Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turlari va uning ahamiyati

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari turlari

1) Molekulalararo (yoki ionlararo) reaksiyalar.

Misol:

FeO + CO = Fe+CO₂

Bir molekulaning (yoki bir ionning) o‘zida sodir bo‘ladigan ichki oksidlanish-qaytarilish jarayonlari.

Masalan:

2KClO₃ = 2KCl = 3O₂

Oksidlovchi va qaytaruvchi vazifasini aynibir xil zarrachalarning o‘zi bajaradigan disproporciyalanish reaksiyalari.
Misol:

3H₂MnO₄ = 2HMnO₄ + Mn0₂ + H₂O

Ayni elementning turli oksidlanish darajasidagi atomlari bir xil oksidlanish darajasiga o‘tishi sinproporciya reaksiyalari.
Misol:

a) NH₄N0₂ = N₂ + 2H₂0

b) NH₄N0₃ = N₂0 + 2H₂0

Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari asosan to’rt turga bo’linadi:
Atomlar aro yoki Moleku lalararo, Ichki molekulyar, Dispro porsiyalanish ,Sinpro porsiyalanish

Atomlararo yoki molekulalararo oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari
Oksidlovchi va qaytaruvchi atomlar alohida atomlar yoki molekulalar tarkibida bo’ladi.
Ag+O2+HCl → AgCl+H2O
3As2S3+28HNO3+4H2O → 6H3AsO4+9H2SO4+28NO
Al+HNO3(suyul) → Al(NO3)3+N2O+H2O Ag+O3 → Ag2O2+O2
Al+N2 → 2AlN
Cr+H2SO4 → Cr2(SO4)3+SO2+H2O
Cu2S+HNO3 → Cu(NO3)2+H2SO4+NO+H2O H2O2+KMnO4+H2SO4 MnSO4+K2SO4+O2+H2O Hg+HNO3(suyul) → Hg2(NO3)2+NO+H2O KJ+H2SO4 → KHSO4+J2+SO2+H2O
Ichki molekulyar oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari
Oksidlovchi va qaytaruvchi atomlar bitta molekulaning tarkibida bo’ladi.
2KMnO4 → K2MnO4+MnO2+O2 2KClO3 → 2KCl+3O2
4KClO3 → KCl+ 3KClO4 AuCl3 → AuCl+Cl2
BaXeO4 → Ba2XeO6+Xe+O2 CuO → Cu2O+O2
CrO3 → Cr2O3+O2 Cl2O → Cl2+O2

3H2MnO4 → 2HMnO4+MnO2+2H2O HNO3 → 4NO2+O2+H2O
Disproporsiyalanish reaksiyalari
Elementning bir xil oksidlanish darajasidan ayni oksidlanish darajasidan biri yuqori, ikkinchisi quyi bo’lgan ikki xil oksidlanish darajasiga o’tishi bilan boradigan reaksiyalar. Reaksiyada shu element ham oksidlovchi, ham qaytaruvchilik vazifasini bajaradi.
3AuCl → 2Au + AuCl3
3H2MnO4 → 2HMnO4+MnO2+2H2O
Hg2(NO3)2 → Hg+Hg(NO3)2
3HNO2 → HNO3+2NO+H2O
4KClO3 → KCl + 3KClO4
KOH+Cl2 → KCl+KClO3+H2O
KOH+Cl2 KCl+KClO+H2O
NO2+H2O → HNO3+HNO2
H2O2 → H2O+O2
N2O3 → NO+NO2
S + KOH → K2S + H2SO3 + H2O
NO2+KOH → KNO3+KNO2 + H2O
J2 + KOH → KJ + KJO3 + H2O
Sinproporsiyalanish reaksiyalari
Elementning ikki xil oksidlanish darajasidan ayni oksidlanish darajalariga nisbatan o’rtacha qiymatda bo’lgan bir xil oksidlanish darajasiga o’tishi bilan boradigan reaksiyalar. Reaksiyada shu element ham oksidlovchi, ham qaytaruvchilik vazifasini bajaradi
Ca3N2+HNO3 → Ca(NO3)2+NO2+H2O
NH4NO2 → N2+H2O
NH4NO3 → N2O+H2O
H2S+SO2 → H2O+S
Hg3N+HNO3 → Hg(NO3)2+NO+H2O
Li3N+HNO3 → LiNO3+NO+H2O NO+NO2 → N2O3
Mg3N2+HNO3 → Mg(NO3)2+NO2+H2O
AlN+HNO3 → Al(NO3)3+NO+H2O
H2S+H2SO4 → H2O+SO2
H2S+ SO2 → H2O + S