Omonova ra`noning analitik kimyo fanidan Bajardi: Omonova r qabul qildi: Allanov Qarshi 2020

Qarshi Davlat universiteti

tabiiy fanlar fakulteti sirtqi bo`lim

kimyo yo`nalishi II kurs 019-20 guruh talabasi

OMONOVA RA`NONING

Analitik kimyo fanidan



Bajardi: Omonova R

Qabul qildi: Allanov

Qarshi 2020


MAVZU: CHO`KMA HOSIL BO`LISHINI ERUVCHANLIK KO`PAYTMASIGA HOSIL QILISH.

Reja:

Kirish.

1. Cho`ktirish usuli tushunchasi mohiyatini;

2. Cho`kmaning eruvchanlik ko`paytmasiga hosil qilish.

3. Kompleks hosil qilish usuli tushunchasi mohiyatini;

4. EDTA ishtirokida titrlash

Kirish.

Analitik kimyoning vazifasi moddalarning va ular aralashmalarining tarkibini aniqlashda yordam bеradigan kimiyoviy analiz mеtodlarini ishlab chiqishdan iboratdir. Analiz qilishda dastlab, moddlarning sifati aniqlanadi, ya'ni u qanday еlеmеntlardan yoki ionlardan tarkib topganligi aniqlanadi. Modda tarkibiga kirgan ayrim еlеmеnt yoki ionlarni topish- sifat analizining vazifasidir. Tеkshirilayotgan modda tarkibini aniqlash miqdoriy analizning vazifasidir. Tajribalar shuni ko’rsatadiki,yarim mikrometod bilan analiz qilinganda yo’l qo’yiladigan xatolar soni har holda, mikrometoddagiga qaraganda ko’p bo’lmaydi, hatto ba’zi hollarda xatolar ancha kam bo’ladi. Bunda ham yo’l qo’yiladigan xatolar hech qachon ish texnikasining qiyinligidan kelib chiqqan xatolar bo’lmay, balki odatda uchrab turadigan xatolardan iborat bo’ladi. Ba’zan juda sezuluvchan reaksiyalardan foydalanilganda, reaktivlarga nihoyatda oz miqdorda aralashib qolgan ba’zi ionlarning birdan «topilib qolish» hollari ro’y berishi mumkin, buni xatoga qo’shmasa ham bo’ladi, lekin uni hisobga olish shart. Yarim mikroanaliz yuqorida ko’rsatib o’tilgan afzalliklari bilan birga, klassik makroanalizning pedagogik qimmatini to’la saqlab qoladi, chunki mikroanalizga ham sifat analizi kursini talabalar uchun haqiqiy kimyoviy tafakkur maktabiga aylantiradigan o’sha sistematik analiz yo’li asos qilib olingan. Qo’llanmada nazariyalarning ba’zi eng muhim qoidalarini ko’rsatadigan raqamli misollar ham keltirilgan. Shunday qilib, yarim mikroanalizda klassik makrometodda bo’lgan barcha pedagogik qimmat saqlangani holda analizning batamom asoslangan yangi usullaridan hamda yangi xil reaksiyalardan keng foydalanish imkoniyati tug’iladi.

Mavzu: Cho`ktirish va komples hosil qilish usullari.

O`quvchi–talaba bilishi kerak:

1. Cho`ktirish usuli tushunchasi mohiyatini;

2. Mor, Folgard, Fayans usullari tushunchalarini;

3. Kompleks hosil qilish usuli tushunchasi mohiyatini;

4. EDTA ishtirokida titrlashni.

1. Cho`ktirish usuli tushunchasi mohiyati.

Cho`ktirish usuli shunday titrometrik aniqlashlarni birlashtiradiki, ularda aniqlanayotgan modda bilan ishchi eritma o`rtasidagi reaksiya natijasida aniqlanayotgan ion to`liq cho`kadi. Cho`ktirish usulida qo`llaniladigan reaksiyalar quyidagi talablarni qanoatlantirishi kerak:

a) cho`kma amalda erimaydigan bo`lishi kerak;

b) cho`kma tez tushishi kerak;

c) titrlash natijasida ta`sir qiladigan qo`shimcha reaksiyalar ketmasligi kerak;

d) ekvivalent nuqta oson aniqlanishi kerak.

Tekshirilayotgan modda cho`kmaga to`liq tushganda ekvivalent nuqtaga erishiladi. Kislota–asosli titrlash usulidagi kabi reaksiyaning oxiri indikator yordamida aniqlanadi, ammo bu usuldagi indikatorlar kislota–asos usulidagi indikatorlardan keskin farq qiladi.

Cho`ktiruvchining turiga qarab cho`ktirish usullari bir qator usullarga bo`linadi: Mor, Folgard, Fayans usullari. Titrometrik analizda ishlatiladigan cho`ktiruvchi reaktivlardan, boshqalaridan ko`proq, kumush nitrat–AgNO<sub>3</sub> eritmasi ishlatiladi. Shuning uchun cho`ktirish usuli argentometriya usuli deb ham ataladi.

2. Mor, Folgard, Fayans usullari tushunchalari.

Mor usuli argentometriya usullaridan biri bo`lib, bu usul ushbu reaksiyaga asoslangan:

Ag⁺ + Hal^– = AgHal↓

bu yerda, Hal^––Cl^–, Br^–, J^–, SCN^– ionlaridir. Mor usuli hamma argentometriya usullari ichida eng oddiysi va eng anig`idir. Bu usulda ishchi eritma AgNO<sub>3</sub> eritmasidir. Mor usuli asosida kumush ionlarining xlor yoki brom ionlari bilan o`zaro ta`sir reaksiyasi yotadi:

Ag⁺ + Cl^– = AgCl↓

Kumush ionlari bilan qizil–qo`ng`ir Ag₂CrO₄ cho`kmasini hosil qiladigan K<sub>2</sub>CrO<sub>4</sub> eritmasi indikatordir. Ishchi eritmaning titrini aniqlash uchun boshlang`ich modda NaCl yoki KCl eritmasidir. Mor usuli xlorid yoki bromidlarning miqdorini aniqlashga imkon beradi. Bu usul bilan yodidlar aniqlanmaydi, chunki cho`kmaga tushadigan AgJ K₂CrO₄ ni kuchli adsorbsiyalaydi, shuning uchun ekvivalent nuqtasini aniqlash mumkin emas.

Mor usulini qo`llash quyidagi shartlar bilan chegaralanadi:

a) Aniqlashni faqat neytral sharoitda olib borish mumkin, chunki kislotali muhitda Ag₂CrO₄ eriydi va titrlashning oxirini aniqlash qiyin bo`ladi. ishqoriy muhitda ham titrlash mumkin emas, chunki Ag<sub>2</sub>O cho`kmasi hosil bo`ladi:

2Ag⁺ + 2OH^– = Ag₂O↓ + H₂O

b) Aniqlashni Ba²⁺, Bi³⁺, Pb²⁺ ionlari ishtirokida o`tkazib bo`lmaydi, chunki bu ionlar CrO₄^2– ionlari bilan cho`kma hosil qiladi. Bundan tashqari, Ag<sup>+</sup> ioni bilan qiyin eriydigan cho`kmalar hosil qiladigan PO₄^3–, CO₃^2– ionlari ishtirokida ham aniqlashni bajarib bo`lmaydi.

c) Titrlash hamma vaqt galogendan AgNO₃ ga qarab olib boriladi (ya`ni galogen AgNO<sub>3</sub> eritmasi bilan titrlanadi), faqat shu sharoitdagina Ag<sub>2</sub>CrO<sub>4</sub> ning qizil g`isht rangli cho`kmasi ekvivalent nuqtasida hosil bo`ladi.

Mor usuli oziq–ovqat mahsulotlarini analiz qilishda keng ishlatiladi. Osh tuzining kolbasa, sho`r baliq, yog` va boshqa mahsulotlardagi miqdori hamda ichimlik suvidagi xloridni Mor usuli bilan aniqlanadi.

Folgard usuli argentometriya usullaridan biri bo`lib, bu usul AgSCN hosil bo`lish reaksiyaga asoslangan:

Ag⁺ + SCN^– = AgSCN↓

Bu usulda KSCN yoki (NH₄)₂SCN eritmalari ishchi eritma bo`lib, Folgard usuli teskari titrlashga misol bo`ladi. Demak, bu usulda ikkinchi ishchi eritma titrlangan AgNO₃ eritmasi bor. Shuning uchun Folgard usuli ham argentometriya, ham rodanometriya usuli deb ataladi.

Folgard usuli bo`yicha xlorid, bromid yoki yodidlar quyidagicha aniqlanadi. Aniqlanayotgan eritmaga byuretkadan AgNO<sub>3</sub> ning aniq o`lchangan hajmda titrlangan eritmasi solinadi; bu miqdor Cl^– (Br^– yoki J^–) ionlarining hammasini to`liq cho`ktirishga keragidan ortiq bo`lishi kerak.

Kumushning ortiqcha eritmasini KSCN yoki (NH₄)₂SCN eritmasi bilan titrlanadi. Bu holda (NH₄)₂Fe(SO₄)₂•12H₂O eritmasi indikator bo`lib xizmat qiladi. Hali eritmada kumush ionlari bor ekan, qo`shilayotgan SCN^– ular bilan oq cho`kma AgSCN hosil qilib reaksiyaga kirishadi. Ag<sup>+</sup> va SCN<sup>–</sup> ionlari bilan reaksiya tugashi bilan ishchi eritmaning keyingi tomchisi indikator bilan reaksiyaga kirishadi. Hosil bo`ladigan tuz eritmani qizil rangga bo`yaydi.

Fe³⁺ + 3SCN^– = Fe(SCN)₃

Folgard usuli bo`yicha titrlashda quyidagi shartlarga rioya qilinishi kerak:

a) kumush tuzi rodanid bilan titrlanishi kerak, teskarisi emas;

b) aniqlash kislotali muhitda bajariladi;

c) aniqlash simob tuzlari va kuchli oksidlovchilar bo`lmagan vaqtda bajariladi.

Folgard usuli klinik tekshirish usullarida qon tarkibidagi xloridlarni aniqlashda ishlatiladi.

3. Kompleks hosil qilish usuli tushunchasi mohiyati.

Kompleks hosil qilish usuli metall kationlarining kompleksonlar bilan kompleks hosil qilish reaksiyasiga asoslangan. Bunda juda barqaror, suvda yaxshi eruvchan ichki kompleks birikmalar (kompleksonatlar) hosil bo`ladi. Usul tezligi va yuqori aniqligi bilan ajralib turadi.

Kompleksonlar aminopolikarbon kislotalarning hosilalari bo`lib, odatda etilendiamintetrasirka kislotaning ikki natriyli tuzi–EDTA ishlatiladi, uni komplekson III yoki trilon–B deb ham ataladi. Uning tarkibi quyidagicha:

Na₂C₁₀H₁₄O₈N₂•2H₂O (Mr=372)

EDTA boshqa kompleksonlar kabi ko`pgina metallar bilan barqaror eruvchan ichki kompleks tuzlar hosil qiladi. Kompleks hosil qilish usuli bo`yicha titrlashda quyidagi shartlarga rioya qilish kerak: ekvivalent nuqtada aniqlanayotgan kationlar amalda kompleksga bog`langan bo`lishi kerak. Asosiy shartlardan biri titrlanayotgan eritma pH ining juda aniq qiymatidir.

EDTA bilan ta`sirlashganda metall ionlari, masalan, Mg<sup>2+</sup>, H<sup>+</sup> ionlarini siqib chiqaradi, shuning uchun H<sup>+</sup> ionlarining konsentratsiyasi keskin oshadi va reaksiya muvozanati chapga siljiydi. Hosil bo`ladigan H⁺ ionlarini bog`lash uchun bufer aralashma qo`shiladi. Ko`pchilik kationlarni titrlashni pH 5–6 (bufer aralashma CH<sub>3</sub>COOH+CH<sub>3</sub>COONH<sub>4</sub>) yoki pH 8–10 (bufer aralashma NH<sub>4</sub>OH+NH<sub>4</sub>Cl) da o`tkaziladi.

Kompleks hosil qilish usulida ishlatiladigan indikatorlar aniqlanayotgan metall ionlarining konsentratsiyasi o`zgarishiga sezgir bo`ladi. Odatda kompleks hosil qilish usulidagi indikatorlar bu turli metallar ionlari bilan indikatorning o`z rangidan boshqa rang hosil qiluvchi rangli organik birikmalardir. Ko`pincha erioxrom qora T (yana xromogen qora maxsus El–OO deb ataluvchi) indikatori ammiakli bufer aralashmasi bilan ishlatiladi. Indikator eritmasining rangi ko`k, ko`p metallar bilan esa u qizil vino rangli kompleks hosil qiladi. EDTA eritmasi bilan aniqlanayotgan kationlar titrlanganda ekvivalent nuqtada kationning indikator bilan birikmasi to`liq parchalanadi, chunki kationning hammasi EDTA bilan birikadi va rang qizil vinodan yashil tusli ko`k rangga o`tadi.

Erioxrom qora T dan tashqari kislotali xrom to`q ko`k indikatori katta ahamiyatga ega. Bu indikator metall ionlari ishtirokida pushti–qizil rang, ularsiz esa siren tusli ko`k rang beradi.

Kompleks hosil qilish usuli turli metallarni aniqlashda keng qo`llaniladi. Bunday aniqlashlar sirasiga suvning umumiy qattiqligini, ya`ni undagi Ca²⁺ va Mg²⁺ ning umumiy miqdorini aniqlash kiradi.

4. EDTA ishtirokida titrlash.

Ammiakli bufer aralashma tayyorlash. Buning uchun 100 ml 20 % li NH₄Cl eritmasini 100 ml 20 % li NH₄OH eritmasi bilan aralashtiriladi va aralashma distillangan suv bilan 1 litrgacha yetkaziladi.

Indikator tayyorlash. Buning uchun 0,5 g erioxrom qora T ni 10 ml ammiakli bufer aralashmada eritiladi va eritma hajmi etil spirti bilan 100 ml ga yetkaziladi. Hosil qilingan eritma 10 sutkagacha yaroqli hisoblanadi.

EDTA ning 0,05 n li eritmasini tayyorlash. EDTA boshlang`ich moddalarga qo`yiladigan talablarga javob beradi, shuning uchun uning katta bo`lmagan miqdorini aniq tortim bo`yicha tayyorlash mumkin.

EDTA ning ekvivalent massasi ga teng. Eritma tayyorlash uchun kerakli tortim miqdori quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi:

bu yerda N–eritmaning normalligi, V_K–o`lchov kolbasining hajmi, E–EDTA ning ekvivalent massasi.

Eritmani har qanday aniq eritma tayyorlagandek tayyorlanadi, agar EDTA eritmasini taxminan kerakli konsentratsiyada tayyorlansa, eritmaning titri hajmiy usul bilan aniqlanadi. Boshlang`ich modda sifatida MgSO<sub>4</sub>•7H<sub>2</sub>O ni ishlatish mumkin. EDTA ning titri aniqlanmoqchi bo`linayotgan metall bo`yicha hisoblanadi.

Kalsiyni aniqlash. Kalsiy miqdorini uning tuzlaridan aniqlash uchun analitik tarozida olingan CaCl₂•6H₂O tortimi 100 ml li o`lchov kolbasiga solinadi, distillangan suvda eritiladi, belgigacha yetkaziladi va aralashtiriladi. Tayyorlangan eritmadan pipetka bilan konussimon kolbaga 10 ml olinadi, distillangan suv bilan 70–80 ml hajmgacha suyultiriladi. 5 ml ammiakli bufer aralashma va 5 tomchi indikator qo`shiladi. Hosil qilingan aralashma EDTA eritmasi bilan qizil vino rangidan ko`k rangga o`tgunga qadar titrlanadi. Titrlash oxiriga yaqin EDTA eritmasini ehtiyotlik bilan bir tomchidan qo`shish kerak. Titrlash oxirida qizil rangning izi butunlay yo`qolib, eritma yashil tusli ko`k bo`lib qoladi.

Titrlangan eritmadagi Ca²⁺ miqdori ushbu formula bo`yicha hisoblanadi:

yoki V₁●N₁=V₂●N₂

Ca²⁺ ning foiz miqdori ushbu formula bo`yicha hisoblanadi:

bu yerda, P –titrlangan eritmadagi Ca²⁺ miqdori, Q –CaCl₂●6H₂O tuzining tortimi.

Eritmalarda boradigan ko’pgina analitik reakciyalar cho’kma hosil bo’lishi bilan tugallanadi. Moddaning cho’kma ko’rinishida ajralib chiqishi kimyoviy analizning asosiy usullaridan biridir. Odatda cho’kma ion almashinish reakciyasi natijasida hosil bo’ladi. Eritmadan qattiq faza, cho’kma ajralishi cho’ktirish deyiladi. Masalan; sulьfat ionini bariy sulьfat ko’rinishida cho’ktirish:

Ba(NO3)2 + Na2SO4 = ↓ BaSO4 + 2NaNO3

Ba2+ + 2NO3- + 2Na+ + SO42- = ↓BaSO4 + 2Na+ + 2NO3-

Ba2+ + SO42- = ↓ BaSO4

Moddaning hossasi va cho’ktirish sharoiti (harorat, koncentraciya, pH muhit va boshqalar) ga qarab cho’kmalar har hil ko’rinishda buladi: pag’a-pag’a AI(OH)3, iviq (H2SiO3), donador (РbSO4), kristall (BaSO4), suzmasimon (AgCI) va boshqalar.

Kristall tuzilishli cho’kmalar ma`lum kristall shaklida bo’lib, hajmi kichik, tez cho’kadi, oson filьtrlanadi va yuviladi. Amorf cho’kmalar esa pag’a-pag’a (yoki iviq) hajmi katta, sekin cho’kadi, qiyin filьtrlanadi va yuviladi.

Cho’ktirish usulidan kimyoviy analizda quyidagi maqsadlarda: 6 2

Tekshiriladigan eritmadan to’g’ridan to’g’ri ayrim ionlarni ochishda, Masalan: Fe3+, Ba2+, Cl- ionlari aralashmasiga K4[Fe(CN)6] ta`sir ettirilganda, o’ziga hos berlin lazuri cho’kmasini hosil bo’lishi va hokazo;

4Fe3+ + 3K4[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 + 12K+

2) Kation va anionlarni ajratishda; halaqit beradigan ionlarni yo’qotishda;

3) Aralashmadan ayrim ionlarni ajratib koncentrlashda;

4) Aralashmadan ayrim komponentlar miqdorini aniqlashda (tortma analiz) foydalaniladi.

3.2.Eruvchanlik ko’paytmasi

Tabiatda mutloq erimaydigan modda bo’lmaydi. Cho’kma hosil bo’lishi bilan qaytar erish jarayoni boradi. Cho’kma va to’yingan eritma har hil faza, ya`ni geterogen sistemadan iborat. Geterogen sistemaning bir-biridan chegara sirtlar bilan ajraladigan ayrim qismlari (cho’kma va to’yingan eritma), faza deb ataladi.

Agar qiyin eriydigan tuzni Masalan: AgCI olib distillangan -suv qo’shsak, cho’kmani hosil qilgan Ag+ va CI- ionlari yaqin turgan suv dipollari tomonidan tortiladi va ajralib ionlar gidrati holida eritmaga o’ta boshlaydi. Erish jarayoniga teskari Ag+ va CI- ionlari eritmada to’qnashib AgCI molekulalarini hosil qiladi va cho’kmada ikkita bir biriga qarama-qarshi jarayon sodir bo’lib, ma`lum vaqtdan keyin dinamik muvozanatga olib keladi. Cho’kma bilan dinamik muvozanatda bo’lgan eritmaga to’yingan eritma deyiladi.

AgCI↓ ↔ Ag+ + CI-

qattiq faza cho’kma suyuq faza eritma

Massalar ta`siri qonuniga muvofiq:

] [ ] ][ [ AgCI CI Ag KAgCI   

[Ag+] va [CI-] – muvozanatdagi kumush va hlor ionlarining koncentraciyasi

[AgCI-] – qattiq fazadagi moddaning koncentraciyasi
Geterogen sistemada erigan va qattiq moda zarrachalarining to’qnashishi fazalar sirtida bo’lib, qattiq modda miqdoriga bog’liq bo’lmaydi va uning koncentraciyasi doimiy qolib reakciya tezligiga ta`sir qilmaydi.

Qiyin eruvchan elektrolitning to’yingan eritmasidagi ionlar koncentraciyalarining ko’paytmasi o’zgarmas haroratda o’zgarmas miqdordir. Bu miqdor eruvchanlik ko’paytmasi deb ataladi (EK).

Yuqoridagi misol uchun EКAgCI = [Ag+][CI-] . Umumiy holda MmAn ko’rinishdagi elektrolit uchun eruvchanlik ko’paytmasining ifodasi:

n m m n MmAn A M ЭК ] [] [  

To’yingan eritmada ionlararo ta`sir kuchni hisobga olish, uchun ionlar koncentraciyasini ularning aktivligiga almashtirishga to’g’ri keladi. Ionlar aktivligining qiymati dissocilanish jarayonida ishtirok etayotgan ionlar soniga teng miqdor darajaga ko’tarilib eruvchanlik ko’paytmasi ifodasiga kiradi.

nA mMMnAn m n a a ЭК    *

Ionlar aktivligi ularning koncentraciyalari bilan aktivlik koefficientlari ko’paytmasiga teng bo’lgani uchun eruvchanlik ko’paytmasini shunday yozish mumkin.

n A m M n m m n MnAn m n f f A M ЭК      * * ] [ ] [

Lekin, kam eruvchan birikmaning ionlar koncentraciyasi uning to’yingan eritmasida juda kam bo’lgani uchun ionlar orasidagi o’zaro ta`sir kuchi u qadar ahamiyatli emas. Shuning uchun hisoblashlarda ni birga teng deb olinsa, hato bo’lmaydi. Bundan odatda, amalda qo’llaniladigan tahminiy tenglamani hosil qilamiz: n A m M m n ваf f  

n m m n MnAn A M ЭК ] [] [  

Oson eriydigan elektrolitlarda f ning qiymati birga teng emas. Shuning uchun ulardagi ionlar aktivligini koncentraciya bilan almashtirib bo’lmaydi. Agar berilgan qiyin eruvchan birikmaning eruvchanlik ko’paytmasi EК < n * 10-7 bo’lsa, aktivlik koefficientini hisobga olmasa ham bo’ladi. Agar EК > n * 10-7 bo’lsa, aktivlik koefficientini kiritish kerak. Biroq eruvchanlik ko’paytmasi qoidasiga 6 4
asoslangan hisoblashlarda katta aniqlik talab qilinmaydi, shuning uchun ko’p hollarda aktivliklar koncentraciyalar bilan almashtiriladi.

Qiyin eruvchan birikmalarning eruvchanlik ko’paytmasi qiymati ma`lumotnomalarda (5 jadval, 281 bet) keltirilgan.

Qiyin eruvchan elektrolitlarning eruvchanlik ko’paytmasini hisoblash uchun, uning berilgan haroratdagi eruvchanligi aniqlanadi. Eruvchanlikni bila turib, eruvchanlik ko’paytmasini hisoblab topish oson.

Masalan: СаСО3 ning eruvchanligi 0,0069 g/l. Eruvchanlik ko’paytmasi hisoblansin.

Echish: Eruvchanlikni mollarda ifodalaymiz: 69 ,1003  CaCO M

л моль Э CaCO / 10 *85,669 ,10010 *9,65 3 3    

Har bir СаСО3 molekulasi eritilganda bittadan Са2+ va CO32 ioni hosil bo’lgani uchun Са2+ = СО32 = 6,85 * 10-5 molь/l.

Demak,

9 5 5 2 3 2 10 *7,410 *9,6*10 *9,6] ][ [ 3         CO Ca ЭК CaCO

Moddalarning EK qiymatini bilgan holda kam eruvchan moddaning eruvchanligini hisoblash mumkin.

n m n m MmAn MnAn n m ЭК Э 

Mаsаlан: CaCO3 suvdagi eruvchanligini g/l hisoblang. Eruvchanlik ko’paytmasining qiymati 2 jadvaldan olinadi.

СаСО3 ↔Ca2+ + CO32-

[Ca2+] = [CO32-] = X

2 2 3 2 * ] ][ [ 3 X X X CO Ca ЭК CaCO  

л мольЭК Э X / 10 16 ,610 8 ,35 9 

Eruvchanlikni g/l da hisoblash uchun molyar koncentraciyani moddaning molekulyar massasiga ko’paytirish kerak.

Э = 6,16  10-5  100,69 = 6,20  10-3 г/л

Cho’kma quyidagi hollarda qisman yoki to’liq erishi mumkin:

a) kompleks birikma hosil bo’lishi yoki gaz ajralib chiqishi;

b) yonaki jarayonlar borishi ;

v) oksidlanish darajasining o’zgarishi ;

g) [H+] ionlari koncentraciyasining oshishi ;

d) cho’kmaga ionlari bo’lgan biror kuchli elektrolitni qo’shish va hokazo.

3.3 Cho’kmalarning hosil bo’lishi va ularga ta`sir qiluvchi omillar.

Agar qiyin eruvchan elektrolitning ionlar koncentraciyasining ko’paytmasi uning eruvchanlik ko’paytmasidan kam bo’lsa, eritma to’yinmagandir. EK - qoidasiga muvofiq berilgan, qiyin eriydigan elektrolit ionlari (aktivliklarining) koncentraciyalarining ko’paytmasi berilgan haroratda eruvchanlik ko’paytmasiga teng bo’lgan vaqtdagina eritma shu elektrolitga nisbatan to’yingan bo’ladi, ya`ni

[Ag+][Cl-] < ЭКAgCl – to’yinmagan eritma

[Ag+][Cl-] = ЭКAgCl – to’yingan eritma

[Ag+][Cl-] > ЭКAgCl – o’ta to’yingan eritma

Kam eruvchan elektrolitning ionlar koncentraciyasining ko’paytmasi berilgan haroratdagi eruvchanlik ko’paytmasi qiymatidan ortiq bo’lgan hollarda cho’kma hosil bo’ladi.

To’la cho’kishga ta`sir qiluvchi omillar:

1. Eritma koncentraciyasining ta`siri

2.Cho’ktiruvchi miqdorining ta`siri. To’la cho’ktirish uchun cho’ktiruvchining miqdori bir yarim barobardan ortiqcha olinadi. Cho’ktiruvchining ortiqcha qo’shilishidan eritmadagi cho’ktiriladigan ionlarning koncentraciyalarini mos ravishda kamayishiga, ya`ni cho’kmaning to’la cho’kishiga olib boradi.

3.Bir ismli ionning ta`siri. To’yinmagan elektrolit eritmasiga bir ismli ioni bo’lgan elektrolit qo’shib, to’yingan va o’ta to’yingan eritma hosil qilish mumkin.

Haqiqatan agar AgCI ning to’yingan eritmasiga oz-ozdan HCI yoki KCI qo’shsak, dastlab AgCI ning EK qiymati (ya`ni 25оС da 1,78*10-10) dan kam bo’lgan ionlar ko’paytmasi asta-sekin unga tenglashadi va nihoyat, undan orti

Xulosa.

1. Cho`ktirish usullari–aniqlanayotgan modda bilan ishchi eritma o`rtasidagi reaksiya natijasida aniqlanayotgan ion to`liq cho`kadigan hajmiy analiz usuli.

2. Argentometriya usuli–ishchi eritma sifatida kumush nitrat–AgNO₃ eritmasi ishlatiladigan cho`ktirish usuli.

3. Mor usuli–argentometriya usullaridan biri bo`lib, bu usul ushbu reaksiyaga asoslangan, masalan, Ag⁺ + Hal^– = AgHal↓

4. Folgard usuli–argentometriya usullaridan biri bo`lib, bu usul AgSCN hosil bo`lish reaksiyaga asoslangan, masalan, Ag⁺ + SCN^– = AgSCN↓

5. Kompleks hosil qilish usuli–metall kationlarining kompleksonlar bilan kompleks hosil qilish reaksiyasiga asoslangan hajmiy analiz usuli.

6. EDTA–etilendiamintetrasirka kislotaning ikki natriyli tuzi, uni komplekson III yoki trilon–B deb ham ataladi.

7. Bufer aralashma–hosil bo`ladigan H<sup>+</sup> ionlarini bog`lash uchun qo`shiladigan modda.

Foydanilgan adabiyotlar:

1. A. Yu. Ibodov: «Farmatsevtik kimyo», I tom, Toshkent, «Tibbiyot» nashriyoti, 1996 yil, 90–95 betlar;

2. M. S. Mirkomilova: «Analitik kimyo», Toshkent, «O`zbekiston» nashriyoti, 2005 yil, 239–267 betlar;

3. M. G`ulomova: «Analitik kimyo», Toshkent, «Talqin» nashriyoti, 2005 yil, 141–148 betlar;

4. U. Haydarov: «Analitik kimyo», Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2007 yil, 196–206 betlar.