Oltingugurt va uning birikmalari tabiiyatda tarqalishi. Oltingugurtning allotropik shaklari

Oltingugurt allotropiyasi, tuzilishi, olinishi va xossalari
REJA:
KIRISH
I BOB

1. 
   .OLTINGUGURT VA UNING BIRIKMALARI TABIIYATDA TARQALISHI
   
2. 
   .OLTINGUGURTNING ALLOTROPIK SHAKLARI
   

1.3.OLTINGUGURTNING OLINISHI VA FIZIK-KIMYOVIY XOSSALARI
II-BOB
2.1. OLTINGUGURT ASOSIY MODIFIKATSIYALARI
2.2 .OLTINGUGURT KIMYOVIY XUSUSIYATLARI
2.3. OLTINGUGURT NING XALQ XUJALIGIDAGI AHAMIYATI

XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Kimyo – bashariyat saodati
yashirilgan mo’jizalar sohasidir:
tafakkurning buyuk kashfiyotlari aynan shu sohada amalga oshajak.
M.Gorkiy
KIRISH
Kimyo tabiiy fanlar qatoriga kiradi. Kimyoviy bilimlar ko’lami keng. Kimyo dunyoni tashkil etgan elementlarni ham, shu elementlardan hosil bo’lgan turli-tuman oddiy va murakkab moddalarni ham, ularni bir-biriga aylanishiga doir murakkab qonunlarni ham o’rganadi.
Ushbu qo’llanma ikki qismdan iborat bo’lib, qo’lingizdagi I qismda davriy sistemadagi barcha elementlarning kashf qilinish tarixi, tabiatda tarqalishi, izotoplari, olinishi, fizik-kimyoviy xossalari va ishlatilishi batafsil yoritilgan. Ayniqsa, elementlarning kimyoviy xossalariga e’tibor berilgan, ya’ni, qo’llanmada juda ko’p reaksiya tenglamalari aks etgan
Oltingugurt qadim zamonlardan beri ma’lum bo’lgan moddadir. Taxminlarga ko’ra, bu nom Italiyaning ba’zi joylarida gaplashadigan Oskan tilidan lotin tiliga o’tgan. Fors kelib chiqishi deb da’vo qilingan oltingugurt lotin tilidan tarjimada “yonayotgan tosh” degan ma’noni anglatadi. Qadim zamonlardan beri sirli va maftunkor moddalar sifatida qaralgan oltingugurt, ba’zi alkimyogarlar tomonidan moddalarni oltinga aylantirishi kerak bo’lgan ” falsafiy tosh ” deb ta’riflangan.

Uning kashf etilishi miloddan avvalgi 2000 yilga to’g’ri keladi. Qadimgi Yunonistonda ham tanilgan oltingugurt fumigant (kimyoviy moddalar) sifatida yoqib yuborilgan. Sitsiliyadagi Etna vulqonidan olingan oltingugurt paxta va sharobni oqartirish uchun ishlatilgan. Oldindan oltingugurt tuz va simob bilan birga barcha metallarning tarkibiy qismi sifatida tanilgan.

Misrda oltingugurt diniy marosimlarda yoqib yuborilgan. Ushbu sana taxminan 4000 yil oldin qaytib keladi. Injilda oltingugurt “do’zax olovi” deb nomlangan. Qadimgi mualliflardan biri Gomer “Odisseya” da oltingugurt insektitsid sifatida va xonalarning havosini tozalash uchun ishlatilganligini eslatib o’tgan. O’rta asrlarda urushlarda ishlatilgan olov oltingugurt bilan tayyorlangan. Farmatsevtika sanoati tarixida oltingugurtni tonik sifatida ishlatish to’g’risidagi yozuvlar mavjud. Rimliklar oltingugurtni ba’zi kasalliklarni davolashda va qurol-yarog’da ishlatganlar. Yonuvchan tabiati tufayli tarixda turli maqsadlarda ishlatilgan oltingugurt ba’zi tarixiy g’orlarda sariq ranglarda topilgan. Ilgari cherkovlarda oltingugurt ham yoqib yuborilgan. Oltingugurt bo’yicha ilmiy tadqiqotlar 17-18 asrlarda olib borilgan.

Oltingugurt va uning xossalari Tabiatda uchrashi. Oltingugurt tabiatda keng tarqalgan. U yer po‘stlog‘i massasining 0,05% ni tashkil etadi. Erkin holatda (yombi oltingugurt) Italiyada (Sitsiliya orolida) va AQSH da ko‘p miqdorlarda uchraydi. 0 ‘rta Osiyoda, Qrimda va boshqa hududlarda bor. Oltingugurt ko'pincha boshqa elementlar bilan hosil qilgan birikmalari holida uchraydi. Uning eng muhim tabiiy birikmalari metallarning sulfidlari: FeS2 — temir kolchedani, ya’ni pirit; ZnS— www.ziyouz.com kutubxonasi — rux aldamasi; PbS — qo'rg'oshin yaltirog'i; HgS — kinovar va b., shuningdek, sulfat kislotaning tuzlari (kristall-gidratlar): C a S 0 4 • 2H 20 — g ip s, N a2 S 0 4 * 1 0 H20 — glauber tuzi, M gS04 • 7H20 taxir tuz va b. Oltingugurt hayvonot va o'simliklar organizmida bo'ladi, chunki oqsil molekulalari tarkibiga kiradi. Oltingugurtning organik birikmalari neft tarkibida bo‘ladi. Fizik xossalari. Oltingugurt — sariq rangli, qattiq, m o‘rt modda. Suvda deyarli erimaydi, lekin uglerod sulfidda, anilinda va ba’zi boshqa erituvchilarda yaxshi eriydi. Issiqlik va elektr tokini yaxshi o'tkazmaydi. Oltingugurt bir necha allotropik shakl o'zgarishlar hosil qiladi. Oltingugurt 444,6 °C da qaynab, to‘q qo‘ng‘ir rangli bug'lar hosil qiladi. Agar ular tez sovitilsa, oltingugurtning mayda kristallaridan iborat mayin kukun hosil bo‘ladi va u oltingugurt guli deyiladi. Tabiiy oltingugurt to'rtta barqaror izotopining: ,62 S, ”S, ,64 S, “S aralashmasidan tarkib topgan. Kimyoviy xossalari. Oltingugurt atomining tashqi energetik pog'onasi tugallanmaganligi sababli ikkita elektronni biriktirib olishi va — 2 oksidlanish darajasini namoyon qilishi mumkin. Oltingugurt metallar hamda vodorod bilan hosil qilgan birikmalarida (masalan, Na2S va H2S da) shunday oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Elektronlar elektrmanfiyligi kuchliroq element atomiga berilganda yoki shunday atomga tortilganda oltingugurtning oksidlanish darajasi +2, 4 va + 6 bo'lishi mumkin. Odatdagi sharoitda qattiq oltingugurt molekulasi halqa tarzida bir-biri bilan tutashadigan 8 atomdan tarkib topadi S8 (bunda halqada oltingugurt atomlari bir tekislikda yotmaydi). Qizdirilganda Ss

halqasi uziladi. Yuqori temperaturada zanjir bo'laklari mavjud bo'ladi: S2 (>900 °C), S2 <=» 2S( 1500 °C dan yuqori). Oltingugurt bug'larida S8, S6, S4 va S2 molekulalar orasida muvozanat qaror topadi. Oltingugurtning fizik holati turli-tuman ekanligi uning molekulasining tuzilishi bilan tushuntiriladi. Masalan, plastik oltingugurt hosil bo'lishiga sabab shuki, halqa-molekulalarining bir qismi uziladi va paydo bo'lgan zanjirchalar bir-biri bilan birikib, uzun zanjir hosil qiladi. Natijada yuqori molekular birikma — kauchukka o'xshash elastik polimer hosil bo'ladi. Oltingugurt osonlikcha ko'pchilik elementlar bilan birikmalar hosil qiladi. U havoda yoki kislorodda yonganida oltingugurt (IV) www.ziyouz.com kutubxonasi oksid SO, va qisman oltingugurt (VI) oksid S 0 3 hosil bo‘ladi: S + 0 = S 0 2 va 2S+302=2S03 Bular oltingugurtning eng muhim oksidlaridir. Qizdirilganda oltingugurt vodorod, galogenlar (yoddan tashqari), fosfor, ko‘mir bilan, shuningdek, oltin, platina va iridiydan boshqa barcha metallar bilan bevosita birikadi. Masalan: 3S+2P=P2S3; S+C12=SC12; S+H2=H,S; 2S+C=CS2; S+Fe=FeS Bu misollardan ko'rinib turibdiki, metallar va ba’zi metallmaslar bilan reaksiyalarda oltingugurt oksidlovchi, kislorod va xlor kabi ancha aktiv metallmaslar bilan reaksiyalarda esa — qaytaruvchi bo'ladi. Ishlatilishi. Oltingugurt sanoatda va qishloq xo'jaligida keng ko'lamda ishlatiladi. Qazib olinadigan oltingugurtning yarmiga yaqini sulfat kislota olishga sarflanadi. Oltingugurtdan kauchukni vulkanlashda foydalaniladi: bunda kauchukning puxtaligi va elastikligi ortadi. Oltingugurt guli (mayin kukun) holida oltingugurt tok va g'o'za kasalliklariga qarshi kurashda ishlatiladi. U o'q-dori, gugurt, shu’lalanadigan tarkiblar olish uchun ham ishlatiladi. Tibbiyotda teri kasalliklarini davolash uchun oltingugrtli surkov dorilar tayyorlanadi.