Олий ўқув юртларида ўқув жараёнини кредит-модуль тизимида ташкил қилиш

Tema Tuproqning genezisi, klassifikatsiyasi va geografiyasi Tuproqlar unumdorligi

• Tuproqning genezisi
• Klassifikatsiyasi va geografiyasi
• Tuproqlar unumdorligi

Tuproq qoplamining tuzilishi va tarqalishida bioiqlimiy qonuniyat muhim ahamiyatga ega. Tuproq qoplamining paydo boiishi va tuzilishi qonuniyati global iqlimga bogiiq tarzda avvalo gorizontal va vertikal zonallik va fatsiyallik (provinsiyalik)ka boiinadi. Gorizontal (kenglik) qonuniyatini birinchi boiib V.V.Doku- chayev yaratgan (1899), uni o‘zining „Tabiat zonalari to‘g‘risidagi ta’limotga” asarida toiiq asoslagan. V.V.Dokuchayev shunday yozgan: tuproq hosil qiluvchi barcha muhim omillar yer yuzasida mintaqa va zonalar ko‘rinishida taqsimlanadi, qaysiki

• Tuproq qoplamining tuzilishi va tarqalishida bioiqlimiy qonuniyat muhim ahamiyatga ega. Tuproq qoplamining paydo boiishi va tuzilishi qonuniyati global iqlimga bogiiq tarzda avvalo gorizontal va vertikal zonallik va fatsiyallik (provinsiyalik)ka boiinadi. Gorizontal (kenglik) qonuniyatini birinchi boiib V.V.Doku- chayev yaratgan (1899), uni o‘zining „Tabiat zonalari to‘g‘risidagi ta’limotga” asarida toiiq asoslagan. V.V.Dokuchayev shunday yozgan: tuproq hosil qiluvchi barcha muhim omillar yer yuzasida mintaqa va zonalar ko‘rinishida taqsimlanadi, qaysiki

ozmi-ko‘pmi kengliklarga parallel tarzda, shuningdek, tuproqlar - qora, podzol tuproqlarimiz va h.k. - iqlim, o'simlik va h.k. larga chambarchas bog‘liq holda yer yuzasida zonal joylashgan bo‘!ishi darkor”.

Ushbu qonun V.V.Dokuchayev tomonidan 1899 yilda tuzilgan „Shimoliy yarim shaming tuproq zonalari sxemasi” xaritasida ifodasini topadi. Unda dunyoning beshta tuproq zonalari ajratilgan: boreal (arktika), o‘rmon, qora tuproqli dasht, aeral (choi) va laterit (qizil-sariq tuproqlar). Bu, ya’ni kenglik bo‘yicha tuproq-iqlimiy ajratish asosan iqlimning issiqlik xususiyatlariga asoslangan.

• Ushbu qonun V.V.Dokuchayev tomonidan 1899 yilda tuzilgan „Shimoliy yarim shaming tuproq zonalari sxemasi” xaritasida ifodasini topadi. Unda dunyoning beshta tuproq zonalari ajratilgan: boreal (arktika), o‘rmon, qora tuproqli dasht, aeral (choi) va laterit (qizil-sariq tuproqlar). Bu, ya’ni kenglik bo‘yicha tuproq-iqlimiy ajratish asosan iqlimning issiqlik xususiyatlariga asoslangan.
• I.P.Gerasimov kenglik bo’yicha zonallik qonuniyatini takomil- lashtirib, kenglik zonalari ichida, ayniqsa quruqlik ichidagi tekislik- larda „kenglik - zonal spektr (fatsiya)”ni ajratgan. Bu Yevrosiyoning markaziy qismi (Rus tekisligi, G’arbiy Sibir, Qozog’iston va O'rta Osiyo)da yaqqol namoyon bo’ladi. Masalan, subboreal mintaqada quyidagi tuproq - geografik zonalar ajratiladi: o’rmon dasht - sur-ocrmon, podzollashgan, tipik qora tuproqlar va b.; dasht - oddiy va janubiy qora tuproqlar; quruq dasht - to‘q kashtan va kashtan tuproqlar; chala cho’l - och kashtan va qo’ng‘ir chala cho’l tuproqlari; cho’l - sur – qo’ng‘ir cho’l va taqirsimon tuproqlar.