Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Sotishni prognozlash

Zamonaviy bozor iqtisodiy sharoitida korxonalar va firmalarning joriy faoliyatining samaradorligi koʻp jihatdan korxona ma’muriyati oʻz faoliyatining kelajagi uchun mahsulot hajmini qanchalik ishonchli taxmin qilishiga, ya’ni vakolatli shaxsga bogʻliq boʻlishi mumkin.

Korxonaning joriy faoliyatini prognoz qilish bozorning raqobat- dosh kon’yunkturasini, prognoz davrida bozor kon’yunkturasini tahlil qilish natijasida olingan ma’lumotlarni hisobga olgan holda uning rivojlanish istiqbollarini baholash asosida amalga oshirilishi kerak⁷¹
Korxonalarning joriy faoliyatini prognozlashning olingan natija- lari marketing strategiyasida korxonalarni rivojlantirish dasturlarida, mahsulot hajmini, savdo siyosatidagi mumkin boʻlgan oʻzgarishlarni va tovarlarni ilgari soʻrishni bashorat qilishda hisobga olinishi kerak.
Prognozlashni marketing tadqiqotlari vositasi sifatida koʻrib chiqishda iste’molchilar tomonidan talab qilinadigan ishlab chiqarilgan mahsulotlar ishlab chiqarish va sotish siyosatini tashkil etishda boshlangʻich nuqta sifatida harakat qilishini aniqlash mumkin.
Bashorat qilishning asosiy maqsadi, u yoki bu darajada bozor kon’yunkturasining oʻzgarishiga ta’sir koʻrsatadigan omillarning oʻzgarishi tendensiyasini aniqlashdan iborat.





⁷¹ https://www.eduherald.ru/ru/article/view?id=18412
Bashorat qilish jarayonida prognozlar qisqa muddatli - 2 yilgacha, oʻrta muddatli - 6 yilgacha va uzoq muddatli - 10 yilgacha boʻlinadi.
Qisqa muddatli prognozlarning asosiy sharti - bu mahsulot hajmining miqdoriy va sifat oʻzgarishini, bozordagi mahsulotlarga boʻlgan talabni, mahsulotlarning raqobatbardoshliligi darajasi va narx siyosatini, valyuta oʻzgarishini, valyuta nisbatlarini hisobga olgan holda baholashdir. Kotirovkalar va kredit shartlari olinadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, vaqtinchalik, tasodifiy omillarni hisobga olish kerak. Oʻrta va uzoq muddatli prognozlashda bozor kon’yunkturasi, yalpi talab va taklifning nisbati, mahsulot ishlab chiqarishdagi ekologik omillar, xalqaro hamkorlik sharoitlari tahlil qilinadigan prognozlash tizimi hisobga olinadi. Oʻrta va uzoq muddatli prognozlash, koʻp hollarda, bozorga ta’sir qiluvchi bir qator omillarni, vaqtinchalik va tasodifiy omillarni hisobga olmaydi.
Qisqa muddatli prognozlarni hisoblashda asosiy maqsad miqdoriy baholarni, birinchi navbatda, bozorning narx siyosatini, oʻrta muddatli va uzoq muddatli prognozlarni hisoblashda esa narxlar dinamikasi va sotish hajmlari sotilishining mumkin boʻlgan oʻzgarishini oʻlchashdan iborat. O‘lchanadi va baholanadi.
Bozor sigʻimi - bu ma’lum bir davrda ma’lum bir mahsulotning ma’lum bir bozorda sotilishi mumkin boʻlgan hajmi.
Bu quyidagilarga bogʻliq: -tovarlarga boʻlgan talab;

• 
  narx darajasi;
  
• 
  umumiy bozor sharoitlari;
  
• 
  aholi daromadlari;
  
• 
  ishbilarmonlik faoliyati va boshqalar.
  

Prognozlashning asosiy vositalari sifatida rasmiylashtirilgan miq- doriy usullardan (faktorial, statistik tahlil, matematik modellashtirish), ma’lum bir mahsulot va oʻrganilayotgan bozor boʻyicha mutaxas- sislarning tajribasi va intuitivligi asosida ekspert baholash usullaridan foydalanish mumkin.
Prognozlashning asosiy boshqaruvi rejalashtirilgan tartibdagi usul- lardan (faktorial, statistik tahlil, matematik modellashtirish), ma’lumot bir mahsulot va oʻrganilayotgan fozor bozorini olib borishni rejalash- tirishdan iborat.
Prognozlashning asosiy boshqaruvi amalga oshirilgan tartibdagi usullardan (faktorial, statistik tahlil, matematik modellashtirish), ma’-
lumot bir mahsulot va oʻrganilayotgan fozor bozorini olib borish rejalandi.
Savdo hajmi prognozi (sotishni baholash usullari):

1. 
   Oldingi davr ma’lumotlariga asoslangan trend usuli.
   
2. 
   Potensial iste’molchilarni soʻrovi.
   
3. 
   "Oʻxshatishlar" usuli. Raqobatchilar bilan taqqoslash.
   
4. 
   Ekspert baholash usuli.
   

Iqtisodiy va ijtimoiy obyektlarga yoʻnaltirilgan ishlarni bashorat qilishning ikki jihatini ajratib koʻrsatish kerak.Bir tomondan, bu kompaniya ichidagi yoki hududiy faoliyat dasturlarini (oʻrta va uzoq muddatli rejalar) tayyorlashdan oldin bashorat ishlari boshlanadi.
Boshqa tomondan, prognozlar rivojlanishning obyektiv qonuniyat- larini tushunishga, kelajakdagi rivojlanish tendensiyalarini aniqlashga yordam beradi.
Shuni esda tutish kerakki, bugungi kunda kelajakni oʻrganishning mutlaqo aniq natijalarga erishishga imkon beradigan bunday usullari mavjud emas;

• 
  deyarli har doim boʻlajak vaziyatni baholash ehtimoli bor, ma’lum miqdordagi xatoni oʻz ichiga oladi.
  

Bashorat qilish mumkin boʻlgan vaqt oraligʻi oʻzboshimchalik bilan emas. Ular prognoz qiluvchi tomonidan oʻrganilayotgan obyektni bilish darajasiga bogʻliq. U hozirgi paytda amaldagi qonunlar asosida kelajakni tushunishni toʻxtatishi bilanoq, u eski vositalar asosida ke- yingi tadqiqotlardan voz kechishi kerak. Hozirgi zamon bilan bogʻliq boʻlmagan kelajakni bashorat qilish obyekti boʻlishi mumkin emas.
Tekshirilayotgan korxonada mahsulot ishlab chiqarilishi va sotilishini baholash va prognoz qilish uchun ma’lumot manbalari statistik va buxgalteriya hisobotining shakllari, shuningdek alohida sexlar (boʻlimlar) tomonidan mahsulotni ishlab chiqarish toʻgʻrisidagi buxgalteriya ma’lumotlari, omborga kelganda va tayyor mahsulotlarni sotish va boshqalarni oʻz ichiga oladi.
Korxonaning asosiy maqsadi ishlab chiqarish va xoʻjalik faoliyati foydasini maksimal darajada oshirishdir, u korxonaning sof daro- madini ifodalaydi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida foyda:

1. 
   Davlat va mahalliy budjetlarning daromad qismini toʻldirish va toʻldirishning eng muhim manbalaridan biridir.
   
2. 
   Korxonani rivojlantirish uchun oʻzini oʻzi moliyalashtirish manbai.
   
3. 
   Korxonaning investitsiya qarorlari va innovatsion faoliyatini qabul qilish uchun asosdir.
   
4. 
   A’zolarning moddiy manfaatlarini qondirish manbai mehnat ja- moasi va korxona egasi. Foyda korxona samaradorligini umumlashti- ruvchi koʻrsatkich boʻlib xizmat qiladi. Bu tadbirkorlikni ragʻbatlantirish, menejmentning asosiy koʻrsatmasi va raqobatni qoʻllab-quvvatlashdir.
   

Foyda - bu yalpi daromad (mahsulot sotishdan tushadigan daromad) va umumiy xarajatlar oʻrtasidagi farqdir.
Barcha olingan foyda (tijorat faoliyatidan olinadigan daromad ishlab chiqarish va tashkilot xarajatlari va QQS - qoʻshimcha qiymat soligʻini olib tashlagan holda) yalpi foyda deb ataladi. Soliq imtiyoz- lari, qimmatli qogʻozlar boʻyicha dividendlar va kredit boʻyicha foizlar toʻlangandan soʻng, kompaniya taqsimlanadigan foyda bilan qoladi va uni kompaniya oʻz ixtiyori bilan tasarruf etadi.
Qabul qilingan foydaning umumiy miqdori kitob foydasi deb nomlanadi va quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

1. 
   Tayyor mahsulotlarni, ishlarni sotishdan olingan foyda (ushbu mahsulotlarning umumiy narxini olib tashlagan holda soliqsiz sotishdan tushadigan daromad).
   
2. 
   Asosiy vositalarni sotishdan olingan foyda.
   
3. 
   Boshqa aktivlarni sotishdan olingan foyda.
   
4. 
   Faoliyatsiz foyda - operatsion boʻlmagan operatsiyalardan olingan daromad, ushbu operatsiyalar boʻyicha xarajatlar miqdoriga kamaytiriladi. Ishlab chiqarish-xoʻjalik faoliyatini amalga oshiruvchi korxona nafaqat koʻproq foyda olishdan, balki ishlab chiqarishga kiritilgan
   

mablagʻlardan foydalanish samaradorligidan ham manfaatdor.
Samaradorlik korxona tomonidan 1 soʻm kapital uchun, 1 soʻm tovar aylanmasi uchun, 1 soʻm investitsiya uchun olgan foyda miqdori bilan tavsiflanadi. Ushbu koʻrsatkichlar rentabellik koʻrsatkichlari boʻlib, ularni mutlaq va nisbiy qiymatlarda ifodalash mumkin.
Mebel ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligini tavsiflash uchun bir qator koʻrsatkichlardan foydalaniladi.Ulardan eng asosiysi rentabellikdir, bu umumiy ma’noda korxona rentabelligini tavsiflaydi.
Daromad koʻrsatkichlariga sotilgan mahsulotlarning rentabelligi, ma’lum bir mahsulot toʻrining rentabelligini oʻz ichiga oladi:
Sotilgan mahsulotlar rentabellik koʻrsatkichi joriy xarajatlarning samaradorligini aks ettiradi. U mahsulot sotishdan olingan foydaning mahsulot sotishning umumiy tannarxiga nisbati sifatida hisoblanadi.
Muayyan turdagi mahsulotning rentabelligi xomashyoning narxlariga, mahsulot sifatiga, mehnat unumdorligiga, moddiy va boshqa ishlab chiqarish xarajatlariga bogʻliq. Ishlab chiqarish fondlari- ning rentabelligi nafaqat ushbu omillarga, balki ishlab chiqarish salohiyatidan foydalanish samaradorligiga, noishlab chiqarish faoliyati natijalariga ham bogʻliqdir.
Binobarin, sotilgan mahsulotlar rentabelligi koʻrsatkichi renta- bellikning umumiy koʻrsatkichini batafsil bayon qiladi.