Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti fizika fakulteti 2-v fizika guruh talabasi qutlimuratova marjonaning fizika o’qitish metodikasi fanidan

III . BOB. MIKROELEKTRONIKA MAVZUSINI O’TISH USLUBLARINI O’RGANISH
3.1. Elektrotexnika fanini o`qitish metodikasi va uslubiy texnikasi
Elektrotexnika fanini o`qitish metodikasi va uslubiy texnikasi. O'quv natijalari ham maqsadlarni to'g'ri belgilashga, ham ta'lim mazmuni va maqsadlarga erishish yo'llari, boshqacha aytganda, usullari hisoblanadi.Ta'lim jarayoni ikki tomonlama jarayon bo'lib, o'qituvchining o'qituvchilik faoliyati va talabaning ta'lim faoliyatini birlashtiradi. Shuning uchun o'qitish usuli maqsadli tizimdir. Amaliy tashkil qiluvchi o'qituvchining harakatlari, o'quvchilar faoliyati, mazmunning o'zlashtirilishini ta'minlash, ta'lim va shu bilan o'quv maqsadlariga erishish asosidir. Didaktika va xususiy metodlar tarixi shuni ko'rsatdiki, o'qitish usullari ta'lim maqsadlari va ta'lim mazmuniga bog'liq. O'qitish usuli ijtimoiy kategoriyadir, chunki u ta'lim muassasasiga va jamiyatning ijtimoiy buyurtmasiga bog’liq. Ma'lumki, yosh avlodning ta'lim maqsadlari o'zgartirildi va to'ldirildi. Ustuvor ijtimoiy maqsadlar va dunyoqarashga muvofiq jamiyat barpo etish yo’li tanlandi. Demak, maktab shakllanishining dastlabki bosqichlarida (feodalizm davrida) talabalar oldida turgan yagona vazifa asosan bilimlar o'zlashtirish edi. Ko'rinib turibdiki, bunday usullarda o'qituvchi tomonidan zavqlangan, asosan hikoyaga qisqartirilgan. O'quvchilar kerak ma'lumotni idrok etish va uni takrorlash kerak edi. Keyinchalik (davrda burjuaziya tuzumining rivojlanishi) amaliyotdagi bilimdan foydalanishni o’rgatish talabi paydo bo‘ldi. Bunday sharoitda izlanishlar asosini o'qituvchi tashkil qilmasligi kerak edi. Faqat bilimlarni o'zlashtirish va takror ishlab chiqarish, balki ularni amaliy qo'llashni o’rgatish lozim edi. Hozirgi bosqichda ta'limning maqsadlari tubdan o'zgardi. Talabalarning bilim, ko'nikma va malakalarini shakllantirish bilan birga, ta'lim vazifalarini, ta'lim muassasasi bilan bog'liq vazifalar majmuasini, yosh avlodni rivojlantirish va tarbiyalash bilan bog'liq qaror va farmonlarni ham o’rganib borishi kerak. Rivojlangan yangi tizimda maqsadlari o'quvchilarning fikrlashi, ularning kognitiv faolligi va mustaqilligi, faqat o'qituvchi tomonidan nomlangan harakatlarni takrorlamasdan, o’zi mustaqil tadqiqot olib borish asosida qurilgan. Bu xohlagan turda tadqiqot usuli yoki mustaqil ish uslubi bo’ladi. Pedagogikada metod tushunchasidan tashqari metodik tushuncha ham mavjud. Metodologik texnika - bu usulning tafsiloti, muayyan tushunchasi, usuli bilan bog'liqligi hisoblanadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, uslub va uslubiy tushunchalarni ajratish mumkin bo’lmasligi ham mumkin. Ayrim hollarda bir xil turdagi faoliyati ham o'qitish usuli sifatida bo’lishi mumkin, ba’zan esa amaliyotda (texnika asosida bo’lishi mumkin). O'qituvchi qurilmaning ishlash printsipini tushuntiradi (masalan, ampermetr) va bu darsning didaktik vazifasi, keyin u ko'rsatish usulidan foydalanadi. Bunda ko'rgazmaga hamroh bo'lgan o'qituvchining hikoyasi faqat uslubiydir deb qabul qilish mumkin. Agar namoyishda o'quvchining tushunishiga hamroh bo'lsa, u holda texnikasi sifatida qaralishi mumkin, bunda usul o'qituvchining tushuntirishi bo'ladi. Talabalarning bilim va ko'nikmalarini nazorat qilish usuli quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin, muammolarni hal qilish, so'rovlar (individual yoki frontal) texnikalar haqida suhbat va boshqalar [6].
Ta’lim mazmunining yangi modelini tanlashda jamiyat va shaxs hayotini rivojlantirishning quyidagi asosiy ikki yo’nalishiga tayanish lozim:

• 
  Global, umummilliy hamda huquqiy muammolarni hal qilish orqali jamiyat a’zolarining hayotiy faoliyatlarini ta’minlash.
  
• 
  Tobora rivojlanib borayotgan bozor iqtisodiyoti munosabatlariga faolkirishish xuquqini ta’minlaydigan, ilmiy-texnika hamda texnologiyalardan foydalana oladigan yuksak texnologiyalarni yaratish orqali dunyo bozorini zabt etish salohiyatiga ega bo’lgan yosh avlodni, kasb-hunar va ilm-fanning sara vakillarini tayyorlashga erishish [8].
  

Biz elektronlarning yarimoʻtkazgichdagi harakati va xatti-harakatlarini oʻrganuvchi ilmiy fan sifatida belgilangan. Elektronikani oʻqitish usulini taqdim etamiz, materiallar va vakuumda. Elektronikani mustahkam jismoniy asosga ega fan sifatida ko'rib chiqish mumkin. Elektronlar sohasida turli xil fanlar mavjud bo'lib, ularning ba'zilarini sof fan deb hisoblash mumkin, boshqalari esa ilovalar. Bizning metodologiyamiz odatda fizika fakultetlarida o'qitiladigan yarimo'tkazgichlar fizikasi yoki mikroelektron qurilmalar fizikasidan, mikroelektron ishlab chiqarish texnologiyasi yoki mikroelektron dizayngacha bo'lgan elektronlarga turli yondashuvlarni ishlab chiqadigan keng doiradagi kurslarda qo'llaniladi. Ko'proq amaliy yo'naltirilgan xarakterga ega, Ushbu fanlarni samarali o'rganishni ta'minlash uchun o'qitish modeli yaratilgan. taklif qilingan maqsadlarga erishish uchun eng foydali usullar, uslublar, taqdimot shakllari va didaktik resurslar qo'llaniladigan faoliyat turlari. Ta'lim jarayoni samaradorligini baholovchi va uni aniqlaydigan baholash tizimi ham kiritilgan. Ushbu uslubning o‘quv-tarbiya jarayoni samaradorligiga ta’siri universitet tomonidan sifatni baholash uchun talabalarga tarqatilgan so‘rovlar natijalarini, shuningdek, Elektron fanlar o‘qituvchilari o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovlar natijalarini qiyosiy tahlil qilish orqali baholandi.
2010-yillarning boshida biz Ispaniya universitetlari darajalari oʻquv dasturlarini Yevropa oliy taʼlim hududi koʻrsatmalariga moslashtirish uchun oʻzgartirilganiga guvoh boʻldik. Bugungi kunda Ispaniyada universitet ta'limining tuzilishi uchta ta'lim darajasiga asoslanadi: ilmiy daraja, magistratura va doktorantura. Ispaniya universitet tizimining turli darajadagi ta'lim darajasidan kelib chiqadigan rasmiy darajalar EHEA davomida amal qiladi.
Elektronlar sohasining turli fanlarini o'qitishda qo'llaniladigan metodologiyani taqdim etishdan iborat bo'lib, bu erda elektronlar keng ma'noda ko'rib chiqiladi. Fizik tamoyillari va muhandislik ilovalari bilan fan (Felder va Silverman, 1988). U Kartagena Politexnika Universitetining (UPCT) Telekommunikatsiyalar Oliy Texnika Maktabida (ETSIT) Telekommunikatsiya tizimlari va Telematik muhandislik darajalarida elektronlarning to'rtta fanini o'rgatish tajribasiga asoslanadi. Elektron komponentlar va qurilmalar, elektron sxemalar va funksiyalar, telekommunikatsiyalar uchun elektronlar va elektron sxemalarni loyihalash va ishlab chiqarish. Ushbu fanlarning barchasida oltita ECTS (Yevropa kredit o'tkazish va jamg'arish tizimi) kreditlari mavjud. Birinchisi asosiy yoki asosiy fan, ikkinchi va uchinchisi majburiy, oxirgisi esa ixtiyoriy fandir. Birinchi ikkita fan ikkinchi kurs davomida o'qitiladi, uchinchi va to'rtinchi fanlar esa mos ravishda uchinchi va to'rtinchi kurslarda o'qitiladi. Elektronikada o'qitishni tegishli ravishda kafolatlaydigan o'qitish modelini amalga oshirishda quyidagi fikrlarni hisobga olish kerak: metodologiya va o'quv kompetentsiyalariga muvofiq maqsadlarni aniqlash, ushbu usullar qo'llaniladigan bir qator tadbirlarni ishlab chiqish, fanni taqdim etish usullari, shakllari va tavsiya etilgan maqsadlarga erishish uchun foydaliroq didaktik resurslar va samaradorlikni baholash tizimi. O'quv jarayonining anomaliyalarini ham aniqlash imkonini beradi: Taklif etilayotgan metodikaning ta'lim-tarbiya jarayoni samaradorligiga ta'siri universitetning sifatli xizmati tomonidan talabalar o'rtasida o'tkazilgan so'rovlar natijalarini qiyosiy o'rganish orqali tahlil qilinadi.
Metodologiya va maqsadlar mavzu bo'yicha didaktikani ishlab chiqish ilmiy va pedagogik xususiyatga ega bo'lgan metodologik jihatlarga murojaat qilishni talab qiladi (González & Triviño, 2018). Har bir ma'ruzaning tashkil etilishi metodologiya va maqsadlar kabi biz ushbu bo'limda ko'rib chiqamiz. Ilmiy yondashuv elektronika ilmiy va texnik xususiyatga ega bo'lganligi sababli, biz didaktik usulni (bilimlarni uzatishning samarali ishini amalga oshirish uchun zarur) ilmiy metod kontekstida ko'rib chiqishni o'rinli deb hisoblaymiz (Lodico, Spaulding & Voegtle, 2006). Ilmiy-texnologik ta'lim yo'nalishi talabasiga o'z kasbiy faoliyatini rivojlantirishda o'z bilimlarini to'liq egallash imkonini beradigan ilmiy metodologiyani o'tkazmasdan turib uni to'liq tayyorlash mumkin emas, chunki tadqiqot va ishlanmalar ularning kasbiy faoliyatining muhim qismidir. Shu ma'noda o'qituvchi o'quvchiga dastur mazmunini etkazishi va shu bilan birga ularning tanqidiy va ijodiy qobiliyatini rag'batlantirishi kerak. Ilmiy metod - bu savollarga javob berish uchun tajribalar qo'llaniladigan jarayon. Har qanday elektronika predmeti o'ylashi kerak bo'lgan maqsadlarni aniqlash uchun biz Klopfer taksonomiyasini moslashtirdik (Klopfer, 1976). Elektron fanlari bo'yicha o'quv kompetensiyalariga muvofiq erishmoqchi bo'lgan eng muhim maqsadlarimiz quyidagilardir. Elektronika (analog va raqamli) bo'yicha asosiy bilimlar to'plamini egallash. Muammolarni tanib olish va ularni moslashuvchanlik bilan hal qilish uchun olingan bilimlarni odatiy va yangi vaziyatlarda aniqlang va qo'llang. Asboblar, komponentlar va laboratoriya texnikalarini aniqlang va to'g'ri manipulyatsiya qiling. Qattiq va tegishli til dizaynlari va eksperimental obscratsiyalar bilan tavsiflang. Texnik hisobotlarni yozish qobiliyatini yaratish. Bibliografiya yo'qligi haqida ma'lumot vositalarini aniqlang, ularga kirish va ulardan foydalanish. Keng ma'noda fanga (Haladyna & Shaughnessy, 1982), xususan, elektronikaga nisbatan ijobiy munosabatni rivojlantirish va ilmiy uslubni
fikrlash usuli sifatida o'zlashtirish, tanqidiy fikrlash va guruhda ishlash odatlariga ega bo'lish. O'quv mashg'ulotlari Fan dasturi bo'yicha har qanday taklifda ilgari taklif qilingan maqsadlarga erishish uchun eng foydali usullar, uslublar, fanni taqdim etish shakllari va o'quv resurslaridan foydalaniladigan bir qator tadbirlarni o'tkazish ko'rib chiqilishi kerak. O'qitish an'anaviy tarzda rivojlantiriladigan faoliyat turlari bir necha turlarga bo'linadi: nazariy ma'ruzalar, amaliyotlar (muammolar va laboratoriyalar), bir-birini to'ldiruvchi faoliyat va baholash. Bundan tashqari, o'qituvchi talabalar uchun mavjud bo'lishi kerak bo'lgan bir necha soatlik repetitorlik, shuningdek, karyera yakuniy loyihasini ishlab chiqish uchun zarur bo'lgan tadbirlar mavjud. Evropa oliy ta'lim hududiga (EHEA) moslashtirilgan metodologiyalarni joriy etish ushbu an'anaviy faoliyatni tugatish yoki almashtirishni anglatmaydi, chunki ko'p hollarda nazariy ma'ruzalar, amaliyotlar, imtihonlar va boshqa bir-birini to'ldiruvchi tadbirlar bo'lishi kerak. Bo'lib o'tgan narsa, ushbu faoliyat bilan erishilishi ko'zda tutilgan maqsadlarga erishish samaradorligini oshirish bo'yicha metodologiyalarning yangilanishidir. Shu maqsadda biz quyida yuqorida aytib o'tilgan turli didaktik tadbirlarni
ishlab chiqishda amal qiladigan ba'zi innovatsion metodologiyalarni taklif qilamiz, chunki ular EHEAga moslashtirilgan elektron fanlarda amalga oshiriladi (Vidal-Prado, 2012). Nazariy ma'ruzalarning maqsadi fanni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan nazariy asoslarni ma'lum bir guruh talabalarga qat'iy va tartibli ravishda taqdim etishdan iborat. Kurs davomida mavzuni taqdim etishning eng ko'p qo'llaniladigan shakli odatda ma'ruza bo'lib, mazmunni tushuntirish uchun ta'sir qilish usuli doska va audiovizual resurslardan foydalanishdir (Gotsick & Gotsick, 1996; Apperson, Laws & Scepansky, 2008, Rodriges-Garsiya, Xinoxosa-Lusena va Agreda-Montoro, 2017). Shuni yodda tutingki, hamma o'quvchilar bir xil tarzda o'rgana olmaydi va barcha fanlarni bir xil tarzda ishlab chiqish mumkin emas, shuning uchun u har bir muayyan vaziyatga moslashishi kerak. Shu maqsadda biz ushbu maqolada Evropa oliy ta'lim hududi joriy etilgandan beri ma'lum bo'lgan va amalda qo'llanilgan ba'zi o'qitish innovatsiyalarini qo'llashni taqdim etamiz, masalan, "aylantirilgan sinf" va biz taklif qilgan va biz nomlagan boshqa ba'zi bir innovatsiyalar. "Dialogli ma'ruza" va "Tarixshunoslik usuli". Qaytarilgan sinf nazariy ma'ruzalarning monotonligini buzishga qaratilgan. Buni ushbu metodologiyaga eng mos keladigan ba'zi mavzular bilan amalga oshirish mumkin (Walvoord & Anderson, 2010; Bergman & Sams, 2012). Bunda o`qituvchi tomonidan o`qitiladigan fanning taqdimoti teskari bo`ladi. Talabalar uyda mavzu mazmunini o'rganadilar, buning uchun o'quvchilarda mavjud yordamchi material bo'lishi muhimdir, so'ngra biz olingan bilimlarni mustahkamlash va mashg'ulotlar, muammolar va loyihalar orqali kesh talaba ehtiyojlarini qondirish uchun sinfda ishlaymiz[7].