Oliyvao rtamaxsus ta’lim vazirlich karimjon Rahimqulov

0 ‘z-o‘zini nazorat qilish uchun savollar
1. Pedagoglik sharoitlarda milliy harakatli o'yinlarga qanday baho 
berilgan?
2. O1 quvchi-yoshlaming ma’naviy qiyofalari va jismoniy rivoj- 
lanishida milliy harakatli o‘ymlardan qanday foydalaniladi?
3. Aqliy va jismoniy, mehnat va estetik tarbiyadn qanday o'yinlar 
xizmat qilishi mumkin?
4. Yosh bolalaming nutqini o‘stirishda qanday o'yinlar mavjiiid?
5. Qanday o‘ymlar o‘yin ishtirokchilari va tomoshabinlarga 
hayajon (emotsiya) bera oladi?
6. Salbiy ruhiy holatlami yumshatshda qanday o'yinlarni qoMlasa 
bo‘ladi?
7. 0 ‘yinlarni tashkil qilishda ko'rga/.rnalilik boMadimi?
8. 0 ‘yinlami tashkil qilishda o'qituvchi va faol o‘qiivchilarj|>a 
nimalar kerak bo'ladi?
38

---

II bo ‘lim. MILLIY HARAKATLI O YINLARNI 
0 ‘TKAZISH M ETODIKASI
8. MUIiy harakatli o‘yinlarni o ‘tkazish usullari
Rbspublikamiz Prezidenti I.A.Karimov aytganlaridek: «Sihat- 
salonjat boMishning an ’anaviy qadrini qayta tiklash va oila qadri 
bilan/sharafli bir o ‘ringa qo‘yish kerak. Bizning zamonamiz 
bahpdirlari va himoyachilarimiz bo‘lgan polvonlar bolalaiga azaldan 
bosi va ularni mehri bilan parvarish qilib kelinmoqda. Bugungi 
kunda hamma joyda sportning milliy turlari qayta tiklanmoqda. 
0 ‘;bekiston xalqlari sportjamiyatida dadillik bilan o‘zini ko‘rsat- 
maqda». Dono xalqimiz orasidan ko‘plab bahodirlar, botirlar, 
pa; lavonlar yetishib chiqqan. Farzandlarimizning jismoniy baquv- 
va va yetuk kishilar bo‘lib ulg'ayishlarida xalq an’anaviy bolalar 
dori bilan tengdosh bo'lgan bolalar folklor o‘yinlarining buguni 
l, kelgusi ham porloq va hayotbaxshdir.
0 ‘zbek bolalar folklor o'yinlarining ildizlari juda qadim zamon-
i, 
ya’ni miloddan oldingi ming yilliklarga borib taqaladi. Mahmud 
ishg‘ariyning «Devonu lug‘otit-turk» asari, IX asrda yaratilgan 
4rq bitigi» didaktik asari va boshqa manbalarda bolalar folklori, 
pmladan bolalar folklor o‘yinlari haqida qaydlar mavjud. An’anaviy 
ialq bolalar o cyinlarining faol yashovchanligi, tarbiya bobida asosiy 
Winlaridan birida turishligining boisi nimada? Nirna uchun bolalar, 
hatto kattalar ham o ‘yinlarga o ‘ch b o ‘ladilar, o ‘z hayotlarini 
|o ‘yinlarsiz tasaw ur qila olmaydilar? Buning sababi, birinchidan,
' o‘yinlaming juda qiziqarli va maroqli bo‘lishi, ikkinchidan, ulaming
39

---

bag‘oyat em otsional-ta’sirchanligi, uchinchidan, did-farosatni, 
tafakkurni, shuningdek, jismoniy kuch-quwatni oshirishga qara­
tilgan boMishligidadir, to ‘rtinchidan, yon atrofdagi voqea-hodisa- 
lam i anglash, dunyoni tanish, m a’naviy-ma’rifiy va axloqiy tar- 
biyaga alohida ta ’sir etishligidandir. Bolalar o'yinlari, qolaversa, 
umuman o ‘yinlaming chuqur milliy, ayni chog'da, baynalminal 
xususiyatlarga ega bo‘lishi, ruhiyatni ko‘tarishi, qalbni zabt etishi 
o‘ta ta ’sirchan va hayajonli bo‘lishligidandir.
Darhaqiqat, o'yinlar, xususan, folklor o‘yinlar har bir кjshiga, 
jumladan, bolaga olam-olam quvonch, shodlik bag‘ishlaydi, harakat 
va aql-idrokning favqulodda qiziqarli olamiga olib kiradi, uning 
o‘zligini unutib, o ‘yinga berilishini ta ’minlaydi, tafiakur, did- 
farosat va aql-idrokini o‘stiradi. Tevarak-atrof, kishilar bilan ta li- 
shuvidayordamlashadi, aqliy va jismoniy kamolat sari yctaklaydi. 
«Bolalar folklor o ‘yinlari ruhi, tabiati, xarakteri, poetikasi ish i- 
rokchilam ingxatti-harakati, shu harakatning mehnat va miliy 
an’analari bilan turmush kechirish sharoitlari, geografik yashalh 
o‘mi, iqtisodiy va siyosiy talablaridan shukllanadi». Bolalar o‘yinla 
ham, umuman ocyin san’ati kabi, sipretik tar/da mehnat jarayonid 
yuzaga kelgan. Demak, o ‘yinlaming asosi mehnatdir. Ijodkori ed 
kattalarvabolalarning o‘zlaridir. Xalqimizning o‘zbekona zukkolig 
topqirligi, ijodkorligi, oqilu-donoligi o'yinlarda ham namoyor 
bo‘ladi. Ayni chog‘da o‘yinlar xalq hayoti, intilishi, kurashi, orzu- 
umidi, maqsad-niyati, uning falsafasi, dunyoqarashi, etik-estetik\ 
qarashlarining o ‘ziga xos darajadagi ramziy ifodasi hamdir.
0 ‘zbek bolalar folklor о ‘yin lari ko‘p asrlik tarixga ega. U la r' 
asrlar davomida xalqimizning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy-madaniy 
va m a’naviy-ma’rifiy, hayotiy kuzatuvlari, tajribalari, o ‘zaro alo- 
qalari, ma’naviy-ruhiy munosabatlari, muloqat-munozaralari aso-
40

---

sida yuzaga kelgan va amaliy harakatda, ya’ni jonli an'analurdtt 
bizgacha yetib kelgan. Beshubha, bolalar o ‘yinlari xalqimizning 
betakror oltin meroslaridandir. Ulami dono ota-bobolarimiz, zukko 
momolarimiz, ulaming farzandlariyu nabira-evaralari bir-birlariga 
o‘tkazib, ko‘z qorachig‘idek asrab-avaylab, bizgacha yetkazib kel- 
ganlar.
0 ‘zbekistonda «Bolalaming o‘yiniga qara, o‘sgan bo‘yiga qara, 
bolaning kimligini, nimaga qiziqishini o ‘ynagan o ‘ynidan bilsa 
bo‘ladi», degan hikmatli ibora bor. Anglamoqkerakki, bolalaming 
o ‘yinlaridan kelib chiqib, ularning xarakteri, qiziqishi, intilishi, 
maqsadi, odatlari, xulq-atvorini bilish mumkin.