Oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

Download 1.2 Mb.

bet	1/2
Sana	17.06.2023
Hajmi	1.2 Mb.
	#1538793

1 2

Bog'liq
Suvonqulov Isfandiyor KATT-70

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

DASTURIY TA‘MINOTNI ISHLAB CHIQISH TEXNOLOGIYALARI
FANIDAN KURS ISHI
KURS ISHI
MAVZU: O ‘quv rejasiga muvofiq ish dasturini yaratish va to ‘ldirish uchun axborot tizimini ishlab chiqish

MUNDARIJA

	KIRISH….…………………………………………….	3
I BOB	O’QUV REJASIGA ASOSLANGAN DASTURIY TA’MINOT YARATISH…………………………….	6
1.1	DASTURIY TA’MINOT TURLARI, VAZIFALARI VA ULARNI LOYIHALASH………………………….	6
1.2	DASTURIY TA’MINOTNI LOYIHALASH KETMA KETLIKLARI………………………………………….	9
II BOB	DASTURIY TA’MINOT YARATISHDAGI ASOSIY TEXNALOGIYALAR…………………….	12
2.1.	O’quv rejasiga muvofiq ish dasturini yaratish va to’ldirish uchun web interfeysini yaratishdagi arxitekturalar……………………………………………	12
2.2	Web ilovani yaratishda React js imkoniyatlaridan foydalanish…………………………………………….	20
III BOB	DASTURIY VOSITALARNI YARATISH VA UNDAN FOYDALANISH……………………………	23
3.1	Dasturiy vositaning natijalarini tahlil qilish……………	23
3.2	Hayot faoliyati xavfsizligi asosiy tushunchalari………..	24
	XULOSA……………………………………………….	33
	FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.……………..	36

KIRISIH
Hozirgi kunda dasturiy ta’minot yaratish uchun judayam keng imkoniyatlar yaratilgan. O’zbekistonda veb saytlarni serverga joylash jarayonida domenlarning ro’li judayam kengdur.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 7-maydagi 215-son qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi to‘g‘risidagi nizom”ga muvofiq, “UZ” domenidagi domen nomlariga faoliyati to‘g‘ridan to‘g‘ri daxldor bo‘lgan shaxslarning munosabatlarini samarali boshqarish hamda noqonuniy harakatlardan himoyalanishini ta’minlash maqsadida, buyuraman:
“Umumlashgan holda hozirda bo'lajak o'qituvchilar shaxsiga qo'yiladigan asosiy talablarni: kasbiy bilimdonlik, intellektual va ma`naviy barkamollik deb belgilash mumkin”.
Qabul qilingan kadrlar tayyorlashning milliy dasturi ta`lim muassasasi va o'qituvchilar tayyorlovchi muassasalar oldiga katta vazifalar yuklaydi. Hozirgi zamon o'qitish tizimidagi maktab darslarida nazariyot bilan amaliyot o'rtasidagi bog'lanishni kuchaytirish malakasi muhim ro'l o'ynaydi. Keyingi o'n yillar davomida O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so'ng ta`lim sohasida ham qator tub o'zgarishlar amalga oshirilmoqda “Ta`lim to'g'risida”gi qonun, “Kadrlar Tayyorlash Milliy Dasturi” akademik litsey va kasb-hunar kollejlari O'qituvchi va o'quvchilarining oldiga ham qator vazifalar qo'ymoqda. O'quvchilarning informatik bilimlarini o'z kasbi doirasida, kundalik hayotda qo'llay bilishi, ularning bilish va fikrlash doiralarini kengaytirish zamon talabidir.
Axborot texnologiyalarining industriyasi majmuini kompyuter, aloqa tizimi, ma’lumotlar bazasi, bilimlar bazasi va u bilan bog‘liq faoliyat sohalari tashkil qiladi. Yurtimizda yoshlar va mas’ullar o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot o‘rnatishga xizmat qiluvchi “Yoshlar murojaati” elektron platformasini yaratish ustida ishlar olib borilyapti. Bu platforma yoshlarning ilm olishi, kasb-hunarli bo‘lishi, bir so‘z bilan aytganda, hayotda o‘z o‘rnini topishi uchun xizmat qiladi.
Mazkur yo‘nalishning mantiqiy davomida sifatida o‘sib kelayotgan navqiron avlodni AKT sohasiga yanada qiziqtirish, ularning bu boradagi bilim va ko‘nikmalarini oshirish maqsadida joriy yilda yuzdan ziyod shahar va tumanda Raqamli texnologiyalar o‘quv markazlari ochiladi. Shu bilan birga, yoshlarning sohaga oid ilmiy izlanishlarini davom ettirishini ta’minlash, yanada kengaytirish maqsadida Toshkent viloyatida Axborot texnologiyalari universiteti filiali hamda barcha hududlarda texnikumlar faoliyati yo‘lga qo‘yiladi. Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan hayotga tatbiq etilayotgan “Bir million dasturchi” loyihasini istiqbol sari tashlangan muhim strategik qadam, deb bemalol aytish mumkin. Loyiha doirasida 120 mingdan ziyod o‘quvchi ta’lim olib, ulardan 18 mingdan ortig‘i kurslarni muvaffaqiyatli tugatdi.
Kelgusi ikki yilda bu ko‘rsatkichni 300 mingga etkazish va ularni kompyuter texnologiyalari yo‘nalishida bepul o‘qitish, masofaviy ta’lim va darslarni onlayn o‘tkazish imkoniyatini yaratadigan “Onlayn, Raqamli, Xavfsiz ixtisoslashtirilgan maktab”, “Oliy ta’lim jarayonlarini boshqarish” axborot tizimlari ishga tushiriladi. 2021 yildan boshlab xalqaro IT sertifikatlarini qo‘lga kiritgan yoshlarga xarajatlarining 50 foizigacha bo‘lgan qismini qoplab berish vazifalari belgilandi.
IT-startaplariga ko‘mak berish va AKT sohasida faoliyat olib borayotgan tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ham izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, mahalliy oliy ta’lim muassasalari qoshida IT-Inkubatsiya markazlari tashkil etilmoqda. Hozirgi kunda shu kabi markazlar G.V.Plexanov nomidagi Rossiya iqtisodiyot universitetining Toshkent shahridagi filiali, Toshkent moliya instituti, Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, Toshkent shahridagi Inha, Amiti, Turin politexnika universitetlari, Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti, Andijon mashinasozlik instituti, Andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar institutida faoliyat ko‘rsatmoqda.
Yoshlarni qo‘llab-quvvatlash haqida gap ketar ekan, IT-parklar faoliyati xususida ham to‘xtalib o‘tish joiz. Zero, 2020 yilda mamlakatimizda ish boshlagan IT-parklar rezidentlari tomonidan jami 750dan ortiq yangi ish o‘rni yaratildi, dasturiy mahsulotlar va xizmatlar hajmi 346,2 milliard so‘m, jumladan, eksport hajmi 8,4 million dollarni tashkil etdi. Shunday ekan, Toshkent shahrida IT-rark rezidentlari sonini ko‘paytirish va ularga etarli imkoniyatlar yaratish muhim vazifalardandir. Shu maqsadda xorijdan jalb qilingan ekspert bilan hamkorlikda umumiy maydoni 408 ming kvadrat metrga teng hududda infratuzilma ob’ektlarini bunyod etish kontseptsiyasi ishlab chiqilib, qurilish ishlari amalga oshirilmoqda.

I BOB. O’QUV REJASIGA ASOSLANGAN DASTURIY TA’MINOT YARATISH

1.1 DASTURIY TA’MINOT TURLARI, VAZIFALARI VA ULARNI LOYIHALASH.
Dasturiy ta'minot - bu kompyuterlarni boshqarish va muayyan vazifalarni bajarish uchun ishlatiladigan ko'rsatmalar, ma'lumotlar yoki dasturlar to'plami. Bu kompyuterning jismoniy tomonlarini tavsiflovchi apparat ta'minotiga qarama-qarshidir. Dasturiy ta'minot - bu qurilmada ishlaydigan ilovalar, skriptlar va dasturlarga murojaat qilish uchun ishlatiladigan umumiy atama . Uni kompyuterning o'zgaruvchan qismi deb hisoblash mumkin, apparat esa o'zgarmas qismidir.
Dasturiy ta'minotning ikkita asosiy toifasi - amaliy dasturlar va tizim dasturlari . Ilova - bu muayyan ehtiyojni qondiradigan yoki vazifalarni bajaradigan dasturiy ta'minot. Tizimli dasturiy ta'minot kompyuterning texnik vositalarini ishga tushirish uchun mo'ljallangan va ilovalarning ustida ishlash uchun platformani ta'minlaydi.Dasturiy ta'minotning boshqa turlariga dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilari kerak bo'lgan dasturlash vositalarini ta'minlaydigan dasturiy ta'minot kiradi; tizim dasturiy ta'minoti va ilovalar o'rtasida joylashgan o'rta dastur ; va kompyuter qurilmalari va tashqi qurilmalarini boshqaradigan haydovchi dasturlari.Dastlabki dasturiy ta'minot ma'lum kompyuterlar uchun yozilgan va u ishlaydigan apparat bilan sotilgan. 1980-yillarda dasturiy ta'minot floppi disklarda, keyinchalik CD va DVD disklarida sotila boshlandi. Bugungi kunda ko'pgina dasturiy ta'minotlar Internet orqali sotib olinadi va to'g'ridan-to'g'ri yuklab olinadi. Dasturiy ta'minotni sotuvchining veb-saytlarida yoki ilovalarga xizmat ko'rsatuvchi provayder veb-saytlarida topish mumkin .Dasturiy ta'minotning turli toifalari orasida eng keng tarqalgan turlari quyidagilardan iborat:
Amaliy dasturiy ta'minot. Dasturiy ta'minotning eng keng tarqalgan turi, amaliy dasturiy ta'minot - bu foydalanuvchi uchun yoki ba'zi hollarda boshqa dastur uchun ma'lum bir funktsiyani bajaradigan kompyuter dasturlari paketidir. Ilova o'z-o'zidan bo'lishi mumkin yoki u foydalanuvchi uchun dasturni boshqaradigan dasturlar guruhi bo'lishi mumkin. Zamonaviy ilovalarga misol sifatida ofis to'plamlari, grafik dasturiy ta'minot, ma'lumotlar bazalari va ma'lumotlar bazasini boshqarish dasturlari, veb-brauzerlar, matn protsessorlari, dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalari, tasvir muharrirlari va aloqa platformalari kiradi.
Tizim dasturiy ta'minoti. Bu dasturiy ta'minot dasturlari kompyuterning amaliy dasturlari va apparat vositalarini ishga tushirish uchun mo'ljallangan. Tizimli dasturiy ta'minot apparat va dasturiy ta'minotning faoliyati va funktsiyalarini muvofiqlashtiradi. Bundan tashqari, u kompyuter uskunasining ishlashini nazorat qiladi va boshqa barcha turdagi dasturiy ta'minotlar ishlashi uchun muhit yoki platformani ta'minlaydi. OT tizim dasturiy ta'minotining eng yaxshi namunasidir; u boshqa barcha kompyuter dasturlarini boshqaradi. Tizim dasturiy ta'minotining boshqa misollariga proshivka , kompyuter tili tarjimonlari va tizim yordam dasturlari kiradi .Haydovchi dasturiy ta'minot. Qurilma drayverlari sifatida ham tanilgan ushbu dastur ko'pincha tizim dasturiy ta'minotining bir turi hisoblanadi. Qurilma drayverlari kompyuterga ulangan qurilmalar va tashqi qurilmalarni boshqarib, ularga o'zlarining maxsus vazifalarini bajarishga imkon beradi. Kompyuterga ulangan har bir qurilma ishlashi uchun kamida bitta drayverga ehtiyoj bor. Misollar, har qanday nostandart apparat vositalari, jumladan, maxsus o'yin kontrollerlari bilan birga kelgan dasturiy ta'minot, shuningdek, USB xotira qurilmalari, klaviaturalar, naushniklar va printerlar kabi standart uskunani ta'minlaydigan dasturiy ta'minotni o'z ichiga oladi.
O'rta dastur. O'rta dastur atamasi amaliy va tizimli dasturiy ta'minot o'rtasida yoki ikki xil turdagi amaliy dasturiy ta'minot o'rtasida vositachilik qiluvchi dasturiy ta'minotni tavsiflaydi. Masalan, o'rta dastur Microsoft Windows-ga Excel va Word bilan gaplashish imkonini beradi. Bundan tashqari, bir turdagi operatsion tizimga ega bo'lgan kompyuterdagi dasturdan boshqa operatsion tizimga ega kompyuterdagi dasturga masofaviy ish so'rovini yuborish uchun ham foydalaniladi. Shuningdek, u yangi ilovalarga eski ilovalar bilan ishlash imkonini beradi.Dasturlash dasturi. Kompyuter dasturchilari kod yozish uchun dasturlash dasturidan foydalanadilar. Dasturiy ta'minot va dasturlash vositalari ishlab chiquvchilarga boshqa dasturiy ta'minot dasturlarini ishlab chiqish, yozish, sinab ko'rish va disk raskadrovka qilish imkonini beradi. Dasturlash dasturlariga misol sifatida assemblerlar, kompilyatorlar, tuzatuvchilar va tarjimonlar kiradi.Barcha dasturiy ta'minot kompyuterlarning ishlashi va foydalanuvchilarning ehtiyojlarini qondirishi uchun zarur bo'lgan yo'nalishlar va ma'lumotlarni taqdim etadi. Shu bilan birga, ikki xil turdagi - amaliy dasturiy ta'minot va tizim dasturiy ta'minoti - har xil usullarda ishlaydi.Amaliy dasturiy ta'minot: Amaliy dasturiy ta'minot oxirgi foydalanuvchilar uchun ma'lum funktsiyalarni bajaradigan ko'plab dasturlardan iborat, masalan, hisobotlarni yozish va veb-saytlarni navigatsiya qilish. Ilovalar boshqa ilovalar uchun ham vazifalarni bajarishi mumkin. Kompyuterdagi ilovalar o'z-o'zidan ishlay olmaydi; ular ishlashi uchun boshqa qo'llab-quvvatlovchi tizim dasturiy ta'minot dasturlari bilan bir qatorda kompyuterning operatsion tizimi talab qilinadi.Ushbu ish stoli ilovalari foydalanuvchining kompyuteriga o'rnatiladi va vazifalarni bajarish uchun kompyuter xotirasidan foydalanadi. Ular kompyuterning qattiq diskida joy egallaydi va ishlash uchun internetga ulanish shart emas. Biroq, ish stoli ilovalari ular ishlaydigan apparat qurilmalari talablariga javob berishi kerak.Boshqa tomondan, veb-ilovalar ishlash uchun faqat Internetga kirishni talab qiladi; ular ishlashi uchun apparat va tizim dasturlariga tayanmaydi. Shunday qilib, foydalanuvchilar veb-brauzerga ega qurilmalardan veb-ilovalarni ishga tushirishlari mumkin. Ilova funksionalligi uchun mas'ul bo'lgan komponentlar serverda bo'lgani uchun foydalanuvchilar dasturni Windows, Mac, Linux yoki boshqa har qanday operatsion tizimdan ishga tushirishlari mumkin.
Tizim dasturiy ta'minot: Tizim dasturiy ta'minoti kompyuter apparati va amaliy dasturiy ta'minot o'rtasida joylashgan. Foydalanuvchilar tizim dasturiy ta'minoti bilan to'g'ridan-to'g'ri o'zaro ta'sir qilmaydi, chunki u fonda ishlaydi, kompyuterning asosiy funktsiyalarini bajaradi. Ushbu dastur tizimning apparat va dasturiy ta'minotini muvofiqlashtiradi, shuning uchun foydalanuvchilar muayyan harakatlarni bajarish uchun yuqori darajadagi amaliy dasturlarni ishga tushirishlari mumkin. Tizim dasturiy ta'minoti kompyuter tizimi ishga tushganda ishlaydi va tizim yoqilgan vaqtgacha ishlashda davom etadi.
1.2 DASTURIY TA’MINOTNI LOYIHALASH KETMA KETLIKLARI
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish hayotiy tsikli - bu loyiha menejerlari dasturiy ta'minotni loyihalash bilan bog'liq bosqichlar va vazifalarni tavsiflash uchun foydalanadigan ramka. Dizayn hayotiy tsiklidagi birinchi qadamlar harakatlarni rejalashtirish va keyin dasturiy ta'minotdan foydalanadigan shaxslarning ehtiyojlarini tahlil qilish va batafsil talablarni yaratishdir. Dastlabki talablarni tahlil qilgandan so'ng , dizayn bosqichi ushbu foydalanuvchi talablarini qanday bajarish kerakligini aniqlashga qaratilgan.
Keyingi bosqich - amalga oshirish, u erda ishlab chiqish ishlari tugallanadi, so'ngra dasturiy ta'minot sinovi o'tkaziladi. Xizmat bosqichi tizimning ishlashini ta'minlash uchun zarur bo'lgan har qanday vazifalarni o'z ichiga oladi.
Dasturiy ta'minot dizayni amalga oshiriladigan dasturiy ta'minot tuzilishining tavsifini, ma'lumotlar modellarini, tizim komponentlari orasidagi interfeyslarni va dasturiy ta'minot muhandisi foydalanadigan potentsial algoritmlarni o'z ichiga oladi. Dasturiy ta'minotni loyihalash jarayoni foydalanuvchi talablarini kompyuter dasturchilari dasturiy ta'minotni kodlash va amalga oshirish uchun foydalanishi mumkin bo'lgan shaklga aylantiradi. Dasturiy ta'minot muhandislari dasturiy ta'minot dizaynini iterativ tarzda ishlab chiqadilar, tafsilotlarni qo'shadilar va dizaynni ishlab chiqishda tuzatadilar.
Dasturiy ta'minot dizaynining har xil turlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Arxitektura dizayni. Bu me'moriy dizayn vositalaridan foydalangan holda tizimning umumiy tuzilishini, uning asosiy tarkibiy qismlarini va ularning bir-biri bilan aloqalarini aniqlaydigan asosiy dizayndir .
Yuqori darajadagi dizayn. Bu tizimning barcha komponentlari bilan birga dasturiy ta'minot to'plami tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan modullar shaklida qanday amalga oshirilishiga qaratilgan dizaynning ikkinchi qatlami . Yuqori darajadagi dizayn ma'lumotlar oqimi va tizimning turli modullari va funktsiyalari o'rtasidagi munosabatlarni tavsiflaydi.
Batafsil dizayn. Dizaynning ushbu uchinchi qatlami belgilangan arxitektura uchun zarur bo'lgan barcha amalga oshirish tafsilotlariga qaratilgan. Agar dasturiy ta'minot uning funktsional va funktsional bo'lmagan talablariga javob bersa, dasturiy ta'minot sifati o'lchanadi.
Funktsional talablar dasturiy ta'minot nima qilishi kerakligini aniqlaydi. Ular texnik tafsilotlarni, ma'lumotlarni manipulyatsiya qilish va qayta ishlashni, hisob-kitoblarni yoki ilova nimaga erishmoqchi ekanligini ko'rsatadigan boshqa o'ziga xos funktsiyani o'z ichiga oladi. Funktsional bo'lmagan talablar -- sifat atributlari sifatida ham tanilgan - tizim qanday ishlashini belgilaydi. Funktsional bo'lmagan talablar portativlik, falokatni tiklash, xavfsizlik, maxfiylik va foydalanish qulayligini o'z ichiga oladi.
Dasturiy ta'minotni sinovdan o'tkazish dasturiy ta'minotning manba kodidagi texnik muammolarni aniqlaydi va hal qiladi va uning talablariga javob berishini ta'minlash uchun mahsulotning umumiy foydalanish qulayligi, ishlashi, xavfsizligi va mosligini baholaydi. Dasturiy ta'minot sifatining o'lchovlari quyidagi xususiyatlarni o'z ichiga oladi: Foydalanish imkoniyati. Turli xil odamlar guruhi, jumladan ovozni aniqlash va ekran lupalari kabi moslashuvchan texnologiyalarga muhtoj bo'lgan shaxslar dasturiy ta'minotdan qulay foydalanish darajasi.
Moslik. Dasturiy ta'minotning turli xil muhitlarda, masalan, turli operatsion tizimlar, qurilmalar va brauzerlarda foydalanishga yaroqliligi.
Samaradorlik. Dasturiy ta'minotning energiya, resurslar, kuch, vaqt yoki pulni behuda sarf qilmasdan yaxshi ishlashi qobiliyati.
Funktsionallik. Dasturiy ta'minotning belgilangan funktsiyalarini bajarish qobiliyati.
O'rnatish imkoniyati. Dasturiy ta'minotni belgilangan muhitda o'rnatish qobiliyati.
Mahalliylashtirish . Turli xil tillar, vaqt zonalari va dasturiy ta'minot ishlashi mumkin bo'lgan boshqa shu kabi xususiyatlar.
Saqlash qobiliyati. Xususiyatlarni qo'shish va yaxshilash, xatolarni tuzatish va hokazolar uchun dasturiy ta'minotni qanchalik oson o'zgartirish mumkin.
Ishlash. Dasturiy ta'minot ma'lum bir yuk ostida qanchalik tez ishlaydi.
Portativlik. Dasturiy ta'minotni bir joydan ikkinchisiga osongina o'tkazish qobiliyati.
Ishonchlilik. Dasturiy ta'minotning ma'lum bir vaqt oralig'ida ma'lum sharoitlarda hech qanday xatosiz talab qilinadigan funktsiyani bajarish qobiliyati.Masshtablilik . Dasturiy ta'minotning qayta ishlash talablaridagi o'zgarishlarga javoban unumdorligini oshirish yoki kamaytirish qobiliyatining o'lchovi.Xavfsizlik. Dasturiy ta'minotning ruxsatsiz kirishdan, shaxsiy hayotga tajovuz qilishdan, o'g'irlikdan, ma'lumotlarni yo'qotishdan, zararli dasturlardan va boshqalardan himoya qilish qobiliyati.Sinovga yaroqlilik. Dasturiy ta'minotni sinab ko'rish qanchalik oson.Foydalanish imkoniyati. Dasturiy ta'minotdan foydalanish qanchalik oson.
Dasturiy ta'minotni o'rnatgandan so'ng sifatini saqlab qolish uchun ishlab chiquvchilar uni doimiy ravishda yangi mijozlar talablariga javob berish uchun moslashtirishlari va mijozlar aniqlagan muammolarni hal qilishlari kerak. Bunga funksionallikni yaxshilash, xatolarni tuzatish va muammolarni oldini olish uchun dasturiy kodni sozlash kiradi. Mahsulotning bozorda qancha davom etishi ishlab chiquvchilarning ushbu texnik talablarni bajarish qobiliyatiga bog'liq.

II. BOB. TA’LIMDA AXBOROT TEXNALOGIYALARI DASTURIY TA’MINOTI

2.1. Ta’limda axborot texnalogiyalari web interfeysini yaratishda tizim karkasini va ma’lumotlar bazasini loyihalashning dasturiy ta’minoti.
Hozirgi vaqtda web dasturlash sohasi kosmik tezlik bilan rivojlanmoqda. Yangi texnologiyalar va g'oyalar maxsus kompaniyalar va korporatsiyalar tomonidan ishlab chiqarilishi bilan birga oddiy dasturchilar tomonidan ham yaratilmoqda.
Gipermatnli axborot tizimi axborot uzellari to'plamidan, bu uzellarda aniqlangan gipermatnli aloqalar to'plamidan hamda uzel va aloqalarni boshqarish instrumentidan iboratdir.
World Wide Web texnologiyasi – bu internetda tarqatilgan gipermatnli tizimlarni boshqarish texnologiyasidir va bunga asosan, u gipermatnli tizimlarning umumiy qoidalariga mos kelishi kerak. Ya‘ni yuqorida sanab o'tilgan gipermatn tizimlarining tashkil etuvchilari web tizimida ham bo'lishi kerak Bizning mavzumiz bo’yicha web saytimizni javascriptning eng mashxur freamworklaridan biri bo’lgan react js freamworkidan foydalanamiz.
Dastlab bizlarga yozilgan dastur kodlarimini natijasini olishuchun node js kompilyatornni o’natib olishdan boshlaymiz. Buning uchun https://nodejs.org/en/download/ web saytidan o’rnatish uchun yuklab olishimiz mumkin. Keyingi qisimda esa uni o’z kompyuterimizga o’rnatamiz.

(2.1-Rasm)
Biz dasturni o’rnatib bo’lganimizdan so’ng uning kompyuterimizda ishlayotgan yoki yoqligini tekshirib ko’rishimiz kerak bo’ladi. Buning uchun Command pro ilovasini ochamiz. Bunda bizga поиск + R tugmalarini qo’shib bosamiz. So’ngra bizda quyidagi natijani olishimi mumkin

(2.2 -Rasm)
Keyinqi qadamda biz cmd buyrug’ini yozishimiz kerak.

(2.3-Rasm)
Ok tugmasini bosamiz va bizda command pro ilovasi ochiladi

(2.4-Rasm)
Biz node js o’rnatilganligini tekshirish uchun node -v buyrug’ini beramiz va agar bizda o’rnatilgan bo’lsa uning nechanchi versiyada ekanini ko’rsatadi.
Endi esa web ilovamizni yaratish uchun unga maxsus package laranini o’rnatib olamiz. Command pro dasturida turgan joyimizda npx create-react-app Student_tables buyrug’ini beramiz, va biz uchun dasturlash muxitini yaratib beradi.

(2.5-Rasm)
Dasturlash muxitimiz tayyor bo’lgandan so’ng uni visual studio code dasturi yordamida ochib olamiz

(2.6-Rasm)

Web ilovamiz quyidagi struktura shaklida bo’ladi unda o’z komponentlari va maxsus funksiyalardan tashkil topgan fayillar hamda papkalar ko’rinishida saqlanadi.

(2.7-Rasm)
Bizda asosiy fayl sifatida App.js hissoblanadi shuning uchun unga barcha funksiyalarni bir biriga ulashda foydalanamiz. Unga barcha web ilovamizda ishlatgan sahifalarimizni qaysi funksiyaga to’g’ri kelishini yozib chiqamiz

(2.8-Rasm)
Bizni kerakli sahifaga yo’naltirish uchun quyidagi funksiyani yozib chiqamiz

(2.9-Rasm)

Bizda dastlabki kirganvaqtimizda bizlarga statistik malumotlarni beradigan bo’limi uchun quyidagicha dastur yozamiz. Biz uchun chiroyli dizaynda barcha kerakli bo’lgan jihatlarni o’z ichiga olishi uchun unga style berib yozib chiqamiz

(2.10-Rasm)
Bizga talabalarning ro’yhatlarini chiqarib beradigan sahifa uchun quyidagicha funksiyalarni yozib olamiz

(2.11-Rasm)
Bizlarga qidirgan natijani bera oladigan va uni ekranga chiqaradigan qismini yozib olamiz.

(2.12-Rasm)
Bizning dasturimiz tayyor. Uni yurgazib berish uchun biz command proga yarn start buyrug’ini beramiz

(2.13-Rasm)
Bizning dasturimiz web saytda ochiladi. React js freamforkining afzalliklari web ilovamiz qayta yuklanmaydi va biz yozgan dasturimiz foydalanuvchi uchun qulay va internet trafigini anchagina tejashga yordam beradi.
2.2 Web ilovani yaratishda React js imkoniyatlaridan foydalanish.
Reakt interfaol foydalanuvchi interfeyslar(UI)ni qiyinchiliksiz yaratish imkoni beradi. Ilovangizdagi har bir holat uchun oddiy ko’rinishni loyihalashtiring va React sizning ma’lumotlaringizni faqat o’zgartirgan tarkibiy qismlarni belgilab ularni samarali ravishda yangilaydi.
Deklarativ ko’rinishlar sizning kodingizni oldindan bashorat qilish va xatoliklarni onsonroq aniqlashga yordam beradi.Biz sizning boshqa texnologiya to’plamingiz haqida har xil taxminlar qilmaymiz, shuning uchun mavjud kodni qayta yozmasdan React da yangi imkoniy(xususiyat)lar yartishishga imkon beradi.
Shuningdek React Node dan foydalangan holda server da va React Native dan foydalangan holda mobil ilovalarda ishlatiladi.
O’zining holatini boshqaradigan, keyin ularni murakkab UI ni yaratishda ishlatadigan enkapsulyatsiya qilingan komponentlar quring.
Kopmonent logikasi shablonlarda emas balki JavaSciptda yozilgani sababli, ilovangizdagi boy ma’lumotlarni osongina uzatish va DOM ning holatini dahilsizligini ham saqlab qolasiz.
Oddiy Komponent.React komponentlari render() metodidan foydalangan holda kirish ma’lumotini oladi va ularni ekranga chiqaradi. Quydagi misol JSX deb ataladigan XML ga o’xshash sintaksisdan foydalanadi. Komponentga uzatilgan kirish ma’lumotlari render() tomonidan this.props orqali foydalanish imkonini beradi.
React da JSX dan foydalanish ixtiyoriy va foydalanishiga majbur emassiz. JSX orqali yozilgan soft JavaScript kodini ko’rish uchun Babel REPL orqali sinab ko’ring.

(2.14-Rasm)
Holatli Komponent
Kirish ma’lumotlarini(this.props orqali kiradigan) olishdan tashqari, komponent ichki holat ma’lumotlari(this.state orqali kiradigan)ni ham boshqara oladi. Qachon komponentning holati(ya’ni state) o’zgarganda, chizib bo’lingan verstka render() ni qayta chaqirish orqali yangilanadi.

(2.15-Rasm)
Ilova props va state dan foydalanib, biz kichik Todo ilovasini yaratamiz. Ushbu misol mavjud ro’yxatni hamda foydalanuvchi tomonidan kiritilgan matnlarni kuzatishda state dan foydalanadi. Event handler hodisalari chiziqli bo’lishiga qaramssdan, aslida ular event delegation orqali to’planadi va amalga oshiriladi.

(2.16-Rasm)
Komponentda Tashqi Plagindan Foydalish
React boshqa kutubxonalar va freymvorklar bilash ishlashga imkon beradi. Ushbu misolda

ni qiymatini doimiy o’girish uchun remarkable tashqi Markdown kutubxonasidan foydalanilgan.
 
 (2.17-Rasm)
 
III BOB. DASTURIY VOSITALARNI YARATISH VA UNDAN FOYDALANISH

3.1. Dasturiy vositaning natijalarini tahlil qilish
 Bizning web ilovamizning umumiy ko’rinihsi quyidagicha hissoblanadi. Undan foydalanayotganda foydalanuvchiga oson bo’lishi uchun statiktik ma’lumotlarni diagramma asosida ifodalangan.Foydalanuvchilarbizning web saytimizga kirgandan so’ng bizning bosh maqsadimi va qanday websayt ekanligi haqida malumot berib turadi va ko’rishimiz mumkin aniq va qulay qilib joylashtirilgan.
 Ushbu bo’limda bizning ta’lim tizimimizda mavjud imkoniyatlar va kursimiz davomida o’quvchilar nimalarni o’rganishi qanday ko’nikmalarga ega bo’lishi haqida qisqacha ma’lumot berib ketilgan. Bizning maqsadimiz va qilinishi kerak bo’lgan ishlarning qisqacha ta’riflari berilgan. Bizning web ilovamizda barcha serverlar bilan aloqa qila olishi maqsadida maxsus bepul api dan foydalandik. Bizning ushbu jadvalimizning asosiy maxsus parametrlari mavjuddir. Ushbu tabllar api dan kelgan malumotlarni saralab berishga yordam beradi. Buni qulay tomonlari bizga malumotni o’zgartirishning osonligini beradi. Biz o’zimizga kerak bo’lgan barcha filterlarni qo’llash uchun barcha kerakli funksiyalar mavjuddir. Shuning uchun biz kerakli talabani qidirayotganda osonlik bilan uning barcha malumotlarini topishimiz mumkin bo’ladi. Bizning eng mashhur kurslarimiz shu yerda joylashgan bo’ladi. Talabar ulardan foydalanishi ular haqda ma’lumot olishi mumkin. Biznig o’qitish tizimimiz haqida ma’lumot beruvchi videoro’lik bo’lib bemalol biz haqimizda yanada to’liqroq ma’lumot olishlari mumkin. Bizning statistika bo’lib unda hozirdagi talabalar soni va bitirgan talabalar ta’lim sifatimiz shu va shunga o’xshash bir qancha statistik malumotlar berilgan. Bizning yutuqlarga erishga ta’labalarimiz va ularning hozirdagi kasblari keltirilgan mativatsion postlar to’plami hisoblani yangi foydalanuvchilar o’zlari uchun mativatsiya olishlari va o’qishga yanada qiziqishlari uchun maxsus yaratilgan bo’lib unga istedodli talabalar kiritilgan hisoblanadi. Bizning web ilovamiz ta’limda yangicha axborot texnalogiyalar yordamida bolalarni qiziqarli tarzda o’qitishdan iboratdur. Shuning uchun ko’proq ma’lumotlarga e’tibor qaratdik. Saytimizda yoshlarga mativatsiya berish ularni ruxlantirish va o’qitish metodini yangilangan holda qo’lladik. 
 3.2. Hayot faoliyati xavfsizligi asosiy tushunchalari
 Fan-texnika taraqqiyoti insonning mehnat faoliyatida talay qulayliklarni yaratish bilan birga inson hayoti uchun zararli bo‘lgan ba’zi bir omillarni kelib chiqishiga ham olib keldi. Sanoatda elektr quvvatidan keng foydalanish yo‘lga qo‘yildi. Hozirgi paytda har qanday elektr qurilma elektr toki bilan ishlaydi[16]. 
 Shu sababli elektr toki ta’sirida ro‘y berishi mumkin bo‘lgan baxtsiz xodisalar va ulardan saqlanish muhim masalalar qatoriga kiradi. Elektr tokining eng xavfli tomoni shundaki, bu xavfni oldinroq sezish imkoni yo‘q. Shuning uchun ham elektr toki xavfiga qarshi tashkiliy va texnik chora tadbirlarni belgilash, to‘siq vositalari bilan ta’minlash, shaxsiy va jamoa tizimlarini o‘rnatish nihoyatda muhim.
 Umuman, elektr toki ta’siri faqat biologik ta’siri bilan chegaralanib qolmasdan, balki elektr yoyi, magnit maydoni hamda statik elektr ta’sirlar ham bo‘lib, bularni bilish har bir kishi uchun kerakli va zaruriy ma’lumotlar jumlasiga kiradi. Hozirgi vaqtda radio va elektron qurilmalarning rvdiotelemetriya, radionavigasiya va boshqa elektromagnit tebranishlarga asoslangan apparatlarning keng qo‘llanishi, ko‘pchillik kishilarning radioapparatlar, uyali telefonlar va kompyuterlardan foydalanishi elektromagnit tebranish to‘lqinlaridan muxofazalanish chora-tadbirlarini amalga oshirishni taqozo etadi. Ayollar liboslarini namoyish qilishni takomillashtirish maqsadida Web sahifa yaratishda dasturchi quyidagi xavfli va zararli omillar ta’sirida bo‘ladi: 
 Omillar: 
 Manitorning elektromagnit nurlanishlari. 
 Ekranda statik elektr razryadning hosil bo‘lishi. 
 Ul’trabinafsha nurlanishlar. 
 Infraqizil nurlanishlar. 
 Rentgen nurlari. 
 Yorug‘lik tasvirining yorqinligi 
 Yorug‘lik oqimining lippillash darajasi. 
 Ko‘rish maydonida yorqinlikning notekis taqsimlanganligi. 
 To‘g‘ridan-to‘g‘ri yaltirash darajasining yuqoriligi. 
 Yoritilganlik darajasining yuqori yoki pastligi. 
 Havodagi chang zarrachalari. 
 Havoning ionlanishi darajasining o‘zgarishi. 
 Havo namligining o‘zgarishi. 
 Ish zonasida havo oqimining o‘zgarishi. 
 Kimyo omillar: Havo tarkibidagi: uglerodlar()-oksid, ozon, ammiak, formaldegid, polixlorli bifenillarning hosil bo‘lishi[16].
 Psixofiziologik va mikrobiologik omillar: 
 Diqqat va ko‘rishining zo‘riqishi. 
 Zukkolik va hissiyotning zo‘riqishi. 
 Uzoq davom etuvchi muvozanatli zo‘riqish.
 Ish jarayonining bir xilligi. 
 Vaqt birligida ishlab chiqiladigan axborot xajmining ko‘pligi. 
 Ish joylarining noto‘g‘ri tashkil qilinishi. 
 Havodagi mikroorganizmlar miqdorining yuqoriligi. 
 Quyida biz “Xotira qurilmalarini tashxislovchi tizim” ni yaratish va undan foydalanishda hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlash va ish joylarini va ish vaqtini tashkil qilish, zararli faktorlar darajalari va ularni oldini olish choralarini ko‘rib chiqamiz.
 Kompyuterni xonada to‘g‘ri joylashtirish va to‘g‘ri loyixalanib, o‘rnatilgan yoritgichlar foydalanuvchini ko‘rishini yaxshi taminlaydi, asab tizimiga qo‘shimcha zo‘riqish bermaydi, operatorni normallashi faoliyatini taminlaydi, ish jarayonidagi xatolarni keskin kamaytiradi. 
 Kompyuterlarni alohida xonalarga 5-6 displeydan ortiq bo‘lmagan xolda joylashtirish tavsiya qilinadi. Bu eng avvalo mikroiqlimni yo‘l qo‘yilgan qiymatlari parametrlarini taminlashga imkon beradi. Sanitar normalarga muvofiq bita foydalanuvchi uchun 5m2 maydon, hajmi 20m3 dan kam bo‘lmasligi kerak. 
 Gigiyenik nuqtai nuqtai nazardan kompyuterni <a href="/mavzu-ozdst-305-97-korinishlar-reja.html">shunday joylashtirish kerakki</a>, ekrandan ko‘zni ko‘targanda, xonadagi eng uzoqda joylashgan narsa ham ko‘rsin. Operatorning ish joyini kirish eshigiga yuzi qaragan holda joylashtirish eng samarali hisoblanadi. Eng uzoq masofaga nigohni o‘tkazish imkoni-kompyuterda ishlagandagi ko‘rish tizimining og‘irligini kamaytirishni eng samarali usuli hisoblanadi. 
 Ish joylarini kompyuterdan devorgacha bo‘lgan masofa 1m dan kam bo‘lmagan holda xonaning burchaklariga yoki devorga qaratib joylashtirish, derazadan tushgan yorug‘lik ko‘z uchun ortiqcha zo‘riqish bo‘lmasligiga yordam beradi. Shuning uchun ham kompyuterni derazaga qaratib joylashtirmaslik darkor. Agar bir xonada bir necha komp’yuterlar joylashgan bo‘lsa, elektromagnit nurlarning tasirini kamaytirish uchun bir manitor ekranidan ikkinchisining orqa devorigacha masofa 2m dan kam bo‘lmasligi kerak[16]. 
 Sanitar qoidalarga muvofiq shaxsiy kompyuterlar joylashgan xonada aralash yoritilganlik, ya’ni tabiiy va sun’iy bo‘lishi kerak. Tabiiy yoritilganlik iloji boricha shimolga va shimoliy sharqqa yo‘naltirilgan bo‘lishi, imkoni bo‘lmasa, jadal quyosh nuri janubiy va g‘arbiy derazalardan yaltillashlar yuzaga keltirmasligi va ishlashga xalaqit qilmasligi uchun derazalarni pardalar, jalyuzlar yoki tashqi to‘sqichlar bilan taminlash kerak. 
 Ish joyi derazaga nisbatan yonlanmasiga joylashgan bo‘lib, tabiiy yorug‘lik chap tarafdan tushishi maqsadga muvofiq. Kompyuterlar shunday joylashishi kerakki, yoniq ekran boshqa operatorning ko‘rish maydoniga tushmasligi, ekranda tabiiy va suniy yoritilganlikning aksidan yaltillashlar bo‘lmasligi kerak.
 Ko‘rish sharoitini baxolash uchun yaltillaganlik tushunchasi kiritiladi. Yaltillaganlik-ko‘rish funksiyasini buzilishiga olib keluvchi yaltillagan yuzlarning kuchaygan yorug‘ligi bo‘lib, obyektni ko‘rishni yomonlashtiradi. Yaltillamaslikning birligi-kg/m2 . 30 ming kg/m2 ga teng yorug‘lik ko‘zni ko‘r qiladi. 
 Yaltillaganlik haddan tashqari asabiylashuvini yuzaga keltiradi. Shuning uchun sanitar qoidalar yorug‘lik keltiradi. Shuning uchun sanitar qoidalar yorug‘lik manbaidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri paydo bo‘ladigan yaltillaganlikni chegaralaydi. 
 Deraza, yoritgichlardan tushgan yorug‘lik ko‘rish maydonida 200 kg/m2 dan oshmasligi kerak. Ekran, stol, klaviatura kabi ish yuzasidan qaytgan nurlardan hosil bo‘ladigan yaltillaganliklarni ham chegaralash kerak. Bu yoritgichlarni to‘g‘ri tanlab, ish o‘rinlarini tabiiy va suniy yoritgichlarga nisbatan to‘g‘ri joylashtirish hisobiga amalga oshadi, bunda yaltillashlarning yorug‘ligi displey ekranida 40 kg/m2 dan oshmasligi kerak[16]. 
 Mutaxassislarning tavsiyasiga ko‘ra devorlar, mebellar och sut rangda, shipdan nur qaytarish koeffisiyenti 0.7- 0.8, devordan va poldan 0.6 va 0.3 bo‘lishi kerak. Bunga shipni oq ranga, devorlarni och sariq va qizg‘ish ranga bo‘yash natijasida erishish mumkin. 
 Umumiy yoritish uchun lyuminessent lampalar ishlatilishi natijasida ulardan yorug‘lik oqimi kuchlanishining o‘zgarishiga qattiq bog‘liq bo‘lganligi sababli yoritilganlikning tebranishi yuzaga keladi, bu o‘z yo‘lida ko‘zni har safar adaptasiya qilishiga, toliqishiga olib keladi. Shuning uchun mahalliy va umumiy yoritgichlar sifatida yuqori chastotali, yonishini nazorat qiluvchi uskunali gazorazryadli lampalar ishlatilishi kerak. 
 To‘g‘ri tanlangan, yani eng kamida Shvesiya o‘lchovlar va sinovlar Milliy komiteti tomonidan qabul qilingan MRK(II) talablariga javob beradigan va kerakli sertifikati bo‘lgan kompyuterlarda ishlaganda foydalanuvchi sog‘lig‘ini saqlash maqsadida quyidagi qiyin bo‘lmagan qoidalarga rioya qilish kerak:
 - ish joyi qulay bo‘lishi va tayanch-harakat apparatini hamda qon almashishini normal ishlashini taminlash kerak; 
 - kun davomida videoterminalda umumiy ishlash davomiyligi 4 soatdan oshmasligi, videoterminalda uzluksiz ishlash 1.5-2 soatdan ko‘p bo‘lmasligi, har bir soat ishdan so‘ng kamida 10-15 minut tanaffuz qilish, shu paytda o‘rindan turib, ko‘z, bel, qo‘l va oyoq uchun maxsus mashqlar qilish kerak.
 - normal ko‘rish qobiliyatida ko‘z ekrandan qo‘l cho‘zganchalik (yani 60-70 smdan kam bo‘lmagan) masofada bo‘lishi va yiliga kamida bir marotaba ko‘z vrachiga tekshirtirib turish kerak;
 - bir soat mobaynida 10 mingdan ortiq klavishni bosish kerak emas;
 - manitor ekranida yaltillashlar paydo bo‘lishiga yo‘q qo‘yilmasligi kerak;
 - xomilador ayollarning kompyuterda ishlashiga ruxsat berilmaydi.
 Yong‘in xavfsizligi
 Elektr qurilmalari, kompyuterlardan foydalanishda turli xildagi yonishlar xavfi doim mavjuddir. Zamonaviy kompyuterlarda elektron sxemalarning elementlarini joylashish <a href="/mavzu-1-qora-metallurgiyaning-asosiy-tushunchalari-polat-ishla.html">zichligi juda yuqoridir</a>, ulash simlari, kommunakasion kabellar bir-biriga juda yaqin joylashgan. Ulardan tok oqqanda, kata miqdorda issiqlik ajraladi, bazi bo‘limlarda harorat 80-100 S gacha ko‘tarilishi mumkin. 
 Bu ularning izolyasiya qobig‘ining erishiga, o‘tkazgich qismlarining ochilib qolishiga, oqibatda qisqa tutashuv bo‘lib, uchqun chiqishi va yonib ketishiga olib kelishi mumkin.
 Ortiqcha issiqlikni yo‘qotish uchun havoni kondensionerlash va ventilyasiya tizimi xizmat qiladi. Lekin bu tizmlar mashinazallari va boshqa xonalar uchun qo‘shimcha yong‘in xavfini yuzaga keltiradi, chunki bir tarafdan, yong‘in sodir bo‘lganda, ularni xonalarga tezda tarqalishiga yordam beradi[16]. 
 Elektr qurilmalariga tok alohida yong‘in xavfi bo‘lgan kabel simlari orqali uzatiladi, yonuvchi izolyasiya materialining mavjudligi, elektr uchquni va yaqinlashish qiyinligi kabel liniyalaridan yong‘in yong‘in chiqishi va rivojlanishi ehtimoli yanada kattaligidan dalolat beradi. Shuning uchun kabel simlari yonmaydigan materiallardan tayyorlangan, olib-qo‘yiluvchi texnalogik pol ostidan o‘tishi kerak. Hisoblash markazlaridagi xonalarda yong‘in jo‘mraklari yo‘lkalarga zina maydonchalariga, kirish joylariga o‘rnatiladi. Olov o‘chirgichlari 40-50 sm2 ga bitttadan o‘rnatiladi. Yong‘in signalizatorlari va avtomatik yong‘in o‘chirish qurilmalari o‘rnatiladi.
 Yong‘inlar sanoat korxonalari, xalk xujaliginingxamma tarmoklari, kishlok xujaligi va turar joylarda yuz berishi mumkin bulgan ,yetkazadigan zarari jixatidan tabiiy ofatlarga tenglashishi mumkin bulgan xodisa xisoblanadi . Yonginlar katta moddiy zarar keltirishi bilan birga, ogir baxtsiz xodisalar , zaxarlanish ,kuyish natijasida kishilar xayotini olib ketgan xollar kuplab uchraydi .
 Shuning uchun xam yonginga qarshi kurash barcha fuqarolarning umumiy burchi hisoblanadi va bu ishlar davlat mikyosida amalga oshiriladi.Umuman yong‘in chiqmasligini taminlash , yong‘in chiqqan taqdirda ham uning rivojlanib, tarqalib ketishining oldini olish, <a href="/tovar-moddiy-zaxiralar-togrisida-tushuncha.html">moddiy boyliklarni</a>, inson salomatligi va uning xayotini saklab kolishga karatilgan chora tadbirlar bo‘lib, bu masalalar mehnatni muhofaza qilishning tarkibiy qismi hisoblanadi . 
 Bizning vazifamiz yongin xakida asosiy tushunchalar berish bilan birga, unga qarshi samarali kurash olib borish, yong‘inni uchirishda kullaniladigan birlamchi vositalar , xar xil tadbirlar bilan o‘quvchilarni tanishtirishga qaratilgan .
 Yong‘inning sabablari: isitish pechlarini kurish yoki ishlatish qoidalarini buzish, ishlab chiqarish yoki uyda olovni ehtiyotsizlik bilan ishlatish.,kerosin bilan ishlayotganda yoritish yoki qizdirish asboblaridan noto‘g‘ri foydalanish yoki noto‘g‘ri o‘rnatish yashin yoki statik elektr razryadlarini ishlatish. 
 Mashinalar va ishlab chiqarish jixozlaring nosozligi xamda ularni ishlatish qoidalariga roya qilmaslik sabab bo‘ladi.Yon-inni oldini olish uchun tadbirlar: tashkiliy ,texnikaviy tadbirlar qo‘llash kerak bo‘ladi[16].
 Sanoat korxonalarini yong‘inga va portlashga xavfi bo‘yicha toifalanishi: Har bir sanoat korxonasi uning ishlab chiqarish texnalogiyasiishlatadigan hom-ashyosi,chiqaradigan mahsuloti va joylashgan binolarning konstuksiyasiga ko‘ra yong‘in chiqishiga,portlashiga va yong‘in chiqqan taqdirda uning tarqalishiga,yong‘inning asoratiga asoslangan holida yong‘inga va portlashga xavfli darajasi belgilaniladi.Qurilish norma va qoidalariga asosan korxonalar,skladlar va portlash xavfi bo‘yicha beshta toifaga bo‘linadi.
 A toifa- yong‘inga va portlashga xavfli korxona. Bularga suv .kislorod va bir-biri bilan birikish natijasida portlash va yonishi mumkin bo‘lgan moddalarni ishlatadigan korxonalari: alangalanish kuyi chegarasi xonadagi havo xajmiga nisbatn 10% miqdorni tashkil qilishi mumkin bo‘lgan yonuvchi gazlarni ishlatadigan korxonalar: xona xajmiga nisbatan 5% miqdorni tashkil qilishi mumkin bo‘lgan va bug‘laning alangalanish xarorati 28 s gacha bo‘lgan suyuqliklar bilan ish olib boradigan korxonalar. Ular oltingugurtli uglerod.efir. aseton va boshqa shunga o‘xshash moddalr oladigan korxonalar.
 B toifv- yong‘inga va portlashga xavfli korxona.Bu toifaga kuyi alangalanish chegarasi havo xajmiga nisbatan 10 %dan ortiq bo‘lgan yonuvchi gazlar bilan ish olib boradilar.shuningdek chaqnash xarorati28 S dan 61 S gacha bo‘lgan suyuqliklar xamda ishlab chiqarish jarayonida chaqnash xaroratigacha suyuqliklar bilan ishlaydigan va changlar xona xajmining 5% dan ko‘proq miqdorida to‘planaldigan portlovchi aralashma hosil qilishi mumkin bo‘lgan sanoat korxonalri kiradi. Manna shunday sanoat korxonalari sirasiga ammiak xaydovchi kompressor stansiyalari.detallarni kerasin bilan yuvib tozlash korxonalri kiradi[16].
 V toifa- yong‘inga xavfli toifa.Bu toifaga bug‘larning chaqnash xarorati 61 s dan yuqori bo‘lgan suyuqliklar quyi alangalanish chegarsi 65g/m3 dan ortiq bo‘lgan yonuvchi changlar va tolalar. Shuningdek kislorod bilan birikkan holda yonuvchi moddalar va qattiq yonuvchi moddalar bilan ishlovchi korxonalar kiradi. Ko‘mir kukuni hosil qiluvchi yog‘ochsozlik korxonalri kiradi.
 G toifa- yong‘inga xavfli toifa.Bu toifaga yonmaydigan jism materiallarga qizdirib cho‘g‘latib va eritib ishlov beradigan va ishlov berish davomida nurli issiqlik uchqun va alanga chiqarish mumkin bo‘lgan qattiq suyuq va gazsimon moddalr yoqilg‘i sifatida ishlatiladigan korxonalar. Qozonxonalar eritish va quyish sexlari maten sexlari kiradi.
 D toifasi- yong‘inga xavfsiz toifa Bunga yonmaydigan jismlar va materiallarga sovuq ishlov beradigan korxonalar kiradi. Qurilish .mashina sozlik korxonalari.
 Korxonalarni loyxalashda va qurishda yong‘inga qarshi kurash tadbirlari.
 Korxonalarni qurish va loyxalashda uning bajaradigan ish mohiyatidan kelib chiqadigan talablaridan.unga texnik mustaxkamlik sanitariya-gigena va iqtisodiy talablardant tashqari unga yong‘in xavfi va yong‘inga qarishi tura olish talablari xam qo‘yiladi. Davlat standartlariga asosan hamma qurilish konstuksiyalari yonishi bo‘yicha uch gruppaga bo‘linadi.
 Yonmaydigan kontruksiyalar- bunga katta xarorat yoki alanga ta’sirida yonib,kulga yoki ko‘mirga aylanmaydigan ыurilish konstuksiyalari kiradi. Maslan metall konstruksiyalari, va mineral materiallari.
 Qiyin yonadigan konstruksiyalar-bunga katta xarorat yoki kuchli alanga doimiy ta’sir etganda tutab yonadigan,alanga ta’siri yo‘qalishi bilan o‘chadigan sanoat konstruksiyalari kiradi. Bularga misol qilib o‘tga qarshi ishlov berilgan yog‘och konstuksiyalar va chiqindilardan tayyorlangan yarim organik va yarim meniral moddalardan tayyorlangan konstuksiyalar.
 Yonadigan konstruksiyalar- bularga alaga yoki katta xarorat yondiruvchi vosita bo‘lib keyoin alaga olib ketilgandan keyin ham yonishda davom etadigan kontstruksiyalar kiradi. Bularga yog‘och materiallari .qurilishda ishlatiladigan turli tuman plasmassalar kiradi.
 Konstruksiyalarning o‘tga chidamliligi soatlarda belgilaniladi.Mana shu chegar soatlarning kattaligiga qarab kurilish konstuksiyalarining o‘tga chidamlilik darajasi belgilaniladi va ular rim raqami bilan belgilaniladi.
 l darajadagi o‘tga chidamlilikka ega bo‘lgan binolar asosiy devorlari Zina poya maydonlari va kolonnalarining o‘tga chidamlilik chegarasi 2.5 soatdan kam bo‘lmasligi.tashqi devor va oroliq devorlar 0.5 soatdan kam bo‘lmaslik kerak. Ll-darajadagi binoalr esa yuqoridagi ko‘rsatgichlari 2.1 va 0.25 soatni tashkil qiladi. O‘tga chidamligi 111 bo‘lgan binolarning hamma qismlari yonmaydigan bo‘ladi. .binolarning poydevorlari qiyin yonadigan va tomlari ko‘taruvchi konstruksiyaga ega bo‘lgan yonadigan bo‘lishi kerak.
 4 darajali binolarda katta binoni qismlarga ajratadigan eshik-derazasiz maxsus yong‘inga qarshi idevorlari yonmaydigan bo‘ladi. V darajadagi binolar uchun esa o‘tga chidamlilikning minimal miqdori belgilanmaydi.
 Qurilish konstruksiyalarini o‘tga chidamlilik darajsini ortirish imkoniyatlari mavjud Maslan, metallarni o‘tga chidamliligi nihoyatda past bo‘lib 15-20 min. Ichida egilib –bukilib ketadi,agar o‘tga chidamli bo‘yoqlar bilan bo‘yalsa chidamliligi bir muncha ortadi alebaster yoki sement aralashmalari Bilan suvalsa uning o‘tga chidamliligi 1 soatga ortadi. Agar gips plitalari bilan qoplasak .plitalar qalinligi 6 sm dan kam bo‘lmasa, ularning o‘tga chidamliligi 3 soatga yetadi.Yog‘och konstruksiyalarni o‘tga chidamliligini oshirishga uni suvash va kalinligi 20 mm bo‘lishi kerak shunda o‘tga chidamliligi 20-25 minutga yetadi. Yana yog‘ochni o‘tga chidamliligini oshirishda antiprin deb ataluvchi yog‘och ustiga sepiiladi, bu preparat yog‘ va shimilib yonishini qiyinlashtiradi[16].
 
 XULOSA
 Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy jahon darajasi shundayki, respublikada jahon axborot makonining infratuzilmalari va milliy axborot-hisoblash tarmog’i integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimni yaratish milliy iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta’lim samaradorligining muhim omili bo’lmoqda. 
 Bu muammolar ancha murakkab va ayni paytda respublikamiz uchun dolzarbdir. Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o’zgarishlarni amalga oshirish natijalari respublikada axborotlashtirish bilan bog’liq muammolarning qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog’liqdir. 
 O’quv fanlari bo’yicha elektron o’quv vositalarining yaratilishi mazkur fanlarni o’qitishda zamonaviy axborotkommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini yanada kengaytiradi. Bu o’z navbatida, talabalarning mazkur fanlar bo’yicha bilimlarini chuqur o’zlashtirishlarining asosiy omili bo’lib, ta’lim-tarbiya sifati va samaradorligini oshiradi. 
 Ayni shunday sa’y-harakatlar amalga oshirilishi ta’lim jarayoniga zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini keng tadbiq etishni yanada jadallashtirish, professor-o’qituvchilarni ilg’or pedagogik bilimlar va texnologiyalar bilan qurollantirish, <a href="/boshlangich-talim-fakulteti-jismoniy-madaniyat-yonalishi-4-kur.html">ularning mahoratini oshirish</a>, xorijiy oliy ta’lim muassasalari tajribasini chuqur o’rganish hamda ulardagi samarali usul va vositalarni milliy ta’lim tizimimizga joriy etish imkonini yaratadi. 
 Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi: axborotning xilma-xil turlari: an’anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animasiya va boshqalar), turlarini bir dasturiy maxsulotda integrasiyalaydi. 
 Bunday integrasiya axborotni ro’yxatdan o’tkazish va aks ettirishning turli qurilmalari, muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan farqli ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma’lum oralig’ida ko’rib chiqiladi. 
 Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy prosessor tez xarakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o’tkazish qobiliyati operativ va video-xotira, katta sigimli tashqi xotira, xajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki barovar oshirilishi talab etiladi, “inson-kompyuter” interaktiv muloqotining yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va xar tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta’lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi. multimedia vositalari asosida o’quvchilarga ta’lim berish va kadrlarni qayta tayorlashni yo’lga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalasidir. 
 Multimedia tushunchasi 90-yillar boshida xayotimizga kirib keldi. Uning o’zi nima degan savol tug’ladi? Ko’pgina mutaxasislar bu atamani turlicha tahlil qilishmoqda. Bizning fikrimizcha, mul’timedia bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida audio, video matn, grafika va animasiya effektlari asosida o’quv materiallarini o’quvchilarga yetkazib berishning mujassamlangan holdagi ko’rinishidir. Rivojlangan mamlakatlarda o’qitishning usuli hozirgi kunda ta’lim sohasi yo’nalishlari bo’yicha tadbiq qilinmoqda. 
 Hatto har bir oila multimedia vositalarisiz xordiq chiqarmaydigan bo’lib qoldi. Multimedia vositalarining 81- yildagi yalpi oboroti 4 miliard AQSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa 94-yil esa 16 milliard AQSh dollarini tashkil qildi. Hozirgi kunda esa sotilayotgan har bir kompyuterni mul’timedia vositalarisiz tasavvur qilib bolmaydi
 Kompyuterlarning 70-yillarda ta’lim sohasida keng qo’llash yo’lida urinishlar zoye ketganligi avvalambor ular unumdorligining nihoyatda pastligi bilan bog’liq edi. Amaliyot shuni kursatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki barobar unumli va vaqtdan yutish mumkun. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo’lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq muddat saqlanib qoladi. Agar o’quvchilar berilayetgan materiallarni kurish asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlash 25- 30%oshadi. 
 Axborot texnologiyalarining hozirgi zamon taraqqiyoti hamda yutuqlari fan va inson faoliyatining barcha sohalarini axborotlashtirish zarurligini ko‘rsatmoqda. chunki aynan shu narsa butun jamiyatning axborotlashtirilishi uchun asos va muhim zamin bo‘ladi.

Download 1.2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2