Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

20.5. Krizisdan chiqishda global hamkoriik
Krizisning global xarakterda boiishi undan chiqishda turli mamlakatlarning hamkoriik qilishini taqozo etadi. Shu maqsadda davlatlararo kelishuviar va bitimlar qo’llaniladi. Mamlakatlar o‘z moliyaviy siyosat ini muvofiqlashtiradilar. Rivojlangan mamlakat­ larning Markaziy banklari o‘zaro kelishib, ulardan har birining likvidliligini AQSh dollar! bilan ta’minlash uchun aktivlarni bir-biri-ga sotish yuzasidan auksionlar o'tkazishdi. Yevropa mamlakatlar! antikrizis tadbirlarini o‘tkazish uchun YalMning 1 %ga teng miq-

357

dorda pul ajratib, maxsus fond tuzishdi. Davlatlararo kelishuvga binoan moliya bozorining umumiy tartib-qoidalari birgalikda islilab chiqiladi. Bularga binoan moliya bozoridagi operatsiyalar ochiq-oy-din, halollik bilan amalga oshiriJadi, ular haqida haqiqiy axborot beriladi, toki bu moliya bozorini davlat tomonidan nazorat qilishga imkon berishi lozim. Davlatlararo kelishuvga binoan banklardagi omonat sirini saqlash cheklandi, chunki zarur bo'lganda bir mam-lakat fuqarosining boshqa mamlakat bankidagi pulini qayerdan va nima uchun o'tkazilganligini nazoratga olish tartibi kiritildi. Bu bilan moliyaviy qaUoblik yo‘U bilan topilgan pul oqimini cheklash imkoni tug‘iladi. Jahonning yetakchi davlatlari moliya krizisidan chiqish uchun xalqaro moliya institutlari salohiyatini oshirish cho-ralarini ko‘rishadi. Ular 2009-yil Xalqaro Valuta fondiga beriladigan badallarni oshirib, uning umumiy summasi 750 mlrd dollarga yetkazildi.
Shu hisobdan xalqaro valuta fondi Belarus, Ukraina, Islandiya, Vengriya, Serbiya, Italiya, Latviya va Armanistonga kredit berdi. yetakchi mamlakatlar Markaziy banklari kelishgan holda uchyot stavkasini, ya’ni qayta moliyalashtirish stavkasini pasaytirib, uni 2011-yil oxiriga keUb Yevropada 0,75 %, AQShda 0,25 %, Yapo-niyada 0-0,1 % darajasida belgilandi. Bundan maqsad kredit bilan real sektorni qo‘llab-quwatlashdir. yetakchi davlatlar jahon sav-do-sotig‘ini rivojlantirish uchun 1 trln dollar miqdorida pul ajra-tishdi. Krizisdan qutUish uchun defolt xavfi kuchli mamlakatlarga boshqalar kredit berishadi. Masalan, 2011-yil Yevropa Ittifoqi mamlakatlari Gretsiya hukumatiga davlat qarzini qisqartirish uchun 110 mlrd yevro, Ispaniya hukumatiga 100 mlrd yevro qarz berishdi.
Moliya krizisi global bohgani holda antikrizis dasturlari milliy bo‘Ub, ulami ayrim mamlakatlar amalga oshiradi. Shu sababli birinchidan, milliy dasturlar o‘zaro muvofiqlashtiriladi, ikkinchidan hamma yerda amal qiluvchi umumiy dasturlar ishlab chiqiladi. Jahon moliya bozorini birgalikda tartiblash uchun yetakchi mam­ lakatlar davlatlararo Moliyaviy barqarorlik kengashini tuzib, unga moliya institutlarini tartibga soUsh vazifasi topshirildi.
Krizis global bo'lganidan uning salbiy ta’siri hamma yerga etib boradi. Hatto iqtisodiyoti barqaror o‘sayotgan mamlakatlar ham uning ta’siriga duch keladi, uni yumshatish zaruriyati tughladi. Shu sababU bu yerda ham antikrizis dasturlari ishlab chiqiladi va ularga amal qilinadi.
Krizisdan chiqish bir vaqtda yuz bermaydi, undan chiqish mud-dati va undan chiqishdagi talofotlar krizisning naqadar chuqurligi va uning qamroviga, bozor mexanizmidagi kuchlarning krizisdan chi-

3 5 8

qarish qobiliyati va davlat antikrizis siyosatining faolligiga hamda samarali bo'lishiga bogiiq.
Shularga bog‘liq holda moliyaviy tanglik va ishlab chiqarishdagi retsessiyadan turli muhlatda chiqiJadi. Masalan, AQSh, Kanada, Germaniya 2008-yil boshlangan Lnqirozdan tez chiqib ketgan bo‘Isa, ko‘pchilik Yevropa mamlakatlari retsessiyadan 2013-yilning ikkin-chi yarmida chiqa boshladilar.