
ρ = 7.85d_c²∆ = 7.85 • 1.65² • 1 = 21.37 kg/m
∆ - skvajinadagi zaryad zichligi kg/dm³
l_per kattaligini tekshirish quyidagi shart bo‘yicha bajariladi
l_per ≤ 0,3W
0,3 • 4 = 1,2 m
l_per = 1,2 m deb qabul qilamiz va qaytadan hisoblaymiz
l_c = H_u + l_per = 15 + 1,2 = 16,2 m
l_zab = 0,27 l_c = 0,27 • 16,2 = 4,4 m
l_zar = l_c – l_zab = 16,2 – 4,4 = 11,8 m
Skvajinadagi zaryad massasi
Q_z = ρl_zar = 21,37 • 11,8 = 252 kg
Qatordagi skvajinalar orasidagi masofa
a = = = 6.5 m
Skvajinalarning ruxsat etilgan yaqinlashish koeffitsienti bo‘yicha a kattalik tekshiriladi
m = 1÷ 1.1
m = a / W = 4,3 / 4 = 1,07
Uyum kengligi
B_p ≈ k_z k_v N_u = 0,3 • 3 • • 10 = 8.9 m
k_z = 0,3
k_v =2,5 - 3
Uyum balandligi
h_p ≈ = 2 •10 • 4• 1,6 / 8.9 =3.6 m
k_p = 1,4 – 1,6
1 p.m skvajinani portlatganda chiqadigan kon massasi
q_gm = = = 10.6 m³/m