Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi O‘zbekiston Respublikasi

II bob . ZULFIYA (ZULFIYA ISRAILOVAYA) HAYOT VA IJODIYATI


II.1 _ Poetik faoliyatning boshlanishi


Zulfiya XX asr o‘zbek lirikasi va doston janri rivojiga katta hissa qo‘shgan taniqli shoiradir. Uning ijodida turli tuyg‘ular, fikr, g‘oyalar ifodalangan: hayotga muhabbat, ijod zavqi, kelajakka quvonchli umidlar, insoniyat baxti, oshiqlarning fidoyiligi, ayollarning sabr-toqati, shuningdek, xalqning dushmanga, yovuzlikka bo‘lgan nafrati. , halokatli urush olib kelgan baxtsizliklar, g'alabalardan faxrlanish. Zulfiya ijodining temperamenti va ruhini belgilab beruvchi omil yuksak, hayotiy va faol insonparvarlikdir. Shoira o‘z farzandini asrab-avaylagan onadek hayot quvonchlarini ko‘paytirishga, qayg‘uga hamdard bo‘lishga, ma’naviy yaralarni davolashga intiladi, tinchlik, adolat, ezgu amallarni himoya qiladi, himoya qiladi.
Shoira Zulfiya Isroilova 1915-yil 1-martda Toshkent shahrida, Ukchi mahallasida quyuvchi oilada tug‘ilgan. Ota Isroil Muslimov temirchi bo‘lgan. Ona esa tabiatan shoirona, aqlli, bilimli ayol farzandlarini ishonch bilan buyuk hayot sari yetakladi. Xadicha opa xalq og‘zaki ijodidan yaxshi xabardor bo‘lib, farzandlariga qo‘shiq kuylar, ertaklar, rivoyatlar, dostonlar aytib berar edi. O‘tmishni eslab, shoira shunday yozadi: “Onam jim edi, esimda, doim g‘amgin edi. Ammo unda qullik ezilishi yo‘q edi... Qanchadan-qancha qo‘shiq va rivoyatlarni bilardi, qanday aytish va kuylashni, qanday qilib biz bolalarni ertak bilan o‘ziga rom etishni bilardi!- deb eslaydi Zulfiya onasini. , Onam mening yuragimga ekilgan - oddiy ayol ... " ¹⁸. Va, albatta, ona farzandlarining oliy ma’lumotli inson bo‘lishini juda xohlardi. Va uning orzulari amalga oshdi . Zulfiya 1928 yilda boshlang‘ich maktabni tugatgach, Toshkent pedagogika bilim yurtiga o‘qishga kiradi. Shu yillarda uning adabiyotga ishtiyoqi kuchaydi. Alisher Navoiy, Lutfiy, Fuzuliy, Shekspir, Bayron, N.A.Nekrasov, M.Yu.Lermontov asarlarini zavq bilan o‘qigan. Xamza, S.Ayniy, G‘ayratiy, Zulfiya asarlarini o‘qib, zamonaviy adiblar ijodini yaqindan o‘rgandi. Daholar ijodi bilan tanishish uni ilhomlantirdi. Uning o'zi to'satdan u qo'shilgan undosh qatorlarni qofiya qila boshlaganini payqadi. Zulfiya dastlab Navoiy, Bedil, Fizuliy she’rlarini eshitgan. O‘zida she’r yozish qobiliyatini kashf etgan Zulfiya bu sevimli mashg‘ulotidan kimdir bilib qolishidan juda qo‘rqardi, ustidan kulib qolishidan qo‘rqardi. “... Men odatdagi oddiy iboralarda emas, misralarda o‘ylay boshladim... Ichimda yangragan satrlarni qayerda o‘qiganimni esladim-u, eslay olmadim. Avvaliga o‘zim ham she’r yozganimga ishonmadim. Bu hayratlanarli va hatto biroz qo‘rqinchli edi...” O‘n besh yoshli Zulfiya pedagogika bilim yurti talabasi sifatida bir muncha vaqt o‘tgach, she’rlari dunyoning ko‘plab tillariga tarjima qilinishini tasavvur qila olarmidi? Zulfiyaning “ Qizil ro‘mol” nomli ilk she’rining yaratilishiga burqani tashlab, zavod va fabrikalarda ishga kirishgan ayollar hayoti turtki bo‘lgani bejiz emas .
1930 yildan boshlab “Ishchi”, “Kolxozchibolalar” gazeta va jurnallarida yosh shoiraning ilk she’rlari chop etilmoqda. 1932 yilda o‘n yetti yoshli Zulfiyaning “ Umr sahifalari” nomli birinchi she’riy to‘plami nashr etildi. Unda zamon ruhi bilan sug‘orilgan “Ko‘tarilish qo‘shig‘i”, “Ulug‘ bayramga”, “Men ishchi qiziman”, “Zavod yo‘lida”, “Kolxo‘z qizi” kabi she’rlari bor edi. ”, “Erkin qiz”. Biroq bu she’rlarda muallifning olam, voqelik, inson haqidagi o‘z nuqtai nazari hali bo‘lmagan. Shoir Hamid Olimjon taqdiri bilan bog‘lanishi uning hayoti va ijodida katta burilish bo‘ldi.
Zulfiya 1933 yilda texnikumni tugatgach, o‘qishni (1933-1935) Toshkent davlat pedagogika institutida, so‘ngra Pushkin nomidagi Til va adabiyot ilmiy-tadqiqot institutida aspiranturada (1935-1938) davom ettirdi. Keyin u bolalar nashriyotining muharriri bo'ladi. Keyinchalik (1953-1980) Zulfiya “Saodat” jurnalida bosh muharrir bo‘lib ishladi. Shoira Osiyo va Afrikadagi yozuvchilar harakatida faol ishtirok etgan, mamlakatimiz vakili sifatida Hindiston, Yugoslaviya, Shri-Lanka, Misrda bo‘lgan.
1938-1939-yillarda Zulfiyaning “She’rlar” va “Qiz qo‘shiqlari” nomli ikkita she’riy to‘plami nashr etildi. Shoira bu she’rlarida Vatanning go‘zal manzaralari, gullagan bog‘lari, mangu bahorini jo‘shqinlik bilan kuylaydi. Ular orasida “Bahor”, “Bahor kechasi” kabi misralar alohida ajralib turadi. “Xojar”, “Ordinchi”, “Sevdim seni”, “Talaba” she’rlarida shoira ayollarning yangi hayotga, ertangi kunga ishonch ruhini yorqin ifodalaydi.
Zulfiya ham sevgi va sadoqat, ayriliq va o‘lim, ona haqida, tong va quyosh botishi, tinchlik va hayot haqida, vatandoshlarining jasorati va jasorati haqida ko‘p yozadi, bularning barchasini o‘z hayoti va tajribasi prizmasida ko‘rib chiqadi. . O‘tgan asrning 50-yillarida o‘sha davr siyosati va mafkurasi ta’sirida yozilgan “Saodatning begona ayolga javobi”, “O‘zbek qizining ovozi” she’rlari bundan mustasno, uning ko‘plab asarlari haqiqiy lirika namunasidir.
Zulfiya she’rlarining o‘ziga xos jihati – xakerlik, bay’at obrazlaridan uzoqlashishdir. Asosan, u o'z fikrlarini metaforik tarzda ifodalashga intiladi.
Urush yillarida Zulfiya ijodi yuksak ma’no va badiiy barkamollik kasb etadi. Shoiraning “Uni Farhod deyishardi” (1943), “Ayriliq kunlarida” (1944), rus tilida “Vafo” to‘plamlari nashr etiladi . Ular orasida “Qo‘lda qurol, shinl”, “Gullar ochganda”, “Suzan”, “Urushdan o‘tmang!” she’rlari alohida e’tiborga loyiqdir .
Shoira o‘z asarlarida xalq ruhini, o‘zgalar ajralishini, qayg‘u va quvonchini o‘zinikiday his eta, aks ettira oldi. Shelli aytganidek, "haqiqiy olijanob inson bo'lish uchun o'zingizni boshqa odamning o'rnida tasavvur qilishingiz kerak".
Masalan, 1942 yilda shoira shunday yozgan edi:
Ammo men ishonaman, bilaman - u keladi -
Mening eng sevimli bayramimiz,
Rayxon gullagan ona bog'larga,
U tirik va sog'-salomat qaytadi.
Urushdan keyingi “G‘oliblar qaytishi” she’rida Zulfiya go‘yo yuqoridagi asar syujetini davom ettiradi, diqqatini lirik qahramonning ruhiy holatiga qaratadi. G'alaba ajralishga chek qo'ydi - "o'ldiruvchi ajralish g'alaba olovida yondi". Ammo bu qahramonning suyuklisi urushdan qaytmadi, dunyo g‘alaba zavqiga to‘lib-toshgan bir pallada o‘z sevgilisini suratga tushirib, “sog‘inch bilan tikiladi, ko‘z yoshlari yuzlarida muzlaydi”. Biroq, ayol gul ko'tarib, g'oliblarni kutib olish uchun ko'chaga chiqadi va "ko'chaga chiqmasdan ilojingiz yo'q, butun xalq bayrami" deb aytadi.