Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

8-жадвал
2016-2022 йилларда Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатиш соҳасининг асосий кўрсаткичлари динамикаси (млрд. сўм)

Кўрсаткич	2016 й.	2018 й.	2020 й.	2022 й.	2022 йилда 2016 йилга нисбатан фоизда
Хизматлар - жами	26040,8	42552,1	65880,4	92536,0	3,5 марта
Шу жумладан, асосий турлар бўйича:
Алоқа ва ахборотлаштириш хизматлари	2 080,20	3 219,30	4 541,30	6306,8	3,0 марта
Молия хизматлари	2 643,70	4 208,80	6 728,20	9898,4	3,7 марта
Транспорт хизматлари	9 438,40	14 664,90	21 629,30	26103,7	2,8 марта
Шу жумладан: автотранспорт хизматлари	3 954,50	6 216,60	10 254,70	14701,4	3,7 марта
Яшаш ва овқатланиш хизматлари	292,7	463,4	732,3	3038,7	10,1 марта
Савдо хизматлари	6 620,80	11 533,60	18 976,00	27368,2	4,1 марта
Кўчмас мулк билан боғлиқ хизматлар	809,3	1 408,60	2 235,90	3405,1	4,2 марта
Таълим соҳасидаги хизматлар	763,1	1 385,30	2 154,40	3263,0	4,3 марта
Соғлиқни сақлаш соҳасидаги хизматлар	258,0	498,8	868,1	1416,3	5,6 марта
Ижара хизматлари	548,0	902,7	1 494,60	2270,1	4,1 марта
Компьютер ва маиший товарларни таъмирлаш бўйича хизматлар	624,2	944,1	1 388,40	2187,9	115,6 марта
Алоҳида хизматлар	756,5	1 233,60	2 049,20	2915,5	3,5 марта
Архитектура соҳасидаги хизматлар, муҳандислик тадқиқотлари, техник синовлар ва таҳлил соҳасидаги хизматлар	299,2	537,2	748,7	1132,6	3,8 марта
Бошқа хизматлар	906,7	1 551,80	2 334,00	3229,7	3,6 марта

Манба: Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси
Хизмат кўрсатиш соҳасининг алоҳида аҳамиятга эга бўлиши ва Ўзбекистонда ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини шакллантириш нуқтаи назаридан унинг ЯИМдаги улушини ошириш зарурати бир қатор шартлар билан белгиланади, жумладан:

• 
  хизмат кўрсатиш соҳасининг кенгайиши ва ривожланиши барқарор иқтисодий ўсиш ва миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлигини оширишга ёрдам беради (айниқса, иқтисодиётнинг юқори технологияли тармоқларида хизматларнинг ўсиши).
  

Америкалик олим Д. Белл таъкидлаганидек, иқтисодий соҳада, асосан, ишлаб чиқаришни саноатнинг ривожланишидан тортиб, дунёнинг кўпгина мамлакатларида иқтисодиётни таркибий қайта қуришга олиб келувчи хизматлар ишлаб чиқаришга ўтишдан иборат.
Жаҳон иқтисодиётининг ривожланиш тенденциялари ривожланган мамлакатлар ялпи ички маҳсулотининг таркибида кўрсатилганидек, хизмат кўрсатиш соҳасининг улуши 50,0 фоиздан ошади (Жаҳон банкининг 2022 йил 1 январь ҳолатига кўра ҳисоб-китобларига кўра, хизмат даромадлари жаҳон ялпи ички маҳсулотининг тахминан 70 фоизини ташкил этади. Хизмат кўрсатиш соҳасида етакчилик қилаётган мамлакатлар орасида Луксембург - 88,3 фоиз, Кипр - 87,4 фоиз, Малта - 85,5 фоиз, Дания - 76,3 фоиз, Испания - 74,8 фоиз, Буюк Британия - 79, 6 фоиз, Америка Қўшма Штатлари - 77,6 фоиз) алоҳида ўрин тутади;

• 
  хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантириш аҳоли бандлиги масалаларини миллий ва ҳудудий даражаларда ҳал этишга ёрдам беради. Меҳнат сиғими юқори минтақалар мавжудлиги (2022 йилда Андижон вилояти аҳолиси республика аҳолисининг 9,2 фоиз, Наманган - 8,2 фоиз, Фарғона - 11,1 фоиз, Қашқадарё - 9,6 фоиз) меҳнат ресурсларидан самарали фойдаланишни талаб қилади. Иш билан бандликнинг ўсиши (2016 йилда республикада ишсизлик даражаси иқтисодий фаол аҳоли сонининг 5,2 фоизини ва иқтисодий фаоллиги даражаси 23,1 фоизни ташкил этди) хизмат кўрсатиш соҳаси ходимларининг сони кўпайишини талаб қилади.
  

2022 йилда иқтисодиётда банд бўлганларнинг умумий сонида хизматлар соҳасида 32,3 фоиз, шу жумладан савдо-сотиқ 10,9 фоиз, транспорт - 4,8 фоиз, ахборотлаштириш ва алоқа - 0,5 фоиз, молиявий ва суғурта фаолияти - 0,5 фоиз, таълим - 8,3 фоиз ва соғлиқни сақлаш - 4,5 фоиз киши банд бўлган;

• 
  хизмат кўрсатиш соҳасининг ривожланиш динамикаси аҳоли жами даромадларининг ўсиш суръатларига боғлиқ бўлиб, бу бозор миқёсини ҳам, саноат тузилмасини ҳам ўзгартиради. Масалан, 2022 йилда аҳолининг умумий даромадлари ўтган йилга нисбатан 118,2 фоизни аҳоли жон бошига жами даромад 116,2 фоизни ташкил этди.
  

Шу билан бирга, хизмат кўрсатиш соҳасининг ўзи бу соҳадаги ходимлар учун даромад келтиради, айниқса, бу ерда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик (айниқса, транспорт, уй-жой, озиқ-овқат, савдо ва ҳоказо) хўжалик юритиш шакли сифатида устунлик қилади.
Ўзбекистонда 2022 йилда жами даромадларнинг умумий ҳажмидан кичик бизнеснинг даромадлари 62,2 фоизни ташкил этди;

• 
  хизмат кўрсатиш соҳасининг бозор ўзгариши юз беради, «хизмат кўрсатиш иқтисодиёти» тушунчаси юзага келади (Интернет технологиялари, ижтимоий тармоқлар, телекоммуникация хизматлари ва бошқалар), хизмат кўрсатиш соҳасининг мазмуни ва аҳамияти ўзгариб боради (меҳнат бозорида технологлар, профессионал маркетологлар, АТ-мутахассисларга талаб ортиб бориб, улар ишбилармон доирада тобора оммалашиб бормоқда);
  
• 
  хизмаларни такрор ишлаб чиқувчи замонавий иқтисодиёт доимий равишда аҳолининг турмуш сифатини таъминловчи муҳим шарт ҳисобланади. Бироқ истеъмолчиларнинг хулқ-атвори хизматлар бозорида ўзгариб бормоқда. Истеъмолчи креатив маркетинг ёрдамида тақдим этилувчи хизматларга ўзига хос талабларни тақдим этиб, хизматларни яратади.
  

Инсон нафақат кўрсатилаётган хизматлар объекти, балки субъектига ҳам айланади, бу соҳадаги ишлаб чиқарувчи ва воситачилар билан бевосита алоқалар ўрнатади. Замонавий хизматлар инновацион ривожланишга ўтиш учун зарур бўлган инсон капиталини шакллантиради ва ривожлантиради.
Таъкидлаш жоизки, мамлакат бўйлаб хизматларнинг тақсимланиши фарқли характерга эга, асосан у йирик саноат ҳудудларида жойлашган. 2016-2022 йилларда соҳанинг ривожланиш динамикаси республиканинг деярли барча ҳудудларида ижобий ривожланиш тенденцияларидан далолат беради (9-жадвал).