Oda genetikasiga doir masalalar to’plami

 
 
 

---

ODAM GENETIKASIGA DOIR MASALALAR TO‘PLAMI 
4 
1. Odam genetikasi
Odam irsiyati va irsiy o‘zgaruvchanligining qonuniyatlarini odam genetikasi 
haqidagi fan – antropogenetika o‘rganadi.
Odamzot Home sapiens turiga kirib, u organik olamning tarkibiy qismi va uzoq 
davom etgan evolyutsiya jarayonining mahsulidir. Shuning uchun ham 
organizmlarning boshqa hamma turlariga xos bo‘lgan umumgenetik qonuniyatlar 
insonga ham taalluqlidir. Lekin, insonning shakllanishida uning organik olam 
shajarasining eng yuqori pog‘onasiga ko‘tarilishida umumgenetik omillardan 
tashqari, ijtimoiy omillar ham katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Buning natijasida 
odamda uning oliy nerv tizimi faoliyati bilan uning psixik va ijodiy faoliyati bog‘liq 
bo‘lgan xususiyatlar – aql-idrok, qobiliyat, nutq, ijodiy mehnat qilish kabilar paydo 
bo‘lgan. Bu xususiyatlarning irsiylanishi juda murakkab bo‘lib, u genetik va ijtimoiy 
omillar tizimining jamlangan ta’sirida amalga oshiriladi. Kishilik jamiyatida 
evolyutsiyaning bosh omili bo‘lgan tabiiy tanlanish boshqa organizmlardagi kabi hal 
qiluvchi ahamiyatga ega emas. Lekin bu holat odam evolyutsiya jarayonini o‘tib 
bo‘ldi degan xulosaga olib kelmasligi kerak. Odamning tarixiy rivojlanishi endi 
biologik evolyutsiyaga qaraganda ko‘proq ijtimoiy evolyutsiyaga asoslangan holda 
davom etmoqda. Shuning uchun olimlarning bir qismi genetika faniga genetik irsiyat 
tushunchasidan tashqari signal irsiyat (M.E.Lobashev), ijtimoiy irsiyat (N.P.Dubinin) 
kabi tushunchalarni ham kiritish kerak degan xulosaga kelishgan. 
Signal irsiyat deb odamning ijtimoiy evolyusiyasini ta’min etgan va etayotgan 
oliy nerv tizimi faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan xususiyatlarning avloddan-avlodga 
berilishi hamda bir avlod miqyosidagi odamlarning biridan boshqasiga o‘tishi 
tushuniladi. Shunday qilib, odamzot faqat biologik evolyutsiyaninggina emas, balki 
ijtimoiy evolyutsiyaning ham mahsulidir. Shuning uchun ham odam genetikasini 
o‘rganishda uning tabiatda va jamiyatda tutgan o‘rnidan kelib chiqadigan o‘ziga xos 
tomonlari va qiyinchiliklari mavjud. Ular asosan quyidagi holatlardan iborat: 
1. Boshqa organizmlar irsiyatini o‘rganishda yaxshi samara beruvchi an’anaviy 
uslubni, ya’ni tadqiqotchining rejasiga muvofiq organizmlarni o‘zaro chatishtirib 
olingan duragay avlodlarda genetik tahlil qilish usulini odamda qo‘llashning iloji 

---