Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirlilgi andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo talim

OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARIGA ASOSLANGAN TITRLASH METODLARI.

Titrimetrik analizning oksidlanish-qaytarilish metodlari oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarini qo‘llashga asoslangan.Oksidlanish-qaytarilish metodining yana bir nomi (REDOKSIMETRIYA) dir. Bu metodda qo‘llaniladigan metodlarining nomi,odatda,titrlangan ishchi eritmalarining nomidan kelib chiqadi. Uning quyidagi turlari mavjud:

1. 
   PERMANGANATOMETRIYA- bu metod kaliy permanganat (KMnO₄)eritmasining oksidlovchi xossasiga asoslangan.Bu metodda titrlash indikatorsiz bajariladi.
   
2. 
   YODOMETRIYA-bu metodda oksidlovchi sifatida erkin yod eritmasi,qaytaruvchi sifatida esa yod ioni ishlatiladi.
   
3. 
   XROMATOMETRIYA-bu metodda kaliy dixromat(K₂Cr₂O₇)eritmasi titrlangan ishchi eritma sifatida ishlatiladi. Bu metodni bevosita aniqlashlarda,shuningdek bilvosita aniqlashlarda qo‘llash mumkin. 4.BROMATOMETRIYA-bu metodda oksidlovchi ishchi eritma tariqasida
   

kaliy bromat (KBrO₃) eritmasi qo‘llaniladi.
5.VANADATOMETRIYA-bu metodi ammoniy vanadatning oksidlash qobilyatidan foydalanishga imkon beradi.
Bu metodlardan tashqari miqdoriy-analizning laboratoriya amaliyotida stremetriya,titanometriya kabi redoksimetriya metodlaridan xam kerakli maqsadlarda foydalaniladi. Redoksimetriyada reaksiyada ishtirok etadigan oksidlovchilar va qaytaruvchilarni ekvivalent massalari xisobga olinib eritmalar tayyorlanadi. Oksidlovchi qaytaruvchining ekvivalent massasining qiymati ayni reaksiyada ishtirok etayotgan elektronlar soniga bog‘liq. Oksidlovchilar va qaytaruvchilar bir-biridan kimyoviy aktivligidan farq qiladi.
Titrlash davomida oksidlanish-qaytarilish potensiali o‗zgarib boradi. Agar shu o‗zgarish hisobga olib borilsa va hosil bo‗lgan qiymatlar koordinata o‗qiga qo‗yilsa, titrlash egri chiziqlari yuzaga keladi. Titrlash davomida o‗zgarayotgan
potensial tenglamasi yordamida hisoblanadi. Misol tariqasida Fe⁺² ionini Ce⁺⁴ ioni bilan
Fe⁺²+Ce⁺⁴↔Fe⁺³+Ce⁺³

reaksiya bo‗yicha titrlashni ko‗rib chiqsak, titrlash davomida o‗zgaradigan potensial qiymati quyidagicha hisoblanadi:

1. 
   Ekvivalentlik nuqtasigacha eritmada faqat Fe⁺³/Fe⁺² jufti bo‗lib, potensial
   

[Fe^3]

E_old  E_{Fe3 / Fe2}  0,059 lg _{[Fe2 ]}

formula yordamida hisoblanadi, bunda reaksiya davomida [Fe⁺³]/[Fe⁺²] nisbat ortib boradi.

2. 
   Ekvivalentlik nuqtasida eritmada [Ce⁺³]=[Fe⁺³] va [Ce⁺⁴]=[Fe⁺²] muvozanat o‗rnatiladi. Bu nuqtada
   

^E 3
2 ^{ E} 4
_3  E

Fe / Fe Ce / Ce

bo‗lganligi bois potensialni hisoblash uchun yuqoridagi

Ý
^{E  Eo}Ce^4 / Ce^{3  0,059lg}
[Ce^4 ]

3

[Ce ]

tenglamalar qo‗shiladi, bu tenglamalardagi bo‗lganligi hisobga olinsa,