Оила психологияси

Мавзу юзасидан саволлар:
1. “Ота-она – бола” муносабатлари изоҳланг.
2. Репродуктив хулқ психологияси нима?
3. Оналик ва оталик психологияси нима?
4. Ота-оналик установкаларини изоҳланг.

14 МАВЗУ: ОИЛАВИЙ КОНСУЛЬТАЦИЯ


Асосий саволлар:
1. Оилавий психологик маслаҳат ҳақида тушунча.
2. Ota-ona va bola hamda oilaviy munosabatlar psixokorreksiyasi


Мавзуга оид таянч тушунча ва иборалар: психологик маслаҳат,“ота-она-бола” муносабатлари, психокоррекция
1-савол баёни.

Психологикмаслаҳатдеббунгамуҳтожбо`лганларгамаслаҳатватавсияларсифатидамутахассиспсихологтомониданбевоситако`рсатиладиганпсихологикёрдамко`рсатишбиланбог`лиқбо`лганамалийпсихологиянингалоҳидасоҳасигаайтилади. Уларпсихологтомониданмижозҳаётидадучкелганмуаммонидастлабо`рганибчиқишвашахсийсуҳбатасосидаберилади. Ко`ъинчапсихологикмаслаҳатолдинданбелгилангансоатда, бунингучунмахсусжиҳозланганхонада, одатдабегонаодамларданҳоливаяккама-якка, юзма-юзо`тказилади.

Психологикмаслаҳато`ртачабирнечао`нминутданяримсоатгача, иккиваунданортиқсоатдавометадиганпсихологнингмижозбиланшахсийсуҳбатишаклидао`тказилади. Манашусуҳбатдавомидамижозо`змуаммолари, о`зито`г`рисидагаъирибберади. психолого`знавбатидамуаммонингмоҳиятинитушунибйетиш, бумуаммонио`зиучунҳам, мижозучунҳамойдинлаштиришгаҳаракатқилибдиққатбилантинглайди, маслаҳатлардавомидамижознингшахсибаҳоланади, унингшахсийхусусиятлариниҳисобгаолибмижозгаунингмуаммосиниқандайқилибамалийҳалетишбо`йичаилмий, асослитавсияларберилади.
Маслаҳатберишпсихологикамалиётнингасосийтурисифатидақуйидагимақсадларнико`злайди:
-Мунозарадаюзагакелганмуаммонизудликбиланҳалетишдаунгаёрдамко`рсатиш. Одамлардако`пинчадарҳоларалашиш, кечиктирилмайдиган, мижозҳалетишучунко`ъвақт, кучвавоситаларнисарфлашимкониятигаегабо`лмаганйечимларниталабетувчимуаммоларюзагакелади. Бундаймуаммоларниодатдаўеративдебатайдиларвакераклийечимларҳамшундайдебаталади. Ўеративмуаммоларниҳалетишдаог`закимаслаҳатшаклидазудликбиланпсихологикёрдамолишжудамуҳимҳисобланади. Боланингота-онасибилано`заромуносабатлардажиддийнизоларюзагакелиши, уларнивақтидаҳалетилмаслигиболажисмонийвапсихиксог`лиг`игажудакаттасалбийтаъсиретишимумкин. психологикмаслаҳатқуйидагиасосийвазифаларниҳалетади:
Оиланингҳаётийтарзиунингҳаётийсиклибиланбог`лиқ. Айримолимлар, масалан, В.Сатирзамонавийоиланингболатарбиясиваунингманфаатларигабог`лиқеканлигиданкелибчиқиб, бумаскандагиҳаётмароминиболаривожланишинингбосқичларибиланбог`лайди. Шунгако`ра, қуйидагибосқичларфарқланади:
1-босқич. Аксариятолимлароиладагиҳаётсиклииккиёшнингузоқмуддатгааҳду-ъаймонқилибникоҳгакиришгақарорқилганонлариданоқбошланишинитаъкидлайдилар. Бошқамуаллифларнингфикрича, оиланингбошланг`ичнуқтасииккишахсрасманникоҳгакирганвақт, ко`ъчиликнинггувоҳлигидао`тказилгантантаналарбиланизоҳланади.
2-босқич. Икки ёшнинг интим қовушиши оқибатида зурриёднинг пайдо бо`лиши. Сатирнинг фикрича, зурриёднинг пайдо бо`лиши, туг`илиши ер ва хотиннинг асл муносабатларини синовдан о`тказади ва улар о`зига хос янгича муносабатлар даврини бошдан кечира бошлайдилар. Бу даврга асосий мазмун ва маъно берувчи воқеа – бу ер ва хотинга янги ролларнинг берилиши, анчагина катта ижтимоий масъулиятни о`зига қамраб олган ота-оналик ролларининг бошланишидир. Ко`ълаб халқларда, айниқса, о`збекларда боланинг дунёга келиши жуда катта қувончли маросимлар билан бошланиб, улар қадрият сифатида асрлар оша сақлаб келинмоқда. Шунга қарамай, айрим халқларда, масалан, еврўа халқларида оилада фарзанднинг туг`илиши муайян ташвишлар, руҳий тарангликлар, айниқса, она бошидан кечирадиган емоционал ҳаяжонлар, яқинларига ижтимоий ва молиявий ташвишларни келтириб чиқарадики, бу ҳам баъзан оилавий муносабатлардаги тарангликларда акс етади. Оила ва фарзанд олдидаги бундай масъулиятлар айрим ҳолларда ер-хотин муносабатларининг дарз кетишига, баъзан ажримларга, бизнинг шароитимизда қуда-андачилик муносабатларидаги келишмовчиликларга ҳам сабаб бо`лади.
3-босқич. Бола оиладан ташқаридаги ижтимоий институтлар – мактабгача таълим муассасалари, айниқса, узлуксиз таълимнинг бошланг`ич о`чог`и ҳисобланган мактабга бора бошлайди. Мактаб шундай масканки, у йерда ҳар бир боланинг қай даражада ва қандай ижтимоийлашгани синовдан о`тади. Чунки у енди нафақат о`зи тенгқур болалар билан, балки катталар, бегоналар, ко`чадаги турли тоифали инсонлар билан муомалага кириша бошлайди. Бу муомала жараёнида унинг қанчалик ҳаётга тайёрлиги, оиласида қандай аҳлоқий ва маънавий о`гитларни олганлиги, кимнинг боласи еканлиги, оилавий муҳити қандайлиги билина бошлайди. Енг муҳими – мактабга келгач, боланинг ақлий ва интеллектуал салоҳияти, интизоми текширувдан о`тади. Яъни, боласини мактабга берар еканлар, ота-оналар ҳам жамоатчилик олдида о`зига хос синов ва текширувдан о`таётгандай ҳис қиладилар о`зларини. Яхши ёки ёмон ота-оналик роллари мактаб йилларининг дастлабки ой ва йилларида билингани сабабли, ко`ъгина ота-оналар айни шу даврларда кучли стрессни бошидан кечирадилар.
4-босқич. Бола о`смирлик даврига қадам босганда, у ота-онасидан мустақилликни, ҳадеб таъқиб қилавермасликни даъво қила бошлайди. Ота-онанинг фарзанд олдидаги обро`си, кераклиги даражаси пастлай бошлайди. Бу даврга келиб ота ҳам, она ҳам о`зининг фарзандига нисбатан муносабатларини о`згартиришга мажбур бо`лади, чунки болада янгича талаб ва истаклар, янгича фикрлаш, урф-одатлар, мусиқага ҳавас, турли хил гуруҳлар билан мулоқотда бо`лишга интилишлар пайдо бо`лади. Бу давр ота-онанинг боласида пайдо бо`лаётган о`згаришларга, ёшга оид янгиликларга қанчалик фаҳм ва фаросат билан, сабр-қаноат билан туриб беришларини синовдан о`тказади. Синовдан яхши о`тган ота-онанинг боласи кейинги босқичга есон-омон яхшилик билан, очиқ зиддиятларсиз о`тиб олади, акс ҳолда о`смирлик даврининг о`зига хос зиддиятлари гирдобида ота-она – бола муносабатлари жиддий ёмонлашади, айрим болалар уйдан кетиб қолиш ҳолатларигача боради.
5-босқич. Болалар катта бо`либ, балог`ат ёшига йетадилар, о`қишларни тугатиб, мустақил касб-ҳунар егаллаш босқичига қадам босганда, айрим ёшлар мустақил оилавий ҳаёт қуришга ҳам улгурадилар. Шу даврга келиб, “Бола – ота-она” муносабатлари деярли тугайди. Айниқса, бу ҳолат йеврўа халқларига мос, балог`ат ёшига йетгач, деярли барча ҳаётий масалаларни ёшлар о`зларича, о`з билганларича хал қила бошлайдилар.