Oʻchirgichlar ishchi va avariya toklarini uzish va ulash uchun xizmat qiladigan

---

 
 
9.1. Yuqori kuchlanishni oʻchirgichlari. Yuqori kuchlanishli oʻchirgichlarning koʻrsatmalari, 
turlari va parametrlari. 
Oʻchirgichlar ishchi va avariya toklarini uzish va ulash uchun xizmat qiladigan 
kommutatsion apparatlardir.
Oʻchirgich asosiy apparat boʻlib, zanjirni har qanday rejimida ham oʻchirish va ulash uchun 
xizmat qiladi: 
-uzogʻ davomiylik yuklama; 
-oʻta yuklanish; 
-qisqa tutashuv; 
-salt ishlash; 
-nosinxron ish. 
Eng ogʻir va mashul amal – bu QT toklarini uzish va mavjud QT-ga ulash. 
Yuqori kuchlanish uzgichlar quyidagi asosiy qismlardan iborat: 
1. Korpus yoki bak. 
2. CHiqishlar. 
Ма`ruza-9. (2-soat). 
• Yuqori kuchlanishli oʻchirgichlar. 
•
9.1. Yuqori kuchlanishli oʻchirgichlar. Yuqori 
kuchlanishli oʻchirgichlarning koʻrsatmalari, turlari va 
parametrlari.
•
9.2. Moyli bakli ochirgichalar va kam moylar 
(tuvakchali) oʻchirgichlar. Elektromagnit vakkum 
elegaz va avtomatik gaz (аtogaz) oʻchirgichlar.
•
Reja: 
•
Oʻchirgichlar tiplari, konstruksiyalari yoy 
soʻndirish kamerasi
, soʻndirish usullari, yuqori 
kuchlanishli oʻchirgichlarning koʻrsatmalari 
turlari,parametrlari,moyli bakli oʻchirgichlar va kam 
moyli (tuvakchali) oʻchirgichlar.
Таyanch 
soʻz va 
iborlar 

---

3. Kontaktlar sistemasi. 
4. Yoy soʻndirish qurilmasi. 
5. Yoy soʻndirish muhiti (havo, moy, elegaz, vakuum). 
6. Uzgichning yuritmasi (qoʻlda, havoli, solenoidli). 
Elektr energetikada oʻchirgichlarning jadval 3-da keltirilgan turlari keng qoʻllaniladi. 
Yuqori kuchlanish oʻchirgichlariga quyidagi talablar qoʻyiladi: 
-har qanday toklarni ishonchli uzish; 
-uzish vaqtining kichikligi; 
-tez ishlovchi avtomatik qayta ulashni ta`minlash; 
-110 kV va undan yuqori kuchlanish uzgichlarini fazami-faza boshqarish imkoniyati; 
-kontaktlarni koʻzdan kechirish va reviziya qilishning qulayligi; 
-yongʻin va portlashga xavfsizlik; 
-transportirovka qilish va ishlatishning qulayligi. 
Yuqori kuchlanishli oʻchirgichlar uzoq vaqt nominal tok I
nom
ga va nominal kuchlanish U
nom
ga 
chidashi kerak. 
Oʻchirgichlar GOST 687–70 boʻyicha quyidagi parametrlar bilan tavsiflanadi: 
Nominal uzish toki. I
uz.nom
–operatsiyalarning berilgan sikli va berilgan shartlarda 
tiklanayotgan kuchlanishning eng katta ish kuchlanishiga teng boʻlgan kuchlanishida, 
oʻchirgichning uzish qobiliyatiga ega boʻlgan paytidagi QT ning eng katta toki (ta`sir etuvchi 
qiymati), QT toki davriy va nodavriy tashkil etuvchilardan iborat. Uziluvchi nominal tok 
kontaktlarning ajrash momentidagi davriy tashkil etuvchisining tahsir etayotgan qiymati bilan 
aniqlanadi. 
Uzish tokidagi nodavriy tokning tashkil etuvchisining ruxsat etilgan nisbiy miqdori 

nom
quyidagicha aniqlanadi. 
ном
уз
ном
a
ном
i
i
,
2
,



nom
ning normalangan miqdori kontaktlarning ajrash momenti uchun quyidagicha 
aniqlanadi: 
в
c
в
c
t
t
t
,
,
min
3
01
,
0





3. Ekspluatatsiyada oʻchirgich mavjud QT ga bir necha marta ulanib keyin uzishi 
mumkin, shu sababli oʻchirgichlar uchun aniq operatsiyalar sikli beriladi. Agar oʻchirgichlar 
avtomatik qayta ulash (AQU) uchun mo`ljallangan bo`lsa, u holda quyidagi tikllar tahminlanishi 
kerak: 
O‘ –180s
–U O‘ –180s –U O‘ 
O –t
b 
– U O‘ –180s –U O‘ 
AQU siz oʻchirgichlar quyidagi siklga bardosh berishi lozim:
O‘ –180s
–U O‘ –180s –U O‘ 
bunda O‘ –uzish operatsiyasi; U O‘ –ulash va tezda uzish operatsiyasi; 180 –
sekundlardagi vaqt oraligʻi; t
b
 –AQ O‘ li oʻchirgichlar uchun kafolatlangan minimal toksiz pauza 
vaqti (yoy soʻnishidan to keyingi ulashdagi tok kelguncha boʻlgan vaqt). AQ O‘ li oʻchirgichlar 
uchun 0,3–1,2 s; AQ O‘siz oʻchirgichlar uchun 0,3 s boʻlishi kerak. 
4.QT ning parron oʻtuvchi toklaridagi turgʻunlik –termik turgʻunlik toki I
t
va parron 
oʻtuvchi tok chegarasi I 
p r,
s
–ta`sir etuvchi qiymati, I
pr,s
–amplituda qiymati bilan tavsiflanadi, bu 
toklarga oʻchirgich ulangan holatda, keyingi ishlashiga xalaqit qiluvchi buzilishlarsiz, bardosh 
beradi. 
5. 
Nominal 
ulash 
toki 
– 
QT 
toki 
boʻlib, 
unda 
tegishli 
yuritmaga ega boʻlgan oʻchirgich kontaktlarni payvandlanmay va U
nom
da boshqa buzilishlarsiz 
hamda berilgan siklda ulash imkoniyatiga ega bo`ladi. 
Bildirgichlarda shu tokning ta‘sir etuvchi qiymati I
ul,nom
va amplituda qiymati I
ul,nom
berilgan boʻladi. 

---

Oʻchirgichlarni loyihalashda quyidagi shartlarga amal qilinadi: 
.
2
8
,
1
;
,
,
,
,
ном
уз
ном
ул
ном
уз
ном
ул
I
i
I
I


6. 
Uzishning 
oʻz 
vaqti 
– 
uzishga 
berilgan 
komanda 
vaqtidan boshlab to yoy soʻndiruvchi kontaktlarning ajrashigacha boʻlgan vaqt. 
Uzish vaqti t
0,v 
–uzishga berilgan komanda vaqtidan boshlab to hamma qutblarda yoy 
soʻnguncha boʻlgan vaqt. 
Ulash v a q t i  t 
v,v
–ulashga berilgan komanda vaqtidan boshlab to zanjirda tok paydo 
boʻlguncha ketgan vaqt. 
7. 
Nominal 
uzish 
tokidagi 
tiklanuvchi 
kuchlanish 
parametrlari 
tiklanuvchi kuchlanish tezligi, normalangan egri chiziq, amplitudadan oshib ketuvchi hamda 
tiklanuvchi kuchlanish koeffitsienti. 
Nominal kuchlanishi 110 kV va undan yuqori boʻlgan oʻchirgichlar nominal uzish tokidan 
katta boʻlmagan QT tokida uzoq boʻlmagan (oʻchirgich oʻrnatilgan joydan 0,5–5 km boʻlgan ) 
QT ni uzishi kerak. 
Yoy soʻndiruvchi qurilmali kontaktli tizim, tok oʻtkazuvchi qismlar, korpus, izolyatsion 
konstruktsiya va yuritma mexanizmi oʻchirgichning tarkibiy qismlari hisoblanadi. 
Konstruktiv xususiyati va yoy soʻndirish usuliga qarab quyidagi oʻchirgichlar boʻladi: 
moyli bakli (katta hajmdagi moyli), kam moyli (kichik hajmdagi moyli), havo, elegaz, 
elektromagnit, vakuumli, normal rejimdagi toklarni uzish uchun mo`ljallangan yuklama 
oʻchirgichlari. 
Oʻchirgichlar oʻrnatilishiga qarab yopiq joyga, ochiqqa oʻrnatiladigan hamda komplekt 
taqsimlash qurilmalariga oʻrnatiladigan boʻladi. Uzishdagi (t
s,v
) tez ishlash darajasiga qarab: oʻta 
tez ta`sir etuvchi t
s,v
= 0,06

0,08 s; ta`siri tezlashgan t
s,v
= 0,08

0,12 s; tez ta`sir etmaydigan t
s,v
= 
0,12

0,25 s oʻchirgichlarga boʻlinadi.