Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Almashadigan valutalarga talab va taklif nisbati. Talab oshsa valuta kursi koiariladi, bordi-yu taklif oshib talab qisqarsa kurs pasayadi. Yuqoridagi misolga qaytsak funtga talab oshsa, u 1,6 emas 1,7 dollar turadi, taklifi ko‘paysa, u 1,5 dollarga tushadi. Biroq valutalar xarid qobiliyati saqlangan holatda talab va taklif nisbatida o‘zgarish kursni keskin o'zgartirmaydi, masalan, funt 4 dollar yoki 0,5 dollarga teng boimaydi, chunk! uning ostida xarid qobiliyati yotadi.

Valutaga talab va uning taklifming o‘zgarishi xorij valutasining kirib kelishi va chiqib ketishiga bogiiq boiadi. Agar xorij valuta­ sining mamlakatga kirib kelishi ko‘paysa, uning zaxiralari oshib, unga talab qisqaradi, agar uning chiqib ketishi ko‘paysa, zaxirasi qisqarib talab oshadi.

Valutaning kursi bilan eksport va import o‘rtasida uzviy bog‘-lanish mavjud.
Milliy valuta kursi oshganda import, u pasayganda eksport quiay boiadi.
Buni tushunish uchun misol keltiramiz. Aytaylik, 0 ‘zbekistonda erkaklar kostyumi 160 ming so‘m turadi. 1 dollar esa 2000 so‘mga teng. Demak, kostyumning narxi 80 dollar.

So‘mning kursi oshib 1 dollar 1900 so‘m boiib qoldi. Endi 80 dollarlik kostyum 160 ming o‘miga 152 ming so‘m turadi. Demak, har bir kostyum importidan 8 ming so‘m yutiladi. Bordi-yu so‘m-ning kursi tushib 1 dollar 2080 so‘m boiib qoldi. Bunda ilgarigi 80 dollarlik kostyumimiz narxi 166400 so‘m boiadi. Bordi-yu kos­ tyum ni eksport qilsak, bundan 14000 so‘m yutamiz (166400— 152000=14400). Ilgari kostyumni import qilib yutgan boisak, endi uni eksport qilib yutuqqa ega boiamiz.

3 7 2

«VALUTA РАШТЕТ1»

Valuta kursining o‘zgarishi valuta risUni hosil qilib, tashqi savdoga xalaqit beradi. Valuta kursining oshishi bir tomon uchim qulay bo‘lsa, ikkinchisi uchun qulay bo‘lmaydi, chunki valuta yo‘-qotishlariga duch kelinadi. Masalan, Belgiya Kanadadan bug‘doy oladi. Bir Kanada dollari 0,6 yevroga teng. Bug‘doy narxi bir sen-tner uchun 200 Kanada dollari yoki 120 yevro. Kurs o‘zgarib I dollar 0,7 yevroga tenglashdi. Demak, Belgiya bar sentner bug‘doy importidan 20 dollar yo‘qotadi, chunki ilgari bug‘doy 120 yevroga tushsa, endi u 140 yevro turadi (200 • 0,7-200 • 0,6=20).

Valuta riskini minimal darajaga keltirish uchun suzib yuruv-chi valuta kursi o‘rnatiladi. Bunda valuta kursining o‘zgarishi ki-chik chegara bilan cheklaiiadi, ya’ni uning ortishi yoki pa--sayishi uncha katta boimaganidan valuta yo'qotishlari sezilarli bo‘lmay, savdo-sotiq ravon rivojlanadi. Valuta kursining kuchsiz tebranishi tashqi qarzdorlik riskini ham kamaytiradi, chunki qaytariiadigaii tashqi qarz miqdori va uning foiziari valuta kursi hisobida jiddiy o'zgarmaydi. Valutalar erkin ayirboshlanishi uchun utarda almasha olish qobiliyati bo‘lishi kerak. Bunday qobiliyati yo‘q valutani hech kim sotib olmaydi.