O‘ff 303-guruh Abduhamidov Behzod 6-variant

O‘FF 303-guruh

Abduhamidov Behzod

6-variant

1. Farhod va Majnun obrazlarini qiyoslab sharhlang.

Mutasavvif shoir bo‘lgan Alisher Navoiyning “Xamsa” asari tarkibidagi “Farhod va Shirin” va “ Layli va Majnun” dostonlari tasavvufdagi Ishq mavzusini anglashda katta yordam beruvchi manbaalar hisoblanadi. Xususan, “Farhod va Shirin” dostonining bosh qahramoni qilib Farhodning tanlanishida ham ko‘p hikmatlar bor edi. Alisher Navoiy salaflari kabi Xusravni bosh qahramon qilmadi. Shoir fikricha:

Kerak ishq ahli qul bo‘lmoq bu so’zga

Ki: Shahliq o‘zgadur, oshiqliq o‘zga.

Ya’ni dunyo muhabbati va Haq ishqi bir insonda jam bo‘la olmas! Farhod usul yo‘li bilan, ya’ni majoziy ishqdan ilohiy ish ishqqa tomon boradi. Ishq talabidagi solik ko‘pgina ustozlardan (piri murshid) tariqat yo‘llaridagi ilmlarni o‘rgangani va xizmat qilgani kabi Farhod ham usul va xizmat yo‘lidan boradi. Farhodning bu yo‘ldagi birinchi ustozi Suhaylodir. U Farhodning Suqrot huzuriga borish yo‘lida uchraydiga to‘siqlardan xabar beradi. Ular ajdarho va devdir. Tasavvufda ajdarho nafs timsoli, dev esa davlat-saltanat timsolidir. Suhaylo ajdarhoni yengish uchun Farhodga samandar yog‘ini bergan edi. Samandar olov ichida yashaydigan yaratiqdir. U ishq ramzidir. Farhod badaniga samandar yog‘ini surganda, ajdarhoning o‘ti unga ta’sir etmaydi. Ishq nafs o‘tini so‘ndiradi. Asardagi Suqrot obrazi esa piri komil ustoz timsolidir. Shirin obrazi Haqning jamolining jilvasi zuhur etgan majozdir. Tasavvufning “Yaratilganlarni (bu xususda insonni) sevmagan Haqni sevolmaydi. Haqni sevmagan ishqning sirini bilolmaydi”, degan hikmati o‘rinli bo‘ladi. Farhod obrazi Haqqa yetishmoq yo'lidagi soliki majzubdir.

“ Layli va Majnun” dostonidagi Majnun obrazi haqida fikr yuritadigan bo‘lsak, u ham ilohiy ishqqa talabgor oshiq. Lekin Farhod obrazidan farq qiladi. Dostonga e’tibor beradigan bo‘lsak, Majnun bog‘da Layli ( Haqning jamoli jilvasi) ni ko‘radi va hushini yo‘qotadi. Farhod kabi riyozatlar va bosqichlarda o‘tib so‘ng ma’shuqasi bilan ko‘rishmaydi. Ya’ni tariqat yo‘llarini bosib o‘tmaydi. Ustoz, piri komildan, ilm o‘rganmaydi. U ilohiy jazba bilan dunyoga keladi. Laylini har ko‘rganda hushidan ketadi. Tilida ham faqat “Layli” ismini zikr qiladi:

O‘z oti-yu qavm-u xayli oti

Yo‘q yodida, g‘ayri Layli oti.

Yuqoridagi holat tariqatdagi “men” lik tushunchasini eslatadi. Ma’lumki ilohiy ishq talabgori bo‘lgan solik ishq yo‘lida “men”ligini yo‘q etadi va shu yo‘lda ishqni topadi. Majnun Farhoddan farqli o'laroq majzubi solikdir.

Bu ikki go‘zal doston ham Alisher Navoiyning diniy va tasavvufiy ilmlarining va ilmiy tasavvurining qay darajada baland ekanligini isbotlagan qimmatli mabaalardir. “Xamsa” har bir insonning axloqini kamolga yetkazishda muhim bo‘lgan asardir. Insonni faqat ishq poklashi mumkin, Haqqa bo‘lgan muhabbat insonni tabiatga, hayvonot va nabodot olamiga, insonlarning o‘zaro bir –birlariga, umuman, Xoliqning yaratgan barcha yaratiqlariga muhabbatni paydo qiladi. Alisher Navoiy “Layli va Majnun” dostonida quyidagi misralarni keltiradi:

Ey, ishq, g‘arib kimyosen,

Bal oyinayi jahonnamosen.

2. "Sab'ai Sayyor" dostonidagi ranglar, qasrlar, sayyoralar va qahramonlar ruhiy holatining tanosibi.

Ushbu dostonda keltirilgan haftaning yetti kuniga moslab, shu kunlar homiysi bo'lgan sayyoralarga mutanosib qilib yetti rangda qurilgan qasrlar, ular ichidagi yetti iqlim sultonlarining yetti qizi, yetti musofirdan yetti hikoyat - Navoiy ijodining inja xususiyatlarini ochib beradi. Har bir qasrda eshitiladigan hikoyalarning barchasida qahramon turli muommolarni yengib baxt-saodatga erishadilar. Yetti qasrda tinglangan bu hikoyatlarda inson o'z baxtiga erishishi uchun xuddi tinim bilmay aylanayotgan sayyoralardek harakat qilishi lozimligini ta'kidlayotgandek. Dostondagi ranglar, qasrlar, sayyoralar va qahramonlar ruhiy holati quyidagicha:

	Qasrlar	Hikoyatlar	Sayyoralar	Qahramonlar ruhiy holati
Shanba	Qora qasr	Farrux va Axiy	Zuhal(Saturn)	Diloromdan ayrilgan Bahromning ko'ngli hijron zulmatidan qoraygan. Kiyimlari ham qora rangda.
Yakshanba	Sariq qasr	Zayd Zahhob	Quyosh	Hikoyadan so'ng Bahrom biroz dardini unutib shodlanadi. Ko'ngli yoziladi
Dushanba	Yashil qasr	Sa‘d hikoyati	Oy	Shoh ko'nglida qayg'ularning unutilishi.
Seshanba	Qizil qasr	Juna va Mas‘ud	Mirrix(Mars)	Qalb holatidan Shoh yuzining gulgun tusga kirishi
Chorshanba	Moviy qasr	Mehr va Suhayl	Utorud(Merkuriy)	Qalb orom istaydi lekin u ma'shuqasi hajri bilan to'lgan
Payshanba	Sandal qasr	Muqbil va Mudbir	Mushtariy(Yupiter)	Sandal osoyishida ko'ngli yor xayoli ila yayrashi
Juma	Oq qasr	Xorazmlik musofir	Zuhra(Venera)	Sevgilisiga yetishish umididagi Bahromning ko'ngli nurdek yorishishi.