Oliy ta`lim fan va innovatsiyalar vazirligi

II.BOB.DETALLARNING ISH CHIZMALARINI TUZISH USULLARI
О‘zDSt 2.109:2003 ga muvofiq ishlab chiqarishda har bir detal uchun alohida ish chizmalari bajariladi. Detaining ish chizmasida tasvirlar soni
(ko‘rinishlari, qirqim, kesim chiqarish elementlari) iloji boricha kam
bo‘lishi, lekin ular detaining shakli, o‘lchamlari va boshqa parametrlari
to‘g‘risida to‘la tassavur berish lozim. Detaining ish chizmalarida uni tayyorlashda va nazorat qilishda zarur bo‘lgan o‘lchamlari va chekli chetga chiqishlari, sirtning g‘adir- budurligi, materiali va tayyor detalga yig‘ish oldidan qo‘yiladigan boshqa texnikaviy talablar bo‘lishi kerak. Konstruksiyasi juda sodda bo‘lgan detallar chizmalarining tasvirini bitta bosh ko‘rinishda tasvirlashga yo‘l qo‘yiladi
detalda ko‘rsatishning iloji bo‘lmagan o‘lchamlar qo‘yiladi va tasvir
ustiga « Yoyilma» deb yozib ko‘yiladi. Chizmaning yaqqolligini buzmasdan detal ko‘rinishida uning yoyil­ masini joylashtirib ko‘rsatish mumkin (11.23-shakl). Bunday hollarda yoyilma to‘g‘risida hech qanday yozuv yozilmaydi.
Prujina turidagi detallaming boshlang‘ich shakli o‘zgartirilgandan
so‘ng bu holat ingichka ikki nuqtali shtrix-punktir chiziq bilan tasvirlanadi
(11.24-shakl) va o‘lchash zamr bo‘lgan elementlaming o‘lchamlari shu
tasvirga qo‘yiladi. Batamom tayyorlangan buyumda uchlarini ishlatish va ta’mirlash nuqtayi nazardan saqlab qolish talab qilinsa, standart bo‘yicha zarur
o‘lchamlari va boshqa ma’lumotlari ko‘rsatilgan holda tasvirlanadi (11.25-shakl, d).Ikkita bir xil bo‘lgan markaz uyalarining faqat bittasiga
o‘lcham qo‘yiladi. (11.25- shakl, a). Agar markaz uyalarining tayyor
mahsulotda bo‘lishi ma’n etilsa 11.25- shakl, bdagidek belgilab qo‘yiladi.
2.1. Ish chizmalarga o'lcham qo'yishga talablar.
Asliga qarab detaining eskizi chizilgandan keyin uning ish chizmasini
chizishga o‘tiladi. Ish chizmalarini chizish eskizlami tahlil qilishdan boshlanadi.
Detallardagi texnikaviy atamalarda ko‘p uchraydigan galtel, o‘yiq
(paz), bobishka, faska, bo‘rtik kabi ba’zi bir elementlaming to‘g‘ri
tasvirlanishiga e’tibor beriladi. Galtel- valning bir silindrik yoki konus-
simon elementidan ikkinchisiga o‘tishda yumaloqlash radiusi, paz -vintlaming kallagidagi burash uchun moijallangan o‘yiq yoki shponka
uchun mo‘ljallangan chuqurcha, bo'rtik - silindrik yoki konussimon
detallardagi (muftalardagi) halqasimonyo‘g‘onlashish, bobishka-quyish
vaqtida hosil bo‘ladigan o‘sma, faska - val, bolt, vint, shtift, gayka
kabi detallaming toreslari oldidagi kesilgan cheti, faskalar yordamida
val teshikka osonlik bilan kiritiladi, tores - tikkayib turmoq, tikka qilib
qo‘ymoq degan ma’noni anglatadi. Tores - tekisligi, odatda, detaining
o‘qiga yoki yog‘och tolalarining yo‘nalishiga perpendikular bo‘ladi. Detallami konstruksiyalashda metallni bir tekisda taqsimlashga intilinadi, shu maqsadda, masalan, berilgan detal devori qalinliklarining turlicha bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ulardan foydalanish zarur bo‘lgan holda yupqa devordan qalin devorga asta sekin o‘tiladi. Ko‘pincha detaining tashqi va ichki devorlari bir xil radius bilan yumaloqlanadi, bu esa konstruktiv jihatdan xato hisoblanadi. Bunda devorlar (chizmadagi m o‘lcham) ancha qalinlashib ketadi. Shuning uchun yumaloqlash markazi umumiy bitta bo‘lishi taminlanishi zarur bo‘lib, turli R{ va R2 radiuslarda
chizilishi kerak (11.19- shakl, a).Quyish yo‘li bilan tayyorlangan detallraning ish chizmalarini chizishda quyish nishabligi, konuslik va radiuslari qolip (opoko) gacha bo‘lgan qiymatlarda bo‘lishi hisobga olinadi. Detallaming ish chizmalari eskizlari kabi bosqichlari chiziladi.
Detalga kiritilgan ba’zi bir «tuzatishlar» ish chizmalarida ham hisobga
olinadi. 11.19-shaklda asliga qarab eskizi chizilgan detaining ish
chizmasi misol tariqasida beriladi.