Октябрь 2020 17-қисм

Октябрь 2020 17-қисм
Тошкент
FIZIKA DARSIDA OʻQUVCHILAR FAOLLIGINI OSHIRISH
Jumanazarova Muborak Askarovna
Xorazm viloyati Shovot tumani, 
29-maktabning fizika fani oʻqituvchisi
Telefon:[phone]
Annotatsiya: Ushbu maqola fizika darslarida oʻquvchilar faolligini oshirish haqida. 
Tayanch soʻzlar: Inson kapitali, Arximed, issiqlik oʻtkazuvchanlik, jismlarning suzishi.
Globallashuv sharoitida shiddat bilan rivojlanib borayotgan davr davlat va jamiyat oldiga 
dolzarbligi va qamrovi kun sayin ortib borayotgan zamonaviy talablarni qoʻymoqda. Olamshumul 
strategik maqsadlarga erishish, yangi marralarni zabt etish, rivojlangan davlatlar qatoridan oʻrin 
olish uchun mamlakatda bilimli, tajribali va zamonaviy fikrlaydigan yuksak salohiyatli kadrlar, 
mutaxassislarning oʻrni beqiyos. Bunday raqobatbardosh kadrlarga boʻlgan ehtiyojni qondirish 
zamirida inson kapitali, sodda qilib aytganda, inson va uning salohiyatini kashf etish hamda uni 
buyuk maqsadlarga erishishga safarbar qilish kabi ulugʻvor vazifalar turadi.
Hozirgi davr biz oʻqituvchilardan shuni talab qiladiki, ham jismoniy, ham aqliy mehnatga, 
ishtimoiy va davlat hayotining turli sohalarida fan va madaniyat sohasida faol va layoqatli 
boʻlgan ongli, iqtidorli oʻquvchilarni tarbiyalash va tayyorlashimiz kerak. 
Fizika oʻqitishda laboratoriya ishlari, darslikni mustaqil oʻqish va tahlil qilish, yangi pedagogik 
texnologiyalar, AKT, amaliy masalalarni mustaqil yechish, testlar yechish kabi uslublar yaxshi 
natijalar beradi.
6 – sinfda “Arximed qonuni va uning qoʻllanilishi” mavzusini oʻtganda oldin tubandagi 
ertakdan foydalanamiz. Bir zamonlar Xitoyda yashagan bir sarkardaga fil sovgʻa qilibdilar. 
Sarkarda bu filni kattaligiga hayron qolib bu filning ogʻirligi qancha ekan deb oʻylab qolibdi 
va donishmandlarni chaqirib shu filning ogʻirligini qanday qilib topsa boʻladi ? – deb soʻrabdi. 
Donishmandlar oʻylab – oʻylab unga shunday javob qilibdilar. Butun Xitoyda uni tortadigan 
tarozi yoʻq, shuning uchun filni yuz boʻlakka boʻlib keyin har bir boʻlagini ayrib oʻlchaymiz va 
qoʻshib chiqamiz debdilar. Uni eshitgan sarkarda gʻazabi qaynab nahotki Xitoyda filni qanday 
qilib tortish kerakligini biladigan odam topilmasa, - deb qichqiribdi. 
Shu payt filni qanday qilib tortishni men bilaman debdi bir kichkina bola. Ertakni shu yerda 
toʻxtatib, bu muammoni shu dars davomida topishni oʻquvchilarning oʻzlariga havola qilamiz. 
Oʻquvchilar juda qiziqib qolishdi va yangi mavzuni oʻtib boʻlgandan soʻng oʻquvchilar filni 
qanday qilib oʻlchash mumkunligini aytib berishdi. 
Oʻquvchilarga yangi mavzuga qiziqish uygʻotadigan vosita hamma vaqt ham kirish hikoyalari 
va suhbatlari boʻlavermaydi. Bu maqsadda qiziqarli yoki soddagina bir tajribaning oʻzi ham 
kifoya qiladi. Masalan : 6 – sinfda “Issiqlik oʻtkazuvchanlik” degan mavzuni oʻtish oldidan bir 
oʻquvchini doskaga chiqarib uni qoʻliga kattaliklari bir xil boʻlgan va bir xonada turgan metall 
va yogʻoch brusoklarni beramiz va oʻquvchidan “nimani sezdingiz” deb soʻraymiz. Oʻquvchi 
“metallni sovuqligini sezdim” deb javob berdi. Nima uchun bir xonada bir xil issiqlikda turgan 
metall yogʻochga qaraganda sovuq seziladi deb, oʻquvchilarga savol berib, javobini dars davomida 
aytishlarini talab qilamiz. Bu tajribani mavzuni oʻrganib boʻlgandan keyin tushunib oladilar va 
oʻquvchilarni oʻzlari javob beradilar. 
Darsda bilimlar oʻqituvchidan eshitish bilan birga kitobdan ham oʻqib borilsa, bilimlar yana 
ham yaxshi oʻzlashtiriladi. 
Darslikning darsda bilim manbai sifatida ishlatilishi oʻquv rejasi boʻyicha ajratilgan vaqtdan 
toʻgʻri foydalanish nuqtai – nazardan qaraganda ham foydalidir. Yangi mavzuni rejasini doskaga 
yozib oʻquvchilardan shu savollarga javob topishni kitobdan foydalanib aytib berishni talab 
qilinsa bu oʻquvchilarni mustaqil ishlashlariga oʻrgatish ham boʻladi yoki darsni muommali 
qilib oʻtishda oldin tajribani qilib koʻrsatib, keyin shu tajribani sababini kitobdan oʻqib aytib 
berishlarini talab qilsa ham bu oʻquvchilarni darsga darslikdan foydalanishlariga imkon beradi.
Masalan : 6 – sinfda “Jismlarni suzishi” mavzusida darsni oldin tajriba bilan boshlaymiz. 
Katta shisha idishga oldin suv solamiz keyin unga bir boʻlak temir tashlaymiz, temir suvda 
choʻkadi, bir boʻlak poʻkak tashlaymiz, u suvda suzib yuradi. 
Nima uchun temir suvga choʻkadi ? 

---

42