Odam va uning salomatligi 8 B. Aminov, T. Tilavov, O. Mavlonov

1. Jigar qanday funksiyalarni bajaradi?
2. Me’daosti bezi qanday fermentlar va gormon ishlab chiqaradi?
3. Ovqat hazm bo‘lishining nerv sistemasi orqali boshqarilishini
tushuntiring.
4. Ovqat hazm bo‘lish jarayonida shartli reflekslar qanday rol
o‘ynaydi?
26- §. Ovqat hazm qilish organlari gigiyenasi.
Me’da-ichak kasalliklari va ularning oldini olish
Ø
Funksiyasi, turlari
Gigiyena qoidalariga rioya qilish ovqat hazm qilish organlarining
ish faoliyati normal bo‘lishida va me’da-ichak kasalliklarining oldini
olishda muhim ahamiyatga ega. Hazm qilish organlari gigiyenasi
og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasidan boshlanadi.
Ovqat hazm qilish organlarini kasalliklardan saqlashda tozalikka
va ovqatlanish qoidalariga rioya qilish muhim ahamiyatga ega.
Me’dada aralash ovqatlar o‘rtacha to‘rt soat davomida hazm
bo‘ladi. Shuning uchun har to‘rt soatda ovqatlanish zarur. Ovqat-
lanish tartibining buzilishi tez-tez takrorlanib tursa, me’daning
surunkali gastrit va yara kasalligi yuzaga kelishi mumkin.
Me’da-ichak kasalliklari ikki turga bo‘linadi: 1. Me’da-ichak-
larning yallig‘lanish kasalliklari. 2. Me’da-ichaklarning yuqumli
kasalliklari.
Me’da-ichaklarning yallig‘lanish kasalliklari. Bularga me’da
shilliq pardasining yallig‘lanish kasalligi — gastrit, ingichka ichak
shilliq pardasining yallig‘lanish kasalligi — enterit, yo‘g‘on ichak
shilliq pardasining yallig‘lanishi — kolit kabilar kiradi.
Me’da-ichaklarning yuqumli kasalliklari. Bularga ovqatdan
zaharlanish (salmonelloz, botulizm), ichburug‘ (dizenteriya), qorin
tifi, vabo (xolera) kabilar kiradi.
Ovqatdan zaharlanishning salmonelloz deb ataluvchi turi es-
kirib qolgan taomlarni iste’mol qilish tufayli paydo bo‘ladi. Bunday
taomni iste’mol qilgandan keyin bir necha soat o‘tishi bilanoq,
odamning ko‘ngli ayniydi, qusadi, qornining yuqori qismida og‘riq

---

74
seziladi. Odamda bunday belgilar paydo bo‘lganda zudlik bilan tez
tibbiy yordam chaqirish zarur.
Ichburug‘ kasalligini bir necha xil mikroblar qo‘zg‘atadi. Bu
mikroblar idish-tovoq, yuvilmagan meva va sabzavotlar, zararlangan
tayyor taomlar orqali yuqadi. Mikroblar tarqalishiga, ayniqsa, qora
(uy) pashsha ko‘proq sababchi bo‘ladi.
Yuqumli sariq kasalligi (virusli gepatit). Bu kasallikni viruslar
qo‘zg‘atib, jigar hujayralarini zararlaydi. Virusning A, B va C turlari
bo‘lib, ularning yuqish yo‘li har xil. Virusning A turi zararlangan
taomlar, idish-tovoq, qaynatilmagan ariq, hovuz, quduq suvi or-
qali yuqadi. B va C turlari — sterillanmagan shpris va ignalar orqali
hamda bu kasallikning yengil turi bilan xastalangan odamdan olingan
qon va qon zardobini davolash maqsadida boshqa odamga yuborish
natijasida yuqadi.