Oila pedagogikasi
‘zbek xalqining oilaviy marosimlari
|
Oila pedagogikasi. Hasanboyeva O
6.1. 0 ‘zbek xalqining oilaviy marosimlari
0 ‘zbek xalqining oilaviy marosimlari ham tarixiy zu- ruriyat asosida vujudga kelgan va zamon chig‘iriqlaridan o‘tib, muhim ma’naviy qadriyat sifatida ravnaq topgan. Sho‘rolar davrida har bir kishi yaxshi yashay olmasa, butun jamiyat ham yaxshi yashay olmasligi uqturiladi. Bu davrda asosiy e’tibor umumdavlat ishlariga qaratildi. Shaxs, oila ehtiyojlari esa diqqat markazidan tushib qoldi. Jumladan, katta davlat bayramlari birinchi darajaU, oilaviy - maishiy bayramlar ikkinchi darajali bo‘lib qoldi. Xalqning asrlar mobaynida to'plangan bebaho boyligi - shaxs va oila hayoti bilan bog‘liq marosim va bayramlar unutila berdi. Hozirgi paytda jamiyatimiz oldida shaxs, oila turmush tarzini yaxshilash va u bilan bog‘liq oilaviy an’analar, urf- odatlar, marosimlarga e’tibor qaratish muhim muammo bo‘lib turibdi. Xalqimizning avloddan-avlodga o ‘tib kelayot gan oilaviy marosimlari sho‘rolar davrida jiddiy to‘siqlarga 152 uchragan bo‘lsa ham mustaqillikka erishilgandan so‘ng ular qayta tiklana boshladi. Bu an’ana, urf-odat va marosimlar to‘g‘risida qator kitoblar chop etildi. Oilaviy marosimlar xalq ma’naviyatining tarkibiy qismi, muhim axloqiy qadriyati, ta’sirchan tarbiya vositasi sanaladi. Oilaviy marosimlar jara yonida namoyon bo‘ladigan axloq-odob, mehr-oqibat kabi xislatlar yoshlar ma’naviyati shakllanishida muhim ahamiyat- ga eag. Xalq an’analari qadrlanadigan oilalarda tarbiya topgan yoshlar ibratli axloqi bilan boshqalardan ajralib turadi. Bunday oilalardan jinoyatchi, bezori kishilar chiqmaydi. Shu bois xalq an’analari va oilaviy urf-odatlar yordamida yosh- lami tarbiyalash muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, jamiyat asosini oila va uning a’zolari tashkil qiladi. Jamiyatning taraqqiyoti oila, shaxs rivojlanishi bilan belgilanadi. Marosim va bayramlar inson hayotining uzviy qismi hisoblanadi. Har bir kishining shaxsiy hayotida shunday muhim voqealar, bosqichlar mavjudki, ular alohida e’tibomi, xursandchilik taqozo etadi. Bu hodisalar o'ziga xos tantana va bayram tarzida nishonlanadi. Farzandning tug‘ilgan kuni, unga ism qo‘yish, bolaning ilk qadam bosishi, o‘g‘il-qizning birinchi bor maktabga borishi, maktabni bitirishi, nikoh to‘yi, kumush, oltin va olmos to‘ylari, nafaqaga kuzatish kabilami tantanali tarzda nishonlash inson hayotida ijtimoiy xarakteiga ega bo‘lgan ko'pgina hayajonli hodisalar ham yuz beradiki, ular ham bayramona yoki tantanali kayfiyat yaratadi. Oliy va o£rta maxsus o‘quv yurtiga kirib, talaba bo'lish, uni tugatish, ishga kirish, 40, 50, 60, 70, 80 yoshini nishonlash marosimlari kishi hayotida shunday voqealar sirasiga kiradi. Insonlaming quvonch va qayg‘usini atrofdagi kishilarga ma’lum qilish insonlar o‘rtasida hamjihatlik qaror topishiga 153 sabab bo‘ladi. Farzandning dunyoga kelishi har bir oila uchun quvonch bag‘ishlovchi holatlardan biridir. Oila a’zo- lari chaqaloq tug'ilganini qarindosh-urug‘lari, yoru-do‘stla- riga xabar qilgani borishgan. Ular esa bu quvonchli xabar uchun suyunchi berishgan. Chaqaloq ota-onasi, qarindosh- urug‘lari chiroyli ism tanlashadi. Chaqaloqni dunyoga kelishi tantanali va quvonchli oilaviy bayram sifatida nishonlanadi. Nikoh to‘ylari kumush va oltin to'ylar va boshqa oilaviy marosimlar oilaviy bayramlar sarasiga kiradi. Oilaviy marosimlar kishilik jamiyati madaniyatining tar- kibiy qismi sanaladi. Shu boisdan ularda insonlarga xos bo‘igan axloq me’yorlari aks etadi. Mamlakatimizda sog‘lom turmush tarzi qaror topayotgani sari shaxs va oila hayoti bilan bog‘liq ilg‘or an’analar shakllanib, tabora takomillashib boraioqda. Oilaviy an’analami, oila hayotidagi muhim bosqichlami, voqea va sanalami bayram tarzida nishonlash muhim ij'timoiy-madaniy va taibiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan, xalq turmush tarzini takomillashtiradigan vosita hisoblanadi. Xalq an’analari kishilar dunyo qarashini shakllanishida ta’sir etuvchi muhim omildir. 0 ‘zbek oilalarida chaqaloq tug‘ilganidan to voyaga yetib, o‘zi yangi oila qurguncha quyidagi urf-odat va marosimlar o‘tkaziladi: 1. Homilador ayol va tug'ilajak chaqaloqni asrash bilan bog‘liq urf-odat. 2. Chaqaloqni dunyoga kelishi bilan bog‘liq urf-odatlar (suyunchi). 3. Chaqaloq sog‘lig‘ini saqlashga qaratilgan urf-odatlar (chilla davri). 4. Ism berish urf-odatlari. 5. Chaqaloqni beshikka solish marosimi (beshik to‘yi). 154 6. Soch olish marosimi (soch to‘yi). 7. Tish chiqishi bilan bog‘liq urf-odatlar (tish to‘yi). 8. Bolaning birinchi qadam qo‘yishi bilan bog‘liq urf- odatlar (ilk qadam to‘yi). 9. 0 ‘qil farzandlami sunnat qilish urf-odatlari. 10. Bolani 12 yoshga to‘lishi bilan bog‘liq bo‘lgan urf- odatlar (muchal to‘yi). 11. Yangi oila qurish urf-odatlari (nikoh to‘yi). 12. Kumush, oltin va olmos to‘ylari. 13. 50, 60, 70 yoshlami nishonlash marosimlari. Farzand tug'ilmasdan awal qilinadigan urf-odatlar. Xal- qimiz homilador ayolni asrab avaylaydi. Bu ota-onalari- mizdan bizgacha yetib kelgan odat. Homilador ayolga yomon gapirish, qo‘pollik qilish eng katta gunoh sanaladi. Homila dor ayollaming asabiylashishi, og‘ir yuk ko'tarishi, zo‘riqi- shiga aslo yo‘l qo'yish mumkin emas. Qadimdan homilador ayolga murdani ko‘rish, axlat tashlangan joylardan yurish, mol so‘yilgan yerlardan o'tish, supurgi, tayoq, arqon, suv ustidan sakrab o‘tish taqiqlangan. Homilador ayol amal qilishi kerak bo‘lgan qadimiy o‘gitlarda katta ma’no bor. Ulami o‘ziga xos asosga ega ekanligini zamonaviy ilm-fan ham tasdiqlaydi. Xalqimizning barcha qadimiy odatlari homilador ayol va uning tug'ilajak farzandi- ning, jismoniy ruhiy xavfsizligini saqlash, chaqaloqning sog‘- omon tug'ilishini ta’minlashga qaratilgan. Ajdodlarimiz bola tarbiyasi ona qomida boshlanishini o‘sha zamonlardayoq tushunib yetishgan. Shunday ekan homilador ayol hayoti bilan xalq urf- odatlarini chuqur o‘rganish, tahlil qilish, ulardan unumli foydalanish millatning kelgusi bo‘g‘ini uchun jiddiy zamin yaratadi. 155 Chaqaloq va onasi uchun chilla davri. Xalqimizning urf- odatlari orasida farzandning dunyoga kelishi bilan bog‘liq marosimlar mavjud, ulaming har biri yaxshi niyatlar bilan amalga oshiriladi. Bu chaqaloq tug‘ilganda yaqin kishilardan «suyunchi olish», «kindik kesish», bolani cho‘miltirish, chaqaloqga ism qo‘yish, qulog‘iga azon aytish, kichik va katta chilla davrini o‘tkazish, chaqaloqni beshikka solish kabi tadbirlardan iborat. 0 ‘tmish odatlariga ko‘ra chaqaloqni har tomonlama asrash taqozo etilgan. Chilla davri uchun xarakterli xusu- siyatlar: ona va bolani yolg‘iz qoldirmaslik, ular yashayotgan xonaga hech kimni kiritmaslik, chaqaloqni tuzli, tuproqli suvlarda tez-tez cho'miltirish, onaga og‘ir yumushlar qildir- maslik, tunda tashqariga chiqmaslik, bolani qorung‘u joyda saqlamaslik, ona-bola asabini buzmaslik, qo‘rqitmaslik ular salomatligini saqlash garovidir. Sharqda qadimdan emizikli ayol toamnomasiga alohida ahamiyat berib kelingan. Yosh bo‘shangan ona sut keltiruvchi kuchli toamlar iste’mol qi- lishi, sutni sifatini buzmaslik uchun piyoz, sarimsoq, garim- dori, spirtli ichimliklar iste’mol qilmasligi zarur. Bular bola tanasi uchun — og‘irdir. Toshkentda chilla davrida «aqiqa» degan marosim o'tkaziladi. Ufaizand 7, 14, 21, 28 kunlik bo‘lganda qo‘y so‘yib, osh damlab, qarindosh-urug‘, qo‘ni-qo‘shnilar ishtirokida tashkil etiladi. U ikki jon ona va bolaning eson- omon bo‘lishi niyatida, ollohga shukronalik ramzi sifatida octkaziladi. Xulosa qilib aytganda, «chaqaloq chilla» davomida ona maxsus gigienaga rioya qilgan, u o‘z bolasini kasallik, «yovuz kuchlar»dan, «yomon ko‘z»lardan asrab-avaylagan. U o‘z farzandini bu yorug‘ dunyoga moslashishi uchun zamin 156 |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling