Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagokika Universiteti Pedagogika Psixologiya fakulteti Psixologiya yo’nalishi

Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagokika Universiteti

Pedagogika Psixologiya fakulteti
Psixologiya yo’nalishi

1-kurs talabasi Tojibayeva Mo’tabarning

Umumiy psixalogiya fanidan

Amaliy ishi

Topshirdi: Tojibayeva Mo’tabar

Qabul qildi: Saidova Nargiza
Toshkent-2022
Mavzu: Bilish jarayonlarida nuqtning ahamiyati
Reja:

1. 
   Nuqt faoliyati haqida tushuncha
   
2. 
   Sezgi va idrokdagi buzilishlar.
   
3. 
   Xotira patologiyasi.
   
4. 
   Tafakkur taraqqiyotidagi buzilishlar.
   
5. 
   Nutq faoliyati buzilishlari.
   

Nutq-arabcha so‘zdan olingan bo‘lib, kishilarning ijtimoiy aloqa quroli bo‘lgan tildan foydalanib, xususiy suhbatda, umumiy majlis, uchrashuv va yig’inlardagi gapi yoki o‘qib eshittirgan so‘zlaridir.
Nutq-ma’lum maqsad bilan so‘zlanadi va ma’lum bir g’oyaviy yo‘nalishga hamda estetik ta’sir kuchiga egadir.
Nutq madaniyati – bu fikrlarni til vositasi bilan to‘g’ri, ravon, aniq, ta’sirchan qilib bera olishdir.
Madaniyat – so‘zi ham arabcha so‘z bo‘lib, shahar ma’nosini bildiradi. Fikrni izchil, ravon, ixcham va badiiy sodda ifodalagan nutq chiroyli nutqdir.
Alisher Navoiy ham til kishilarning o‘zaro aloqa vositasi, u insonni hayvondan ajratuvchi asosiy belgilardan biri deb ta’riflaydi.
O‘zbekiston istiqlolining eng buyuk ne’matlaridan biri sifatida ham til mustaqilligini ko‘rsatish mumkin. Zero, til mustaqilligisiz erkin va ozod davlatning o‘zini ham tasavvur etish mumkin emas. Shu ma’noda tilimiz jozibasi, uning inson hayotida tutgan o‘rni beqiyos, muomala madaniyati nutq odobi haqida bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishni ko‘zda tutadi.
Nutq madaniyati inson umummadaniyatining bir qismidir. Kishi o‘z nutqi, fikrlashi orqali qobiliyatini, dunyoqarashini, atrofidagi voqea-hodisalarga bo‘lgan o‘z munosabatini nomoyon qiladi. Nutq madaniyatini egallash tilning uslubiy (stilistik) me’yorlarini puxta bilish bilan bog’liq
Nutq madaniyati- bu fikrlarni til-vositalari bilan to‘g’ri, aniq va ta’sirchan qilib bera olishdir. Keng ma’noda esa nutq madaniyati nutqiy ta’sirchanlikni, ijodiy yorqinlikni, o‘tkirlik va ifodalilikni bildiradi. Nutq madaniyati tushunchasi ikki xildir.

1. 
   Nutqning adabiy til me’yorlariga mos kelishi darajasi.
   
2. 
   Tilshunoslik fanining bir bo‘limi, ya’ni adabiy tilni yanada takomillashtirish, me’yorlash bilan shug’ullanuvchi soha.
   

Fikrni til vositalari bilan to‘g’ri, aniq va ta’sirchan bayon qilishning bosh qoidalariga nutq madaniyati asoslari deyiladi.
Nutq ma'lum qoidalarga ko'ra hosil til tuzilmalarni yordamida odamlar o'rtasidagi aloqa shakli tarixan chaqirdi. nutq faoliyati tushunchasi, bir tomondan, o'z ichiga, bog'liq faoliyati iborat, jarayoni xarakterlaydi, shakllanishi va lingvistik resurslaridan foydalanish g'oyalar ishlab chiqish va boshqa tomonida fikr va til tuzilmalari tushunish.
O'rganishga , ijtimoiy kommunikatsiyalari , turli ta'riflar ham bor, tez-tez bir-biri bilan bir-birining o'rnida ishlatiladi. Misol uchun, "nutq faoliyati va uning turlari", "aloqa", "aloqa" tushunchasi ko'pincha sinonim bo'ladi. Xususan, bu oxirgi ikki shartlariga amal qiladi.
Til tizimi va nutq tashkilot bilan bir qatorda, uning reliz - Bu tilshunoslik "nutq faoliyati" jihatlaridan biri hisoblanadi ta'kidlash lozim. Ba'zi mualliflar muddatli aloqa jarayoni aql va nutq individual hujjatlari majmuasini o'z ichiga olgan bir material sifatida hisoblanadi.
o'qish, gapirish, (quloq) tinglab yozish: nutq faoliyati quyidagi asosiy turlari mavjud. Bunday tushunish, jumladan, o'qitish usullari (xususan xorijiy til,) tili.
Lingvistik nazariyada Nutq tushunchasi muayyan til jamoasida qabul qilingan ifoda vositalari tizimi hisoblangan mavhum til tushunchasiga hamda ijtimoiy borliq (hayot)ning eng harakterli koʻrinishlaridan boʻlgan aniq, bir qadar umumiyroqtil tushunchasiga qaramaqarshi qoʻyiladi. Boshqa odamlar xulqatvori va faoliyatiga taʼsir koʻrsatish maqsadida ularga axborot, xabar yetkazishga xizmat qiladigan asl Nutq (tashqi nutq), yaʼni ga-pirish, til belgilarining eshitish aʼzolari tomonidan idrok qilinadigan (ovoz yozib oluvchi uskunalar yorda-mida qayd etiladigan va qayta takrorlanadigan) artikulyasiyasi tarzida yoki ushbu belgilarning yozuvda shartli aks etishi tarzida yuzaga chiqadi.
Asl nutq („tashqi nutq“) bilan bir qatorda ichki nutq ham bor. U soʻzlovchi ongida bilishga yordam beradigan turli xil masalalarni muhokama qilish va hal etishga qaratiladi. Ichki nutq tashki nut asosida, tovush yoki yozuv qoʻllanmagan holda, faqat ovozli Nutqdagi soʻzlar haqidagi aniq tasavvurlar bilan kechadigan ak/shy jarayonlar tarzida amalga oshadi. Yozma Nutq ogʻza-ki Nutqdan bir qadar shakllanganligi, soʻzlarning oʻta sinchkovlik bilan tanlab olinishi, grammatik jihatdan aniq, lekin murakkab shakllanganligi, ogʻzaki Nutq uchun xos boʻlgan ohang, mimika va qoʻl harakatlarining bevosita qoʻllana olmasligi bilan farqlanadi. Nutqning monologik (qarang Monolog) va dialogi k (qarang Dialog) turlari mavjud.
Nutq aloqa-aralashuv vazifasidan tashqari yana boshqa vazifalar, chunonchi, poetik vazifa ham bajarishi mumkin. Nutqning alohida koʻrinishi oʻqishdir.
Nutq — tilning fikr ifodalash va almashish jarayonlarida amal qilishi, tilning alohida ijtimoiy faoliyat turi sifatidagi muayyan yashash shakli.
Har bir kishining Nutq individual, oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻladi; va-holonki, asosiy til unsurlari — lugʻat tarkibi va grammatik qurilishi yakka shaxslargagina tegishli boʻlmay, umumnikidir, yaʼni muayyan til jamoasiga umuman taalluqyai boʻladi. Nutq kishi tafakkuri, uning ongi bilan chambarchas bogʻliqdir. Nutqda kishining oʻy-fikrlari shakllanadi va mavjud boʻladi. Nutq tufayli va Nutq asosida borliqni umumlashgan holda mavxumiy aks ettirish, individuallik doirasidan chiqib, jamoatchilik mahsuliga aylanadigan mantiqiy tushunchaviy fikrlash mumkin boʻladi. Nutq kishi ruhiyatining boshqa jihatlarini, uning sezgilari, idroki, xotirasi, oʻyxayollari, hissiyoti, irodasi va boshqalarning namoyon boʻlishi va amal qilishida, kishi ongining rivojlanishida ham katta ahamiyatga ega. Nutq qoʻllanish sohasiga qarab badiiy Nutq ilmiy nutq rasmiy nutq kabi shakllarga ega boʻladi. Har qanday shaklda va har qanday holatda ham aniklik, ravonlik, soddalik, taʼsirchanlik Nutqning eng muhim belgilari boʻlib qolishi kerak.