Oilaviy munosabatlarning bola shaxsida ijtimoiy

Ёшларга ижтимоий-психологик хизмат кўрсатиш маркази 
BOLALARDA JAHLI TEZLIK VA UNI YO‘QOTISh YO‘LLARI 
To‘raeva Zohidaxon Saydaxmadovna 
Namangan viloyati Norin tumani 24-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi 
Jahl boshqa emotsiyalar singari insonning atrof muhitga moslashish vazifasini 
bajaradi. Jahl odamlarda ham, hayvonlarda ham ma’lum maqsadga yetishish yo‘lida 
paydo bo‘ladigan to‘siqlarni yengish uchun kerak bo‘ladi. Shuning uchun jahlni hamisha 
ham kasallik deb qarash noto‘g‘ri. Jahl – ma’lum vaziyat taqozosi bilan paydo 
bo‘ladigan harakat va shuning uchun o‘sha vaziyatdan inson chiqmas ekan, unda jahl 
saqlanib qolaveradi. Agar jahl ma’lum vaziyatda emas, doimiy saqlanib qolsa, buni endi 
sog‘lomlik deb bo‘lmaydi. Bu ma’lum ma’noda o‘z-o‘zini boshqarish mexanizmining 
buzilganligidan dalolat beradi.
B.Spokning fikricha, quyidagilar normal holat hisoblanadi: bir yoshga kirgan bola 
onasi qilgan noxush harakatga qarshilik ko‘rsatsa; - ikki yashar bolaning o‘zga bolani 
urishi; agar uning biror narsasini tortib olishsalar va h.k. Mazkur jahldor harakatlar 
ma’lum vaziyatlardan kelib chiqayapti. Biroq ular kasallik chegarasiga ham o‘tib qolishi 
mumkin. Har qanday buzilish o‘z ibtidosini ma’lum vaziyatdan olishi mumkin. 
Normal jahl holatining kasallik holatiga o‘tib qolish shartlari quyidagilar: 
Ota-onalarning doimiy jahlli hatti-harakatlari. Bunday xulqqa bolalar taqlid 
qiladilar, beixtiyor o‘sha jahlni o‘zlariga yuqtiradilar. Bu hodisaning psixologik 
mexanizmi quyidagicha: bolaning emotsional o‘z-o‘zini boshqarish tipiga moslashadi; 
- bolaga ota-ona muhabbatining berilmasligi. Bu narsa bolada himoyasizlik 
tuyg‘usini shakllantiradi, atrofdagilarga nisbatan shafqatsizlikni paydo qiladi; 
- ota-ona tomonidan bolaning haqorat qilinishini va kamsitilishi. Bu tarbiyadagi 
xususiy hol bo‘lishi mumkin, biroq bola shaxsi rivojida bu narsa o‘ta muhim ahamiyat 
kasb etadi; 
- ikki yo‘ldan birini tanlash holatini bolada tez-tez paydo qilish. Bola qay tomonni 
tanlashga qiynaladi. Agar noto‘g‘ri quyilgan qadam uchun jazo oladigan bo‘lsa, jahl 
kasallikka aylanib ketishi mumkin. 

---