Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Sog’liqni saqlash vazirligi Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Urganch filiali jamoat salomatligi va umumiy gigiena kafedrasi

Internet saytlari:
1.www.minzdrav.uz;
2. www.tma. uz
3. www. Ziyonet;
4. www.hygiene.uz;
5. www.radiation.uz;
6. https://www.iaea.org/ (International Atomic Energy Agency)
7. www.radiation-and-risk.com.
8. www.uran.pro
Mavzu: Kunlik ovqatlanish me’yorlari. Taomnoma tuzish usuli.
Organizmning to’g’ri o'sishi va rivojlanishida ovqatlanish katta ahamiyatga ega. To’g’ri ovqatlanishni tashkil etish a'zolar va to’g’imalarning to’g’ri rivojlanishini ta'minlash bilan bir qatorda, organizmning kasalliklarga va salbiy ta'sirlarga qarshi kurashish qobiliyatini (reaktivligini) oshiradi. Organizmni ovqatlanishi fiziologik эhtiyojlarga mos kelishi, mehnat faoliyati yuqori darajada bajarilishini ta'minlash, organizmning kasalliklarga qarshi kurashish faoliyati yukori darajada bo'lishiga yordam beruvchi, hamda uzoq umr ko’rishni ta'minlovchi ovqatlanishdir.
Oqilona ovqatlanish deb, organizmning ichki muhitini doimo yukori darajada ushlab turuvchi hayotiy belgilari ko'rinishlarini turli mehnat va hayoti sharoitlarda taminlab turilishiga aytiladi. Oqilona ovqatlanishga bir qator muayyan gigienik talablar qo’yiladi, ularning asosiylari quyidagilar:
1. Kunlik ovqat ratsioni organizmning ozuqli moddalar va energiyaga bo'lgan fiziologik ehtiyojni shaxsning jinsi, yoshi, mehnat faoliyati turi, avollar uchun esa-homiladorlik davri va ko'krak yoshidagi bolani emizish holatiga bog'liq holda ta'minlay olishi kerak.
2. Kunlik ratsion tarkibidagi ozuqli moddalar o'zaro muvozanatlashgan holda bo'lishi kerak. Masalan, asosiy ozuqli moddalar - oqsil, yog', karbonsuvlarning nisbati o'rtacha 1 : 1,2 : 4,6 bo'lishi kerak.
3. Kunlik ovqat ratsioniga kiritilgan taomlar yil faslini hisobga olgan holda kun davomida to'g'ritaiqsimlangan bo'lishilozim. Masalan,yilning sovuqroq davrlarida nonushta uchun 30-35%. tushlikka-35-45%, kechki ovqatga - 25-3 0% to'g'ri kelishi kerak. Yilning issiq faslida
esa, tushlikning energetik qiymatini kamaytirish va kechki ovqatning energetik qiymatini ko'paytirishtalab etiladi, ammo ovqat iste'mol qilishsharoiti uyquga yotishdan 2 soat oldin bo'lishilozim.
4. Kunlik ovqat ratsionidagi ovqat va mahsulot turlari har xil bo'lishibilan birga, ratsionga yil faslini hisobga olgan holda sabzavot vamevalarni qo'shishmaqsadga muvofiqdir.
5. Ratsion uchun mahsulotlarni tanlashda organizmningfermentlarga doir statusini, milliy urf-odatlarni hisobga olish kerak.
6. Ratsiongakiritiladigan mahsulotlarto'lasifatli bo'lmog'i darkor.⁷³
Organizmning oqilona ovqatlanishini belgilashda dietologik status degan tushunchadan foydalanadi.
Dietologik status tom manoda insonlarning oqilona oqkatlanishiga qo’yiladigan talablarga mos kelib u odamlarning yoshi, jinsi, organizmning fiziologik va morfologik hususiyatlariga va ish faoliyatiga bog’liq bo'ladi.
1. Yakka tartibda ovqatlanishni baholash usullari.⁷⁴
Oqilona ovqatlanishga bo'lgan asosiy talablardan biri bu ovqatlanishning kundalik energiya sarfiga mos kelishidir. Bir kunlik energiya sarfini aniqlash uchun asosan quyidagi 2-ta usul qo’llaniladi;
1. Bevosita va bevosita bo'lmagan kalorimetriyali usul.
2. hisoblash usuli (jadvallar va nomogrammalar)
Birinchi usul asosan ilmiy tekshirish ishlarida, ikkinchisi amaliy ishda keng qo’llaniladi.