Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Y
T ovar (Q ) I

4 3 1 0
N aflilik
6 .6 -ra sm . Naflilikning pasayib borishi
Chizmadan koTinadiki, birinchi tovarning nafliligi eng yuqori (6) boMgan, so‘ngra tovarlar nafliligi pasayib borgan (5, 3, 2 va 1 boigan). Oxir-oqibatda naflilik yo‘qolgan. Tovarlar miqdori ortgan sari naflilik pasaygan, u 6 dan birga tushgan, so‘ngra nolga teng-lashgan.
Jami tovarlar nafliligi 17 birlikka (6+5+3+2+1 = 17) teng, ammo oltinchi tovar nafliligi yo‘q bo‘lgan, chunki xaridor to'yingani Lichun unga hech qanday talab bo'lmagan. Bu tushunarli, chun­ ki tovar ko‘paygan sari uning nafliligi pasayib bo rad i. Buni ang-lash Lichun dehqon bozorini ko‘z oldimizga keltiramiz. Bu yerda

101

erta kundan boshlab narx yuqori boiadi, so‘ngra u pasaya boradi va kechJd bozor narxi g‘oyat past boiadi.

Bunga sabab tovarlar ko‘paygan sari ular nafliligining pasayi-shidir. Kechki bozor paytida ayrim tovarlar o'tmay qolib, ulami tashlab ketishlar ham boiadi, chunki bu tovarlar nafliligi nolga teng boiganidan ulami hech kim olmaydi.

Maijinal naflilik qonuni shuni bildiradiki, qo‘shimcha tovarlar nafliligi pasaya borib, pirovard natijada u nolga teng boigani uchun bozorga nafliligi yuqori tovarlarni taklif etish zarur boiadi. Demak, bu qonun tovarlaming yangilanib turishini, ya’ni mutlaqo yangi, nafliligi yuqori tovarlarni yaratish, mavjud tovarlar nafliligini bozor talabiga binoan oshirib borish uchun ulami modernizatsiyalash (ularga yangilik kiritish) zamrligini talab qiladi. Mazkur qonun talab qonunidan farqliroq talabning narxga emas, balki tovaming nafli-ligiga bogiiq boiishini anglatadi.

Agar bozordagi talab xaridor tomonida boisa, tovar taklifi so-tuvchi tomonida boiadi. Sotuvchi ishlab chiqamvchining o‘zi yoki savdo firmasi boiadi. Taklif talabni qondirishni moijallaydi. Taklif bozorga nimani va qancha chiqarilishi va sotuvga qo‘yilishini bil-diradi. Bu birinchidan, ishlab chiqarish hajmiga; ikkinchidan, mahsulotning qanday qismi tovar sifatida bozorga chiqishiga; uchin-chidan, har bir tovaming narxiga bogiiq boiadi.

Agar ishlab chiqarish ko‘p boisa, tabiiy ravishda taklif ham ko‘-payadi, ammo mahsulotning bir qismi ishlab chiqarishda qolib shu yerda iste’mol qilinsa, bu taklifni hosil qilmaydi, aksincha undan chegirma hosil qiladi. Binobarin ishlab chiqarishda qolgan mahsulot shu yeming o‘zida ishlatiladi, ya’ni birovlarga sotilmaydi, lekin uning hajmi bozor narxlarida hisoblanadi, Taklifni aniqlash uchun mana shu qismuni yaratUgan mahsulotdan chegirib tashlash kerak. Masalan, elektrostansiya yiliga 200 min kVt soat elektroenergiya ishlab chiqaradi, shundan 0,5 min kVt stansiyaning o‘zida turli uskunalar va asboblami ishlatish, xonalami yoritish uchun sarflanadi. Demak, ishlab chiqarish 200 min boigani holda taklif 199,5 min (200—0,5=199,5)ni tashkil etadi. Agar boshqalarga sotUadigan elektroenergiya miqdorini uning narxiga ko'paytirsak, taklif miqdori hosil boiadi. Bizning misolda boshqalarga beriladigan elektroenergiyaning bir kilovati 40 so‘m tursa, taklif miqdori 7980 min so‘m boiadi (199,5x40=7980 min). Taklif miqdori pul-qiymat shaklida oichanadi, chunki tovarlar turi har xil va sifati farqlanganidan ulaming bir xil moddiy oichami boimaydi.

102

Taklifni moddiy jihatdan faqat bir xil tovarlarga tatbiqan aniqiash mumkin. Masalan, tipi bir xil paxtaning taklifmi yoki sifati bir xil bug'doy takJifuii tonna bilan o‘lchash mumkin.
Taklif mavhum bo'lmaydi, u aniq bir vaqt va bozorga tatbiqan yuzaga keladi.