Oilaning turlari Reja

Oilaning turlari


Reja:


1. Oila va uning turlari.
2. Oila – ilk axloqiy maskan sifatida. Fuqarolik jamiyati va davlatning axloqiy mohiyati.
Foydalanilgan adabiyotlar.

Oilaning muxim bо‘lgan funksiyalardan yana biri bu uning reproduktiv (jamiyatning biologik uzluksizligini ta’minlash, bolalarni dunyoga ketirish) fueksiyasidadir. Bu funksiyaning asosiy moxiyati inson naslini davom etirishdan iboratdir. Oilaning vazifasi faqatgina yangi avlodni dunyoga keltiribgina qolmasdan insoniyat paydo bо‘lgan davrdan boshlab yashab kelayotgan ilmiy va madaniy yutuqlari bilan tanishtirgan xolda, ularning salomatligining saqlab turishidan ixam iboratdir. Tabiatan berilgan avlod qoldirish instinkti insonda farzand kо‘rishga, ularni о‘stirishga va tarbiyalashga bо‘lgan extiyojga aylanadi. Bu extiyojlarini qondirmasdan turib, kishi odatda о‘zini baxtiyr xis qila olmaydi. Shuningdek, er-xotnda farzand tug‘ilishi bilan bog‘liq xolda butunlay yangi xissiyotlar: ayolda-onalik, erkakda- otalik xissi paydo bо‘ladi. Farzand er-xotin munosabatlarini yanada mustaxkamlovchi asosiy omil xamdir.

Oilaning jamiyat oldidagi reprodiktiv funksisi va uning bajarilishi deyilganda axoli soning qayta tiklashi uchun xar bir oilada nechtadan farzan bо‘lishi lozimligi nazarda tutiladi.
Stastistik ma’lumotlarga kо‘ra, agar xar bir oilada bittadan farzand bо‘ladigan bо‘lsa, bunday xalq sakkizinchi avloddan keyin yо‘q bо‘lib ketishi mumkin ekan.Xar bir oilada ikkitadan farzandning bо‘lishi xam axoli sonini saqlab tutishni ta’minlay olmaydi. Demograflarning ta’kidlashlaricha, oila о‘zining reprodiktiv funksiyasini bajarish uchun xar bir oilaga о‘rtacha 2,6 ta farzand tо‘g‘ri kelishi kerak.
Albatta, faqat oilagina jamiyat oldidagi funksiyalarni bajarib qolmasdan, balki jamiyat xam oilalarga funksiyalarini bajarib qolmasdan, balki jamiyat xam oilalarga funksiyalarni muvaffaqiyatli uddalashlari uchun zarur bо‘lgan shart-sharoitlarni yaratib berish lozim. Bu о‘rinda xukumatimiz tomonidan yuritilayotgan demografik siyosat, iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy tadbirlar bunga yaqqol misol bо‘la oladi. Bunday siyosatning asosiy yо‘nalishlari onlik va bolalikni muxofaza qilish, kо‘p bolali va kam ta’minlangan oilalarning moddiy axvolini yaxshilash, yosh oilalarga, onalarga yaratilayotgan imtiyozlar va shu kabilardan iborat.
Bolalarning aqliy, jismoniy, axloqiy, estetik tarbiyasiga oilada asos solinadi. Oila inson deb ataluvchi binoning faqat poydevorini qо‘yish bilan cheklanmasdan, balki uning sо‘nggi g‘ishti qо‘yilguncha javobgardir. Ota-ona- sa’natkor, bola- sa’nat asari, tarbiya jarayoni esa sa’natning о‘zidir. Yо‘qlikka erishganimizdan sо‘ng milliy qadriyatlarimizning tiklanishi va xalqimiz azaldan e’zozlab kelayotgan milliy urf-odatlarimiz, an’analarimiz (bola tarbiyasda ota-onadan tashqari, buvi-buva, qarindosh-urug‘, maxallaning xam ta’siri) bu borada katta axamiyatga ega. Lekin ba’zan oila tarbiyaviy funksiyasining susayishi va targ‘ibot-tashviqot ishlarining kamligi natijasida oila a’zolari xulqida yomon odatlarning (ichish, chekish, norkamaniya, turli diniy oqimlar ta’siriga berilish, ma’naviy buzuqlik yо‘liga kirish) paydo bо‘lishi tashvishlanarli xollardan biridir. Jamiyatning komil fuqorosini shakllantirish, tarbiyalash xozirgi zamon oilasining muxum funksiyasi darajasiga kiradi. Chunki shaxsning ijtimoilashuvi dastavval oilada amalga oshadi. Oiladagi tarbiya orqali shaxsga ma’lum bir siyosiy-g‘oyaviy dunyoqarash, axloqiy meyorlar va xulq namunalari, jismoniy sifatlar singdiriladi. Xalqimizda “qush uyasida kо‘rganini bо‘lish”, deb bejiz aytilmagan. Oilada amalga oshadigan iijtimoilashuv jarayoni natijasida shaxs ijtimoiy meyorlar va qadriyatlarni о‘zlashtiradi, ijtimoiy xayotga kirib boradi.
Oilaning iqtisodiy funksiyasi uning asosiy funksiyalaridan biri xisoblanadi. Oila iqtisodiy, byudjeti, daromadini rejali sarflash, kundalik xarajatga, zarur byumlarga pul ajratish, bir necha yildan sо‘ng olinadigan narsalarga mablag‘ yig‘ish, tejamli rо‘zg‘or yuritish er-xotinning katta tajriba, malakaga ega bо‘lishiga bog‘liq.Shuningdek, oilada о‘sayotgan farzand xam mana shu malaka va kо‘nikmalarga ega bо‘lib borishi zarurligini unutmagan xolda о‘g‘il-qizga iqtisodiy masalalarni xal etishni о‘rgata borish lozim. Keyingi yillarda rо‘zg‘orda yuzaga kelayotgan iqtisodiy muammolar oiladagi shaxslararo munosabatlarga salbiy ta’sir etishi bilan birgalikda farzandlar bilim saviyasining pasayishiga xam olib kelmoqda. Bunday noxush xolatlarning oldini olish maqsadida moddiy qiyinchiliklar tufayli xosil bо‘ladigan muammolarni bartaraf etishda odamlarga psixologik yordam kо‘rsatish lozim.
Oila о‘zining shu funksiyasi tufayli jamiyatga, davlatga katta iqtisodiy foyda keltiradi.Masalan, bola tarbiyasi, bolani iqtisodiy ta’minlash borasidayoq uning jamiyatga keltirgan foydasi katta miqdorini tashkil etadi. Buni davlat tomonidan, davlat muassasalarida (bolalar uylarida) bir bolani 16-18 yil tarbiyalab, ishchi kuchi sifatida yetishtirish uchun (uni boqish, kiyintirish, о‘qitish, moddiy ta’minlash va sh.k ) davlat tomonidan xar bir bolaga sarflanadigan mablag‘ va aynan shunday ishchi kuchini oilada tarbiyalash uchun beriladigan nafaqa pullari miqdorini solishtiradigan bо‘lsak, о‘rtadagi farq birinchilar foydasiga bir necha yuz ming sо‘mni tashkil bо‘lish.
Tasavvur qilishga osonroq bо‘lishi uchun aytish mumkinki, xar bir bolani voyaga yetkazish uchun oila davlatga kamida bitta “Neksiya” avtomashinasi qimmati miqdorida iqtisodiy foyda keltiradi. Bu boradagi, ya’ni xar tomonlama kamol topgan ma’naviy-axloqiy yetuk, jismoniy-psixologik sog‘lom shaxsni yetishtirishning ma’naviy-axloqiy qimmatini esa xech qanday iqtisodiy mezon bilan о‘lchab bо‘lmaydi.
Bu oilani iqtisodiy funksiyasini atiga birgina shaxsni shakllantirishdagi foydasini kо‘rsatish xolos. Oilda xо‘jalik yumushlarini yuritish, rо‘zg‘orning yо‘lga qо‘yilishi, oilada moddiy ne’matlar ishlab chiqarish, fermer xо‘jaligi, shaxsiy ishlab chiqarish kabilar uning jamiyat oldidagi iqtisodiy funksiyasi va axamiyatini tobora ortiraveradi.
Oilaning kommunikativ funksiyasi oila a’zolarning о‘zaro muloqat va о‘zaro tushuniga bо‘lgan extiyojini qondirishga xizmat bо‘lish. Psixologik tadqiqotlarda ta’kidlanishicha, turli ijtimoiy oriyentatsiyalar, “ustanovka”lar, xissiy madaniyat, odamning axloqiy, ma’naviy va psixologik salomatligi –oiladagi о‘zaro, ichki muloqat xarakteri, xondondagi yoshi kattalarning о‘zaro munosabatlarida psixologik “ustanovka”larni namoyon qilishlari oiladagi axloqiy-psixologik iqlimga tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri bog‘liqdir.
Insoniyat taraо‘о‘iyotining xozirgi bosqichida fan-texnika taraqiyotining yuksalib, odamlarning kundalikxayotining urbanizatsiyalashuvining (radio, televidiniye, video, kompyutr va boshqalar). Ortib borish, oilalarining tobora nuklerlashib borayotganligi bilan oilaning kommunikativ funksiyasining axamiyati, oila a’zolarining bir-birlari bilan “odamlarcha”suxbatlashib olishining axamiyati tobora ortib bormoqda. Bu о‘rinda о‘zbek oilasining о‘ziga xos xususiyati: kо‘p avlodlilik, kо‘p farzandlilik kabilar bunday oilalar a’zolari о‘rtasida о‘zaro muloqatni tо‘laroq amalga oshishiga asos bо‘ladi, ularning о‘zaro muloqatga bо‘lgan extiyojlarini qondirishda muxim rol о‘ynaydi. Biroq sо‘ngi yillarda ba’zi oilalarda ota-onalar va bolalar о‘rtasida muloqatning kamligi, bir-biriga e’tiborining pasayishi, oila a’zolari о‘rtasida fikr erkinligining cheklanganligi (ayniqsa, qishloq oilalarida), xolatlari xam mavjud. Xatto oiladagi о‘zaro munosabatlarining yomonlashuvi natijasida oila a’zolarni ayrimlarida stress(asabiy taranglik),suitsid (о‘z joniga qasd qilish) kabi noxush xolatlarning kelib chiqishi xam kuzatilmoqda. Bunday noxushliklarning oldini olish uchun, eng avvalo, oila a’zolari о‘rtasida oshkora , yaqin о‘zaro tushunarli, ishonchli muloqatning amalga oshishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish, lozim bо‘lsa bu borada yoshlarga tegishli bilimlarni berish axoli uchun psixolgik maslaxatxonalar faoliyatini yо‘lga qо‘yish, treninglar tashkil etish, “Ishonch telefonlari”, “Qalb markazlari” kabilarni tashkil etishb, ular faoliyatini takomilashtirish lozim.