Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

III БОБ. ТАДҚИҚОТ ТАҲЛИЛИ ВА НАТИЖАЛАР
3.1. Ўзбекистонда хизматлар бозорини ривожлантиришнинг замонавий тенденциялари ва унини таркибий хусусиятлари
Ҳозирги даврда хизмат кўрсатиш соҳаси нафақат муайян давлат иқтисодиётида, балки бутун жаҳон иқтисодиётида ҳам муҳим аҳамият касб этади. Сўнгги йилларда ялпи ички маҳсулот таркибида хизматларнинг улуши мунтазам ўсиб бормоқда, хизмат кўрсатиш соҳасидаги ходимлар сони ҳам ижобий динамикага эга бўлиб, хизматларнинг халқаро савдоси фаол ривожланмоқда.
Бугунги кунда сервис ва хизматлар соҳаси иқтисодиётнинг муҳим тармоқларидан бири ҳисобланади. Давлат томонидан қўллаб-қувватлаш сиёсатини амалга ошириш, мамлакатимизда хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантиришни рағбатлантириш ҳисобига ижобий натижаларга эришилди. Ўзбекистоннинг хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантиришнинг устувор йўналиш ва вазифаларини, шу жумладан:

• 
  хизматларни ривожлантириш ҳисобига ялпи ички маҳсулотни кўпайтириш, унинг иқтисодиётдаги улушини 48,7 фоизга етказиш;
  
• 
  2025 йилга келиб, қишлоқ жойларида хизматларнинг 1,9 баробар ўсиши;
  
• 
  сервис соҳасида жадал ривожланиш учун шарт-шароитларни яратиш, муҳандислик, коммуникация, автомобиль ва транспорт инфратузилмасини ривожлантириш, тармоқларда замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш ҳисобига таркибий ўзгаришларни амалга ошириш;
  
• 
  рақобат муҳитини шакллантириш, кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларини ривожлантиришга кўмаклашиш;
  
• 
  турли хил инновацион хизматларни, янги алоқа объектларини кенгайтириш;
  
• 
  аҳолининг телекоммуникация тармоғига техник имкониятларини таъминлаш, уларнинг асосида юқори сифатли хизматлар кўрсатиш, рақамли телефон алоқа ва телевидение тизимларига ўтишни таъминлаш, республика иқтисодиётида алоқа ва ахборотлаштириш хизматларининг улушини 2025 йилгача 3,5 фоизга ошириш;
  
• 
  замонавий электрон тўлов технологияларини жорий этиш билан молиявий хизматларни ривожлантириш;
  
• 
  юқори технологияли тиббий хизматларни янада ривожлантириш.
  

Хизмат кўрсатиш соҳасини ҳар томонлама ривожлантириш иқтисодиётни барқарор ривожлантириш, аҳоли бандлигини таъминлаш ва аҳоли турмуш даражасини оширишнинг долзарб масаласидир. Амалиётга кўра, ҳозирги кунда ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар иқтисодий ўсишга таъсир кўрсатиш учун хизматлар соҳасини жадал ривожлантиришни муҳим вазифа сифатида белгилаб олган.
Хизмат кўрсатиш соҳаси аҳолининг барча қатламларини қамраб олади ва деярли барча ижтимоий-иқтисодий жараёнларга таъсир кўрсатади. Мустақиллик йилларида мамлакатимизда таркибий ўзгаришларни чуқурлаштириш ва иқтисодиётни диверсификация қилиш, аҳоли бандлиги, даромадлари ва турмуш даражасини оширишнинг энг муҳим омилларидан бири сифатида хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини жадал ривожлантириш бўйича тизимли ишлар олиб борилди.
Мамлакатимизда хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантириш шартларидан бири мамлакат иқтисодий салоҳияти ўсиши ва миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлигини оширишдан иборат. Таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, Ўзбекистонда хизмат соҳаси иқтисодиётнинг реал секторига нисбатан жадал суръатларда ривожланиб бормоқда. Бу жаҳон иқтисодиётидаги глобаллашув тенденцияларини ҳисобга олган ҳолда, миллий иқтисодиётда таркибий ўзгаришлар, ўз навбатида аҳоли фаровонлигини ошириш, шунингдек бозорни хизматлар соҳаси билан тўлдиришга ҳам боғлиқ.
Жадал ўсишнинг асосий омиллари хизматлар соҳасида янги корхоналар ташкил қилиш ва бозор динамикаси ва айниқса ҳудуд кесимида аҳоли эҳтиёжларини таҳлил қилишдан келиб чиққан ҳолда мавжуд корхоналарни кенгайтириш ҳисобланади. Хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантириш ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини шакллантириш учун энг муҳим шартлардан бири ҳисобланади. Мамлакатимизда иқтисодий ўсиш ва бозор ислоҳотларининг самарадорлиги хизматлар соҳасини янада ривожлантириш, жамият тараққиётининг энг муҳим ижтимоий-иқтисодий вазифаларини ҳал қилишда унинг ролини ошириш билан узвий боғлиқлигини кўзда тутиш лозим.
Хизмат кўрсатиш сифатини ва хизмат даражасини оширишнинг барқарор тенденцияси нафақат ўсиш суръатлари, балки мамлакатимиз хизмат кўрсатиш соҳасининг алоҳида тармоқлари устувор ривожланишида ҳам намоён бўлмоқда, шу жумладан:

• 
  аҳолига йўловчилар ташиш шартлари, юкларни ташиш, транспорт-экспедиция ишларини ташкил этиш ва ҳоказолар билан боғлиқ турли хил транспорт воситалари билан хизматлар тақдим этилмоқда. Транспортда юк ташиш ҳажми 2022 йилда 1 603,5 млн. тоннани, шу жумладан, автомобиллар - 1473,7 млн. тоннани ташкил этди, унинг юк айланмасидаги улуши 40,9 фоизни ташкил этди;
  
• 
  транспортда йўловчиларни ташиш 2022 йилда 7910,9 миллион кишини ташкил этди, шу жумладан, 7831,3 млн. киши, транспортнинг йўловчилар айланмасида унинг улуши 90,0 фоизни ташкил этди;
  
• 
  хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантиришда муҳим хизматлар тиббий хизматлар ҳисобланади;
  
• 
  кўриб чиқилаётган даврда нодавлат хизматларнинг улуши сезиларли даражада ошди. Шифохоналардаги кичик корхоналар ва микрофирмаларнинг улуши 2022 йилда 40,4 фоизга (2015 йилда 37,9 %) ва амбулаторияларда (2021 йилда 35,9 фоиз) 2022 йилда 39,0 фоизгача кўтарилди;
  
• 
  кичик корхоналар ва микрофирмаларда шифохона ётоқлари сони 1,7 мингтага ошди, 2020 йилда эса даволанган беморларнинг сони 147,5 минг кишини - умумий даволанганларнинг 2,8 %и, 2022 йилда эса 205,1 минг киши – даволанганлар умумий сонида 3,7 %ни ташкил этди;
  
• 
  Ўзбекистон Республикасида амалга оширилаётган ислоҳотларнинг ўзига хос жиҳатларидан бири унинг яхлитлиги, тизимли ёндашув бўлиб, бунда бир жараённинг таркибий қисми шахс, давлат ва жамият, узлуксиз таълим, илм-фан ва ишлаб чиқаришдан иборат.
  
• 
  иқтисодиётнинг барча тармоқлари ва мамлакат ҳаёти учун юқори малакали, рақобатбардош кадрлар тайёрлаш муаммоларини ҳал қилади; таълим, фан ва ишлаб чиқаришнинг самарали интеграциялашувини таъминлаш; кадрлар тайёрлаш соҳасида ўзаро манфаатли халқаро ҳамкорликни ривожлантириш (ҳозирги кунда республикада халқаро таниқли хорижий олий ўқув юртлари: Халқаро Вестминстер университети, Корея Республикаси ИНҲА университети, Турин политехника институти, Сингапур менежмент институти ва ҳоказо);
  
• 
  мамлакатимизда саноатни ривожлантиришнинг истиқболли йўналишлари қуйидаги йўналишларда амалга оширилди;
  
• 
  дастурий маҳсулотлар бозорини ривожлантириш (маҳаллий дастурий таъминот ишлаб чиқаришни ривожлантиришни рағбатлантириш, замонавий ахборот тизимларини яратиш ва ҳоказо);
  
• 
  телекоммуникация инфратузилмасини ривожлантириш (кенг полосали уланиш тармоғини кенгайтириш, ахборот узатиш марказларини яратиш, уяли алоқа тармоқларини ривожлантириш);
  
• 
  электрон ҳукуматни ривожлантириш (2017 йилда Интерфаол давлат хизматлари ягона порталида 52 турдаги янги хизматлар амалга оширилди ва тақдим этилаётган хизматлар умумий сони 300 турда ташкил этилди. Натижада аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига давлат органлари томонидан 945 мингдан ортиқ хизматлар тақдим этилди.
  

Янги иш ўринларини яратиш, инвестицион, солиқ, пул-кредит сиёсатини такомиллаштириш, фан-техника сиёсатини такомиллаштириш ва янги ахборот-коммуникация технологияларини қўллаш, кичик бизнесни ривожлантириш орқали барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш бозор хизматлари таркибида тармоқ таркибидаги ўзгаришларига ёрдам берди.
2016-2022 йилларда хизматлар ҳажми 3,5 баробар ошди ва 26040,8 млрд. сўмдан 92536,0 млрд. сўмгача ошди (8-жадвал). Пулли хизматлар кўрсатиш тизимининг таҳлили кўрсатмоқдаки, ҳажмларнинг ўсиши билан бир қаторда бозор хизматларининг таркибий нисбатлари ҳам ўзгарди. Транспорт хизматлари умумий ҳажмида пасайган, аммо янги бозор хизматлари улуши ортди. Хусусан, 2016-2022 йилларда транспорт хизматлари улуши 36,2 фоиздан 28,2 фоизгача, алоқа ва ахборотлаштириш хизматлари 8,0 фоиздан 6,8 фоизгача камайди.
Шу билан бирга савдо хизматлари улуши 25,4 фоиздан 29,6 фоизгача, молиявий хизматлар 10,2 сдан 10,7 фоизгача, таълим хизматлари 2,9 фоиздан 3,5 фоизгача, уй-жой-коммунал хизматлари 1, 1 фоиздан 3,3 фоизгача, кўчмас мулк билан боғлиқ хизматлар 3,1 фоиздан 3,7 фоизгача ўсди.