Omuxta yemlar, ularning turlari va tayyorlash texnologiyasi

Chorvachilikda suv o‘tlaridan foydalanish 
 
SUVO‘TLAR (Algae) — 
tuban o‘simliklar
 dunyochasi; sodda tuzilgan, 
asosan, suvli muhitda o‘sadi. Suvo‘tlar bir hujayrali mikroskopik kattalikda koloniya 
bo‘lib yashaydigan, ko‘p hujayrali va uz. 60 m gacha bo‘lgan turlarni o‘z ichiga 
oladi. 
Ayrim 
turlarida 
to‘qimalar 
rivojlangan. 
Tanasining 
hujayralari 
ixtisoslashmagan, o‘tkazuvchi to‘qimalari rivojlanmagan. Rizoidlari substratga 
yopishish uchun xizmat qiladi. Ko‘kyashil va proxlorofit Suvo‘tlar — 
prokariotlar
; 
ularni, odatda, mustaqil guruh sifatida sianobakteriyalarga, evglenasimon 
Suvo‘tlarni ko‘pincha bir hujayrali hayvonlarga (xivchini bo‘lishi, ayrim turlarining 
golozoy oziqlanishi tufayli) kiritiladi. Eukariot S hujayrasi xloroplastlari 
(xromatoforlari)da pirenoid, harakatchan Suvo‘tlarda xivchin, ba’zan ko‘zcha, 
qisqaruvchi vakuola bo‘ladi. Ko‘pchiligi avtotrof, bir qancha turlari geterotrof va 
golozoy oziklanadi. Suvo‘tlarning bir qismi geterotrof, jumladan, parazit 
oziqlanishga o‘tgan. Vegetativ, jinssiz va jinsiy (gologamiya, izogamiya, 
anizogamiya, oogamiya) ko‘payadi. Suvo‘tlar 
zoosporalar
 hosil qilib ko‘payishi 
bilan yuksak o‘simliklardan farq qiladi. 
Biokimyoviy 
xususiyati 
(pigmenti, 
hujayra
 qobig‘i 
tarkibi, 
zaxira
 oziq 
moddalar xili)ga va hujayrasining submikroskopik tuzilishiga binoan, Suvo‘tlar 
10 
bo‘lim
; ko‘kyashil, qizil, tillarang, diatom, dinofit, qo‘ng‘ir, sariqyashil, 
evglenasimon, yashil, xarasimonlarga ajratiladi. 41000 dan ortiq turi ma’lum. 
Dengizlarda qirg‘oqdan boshlab 200 m gacha va undan ham chuqurroqda, chuchuk 
va o‘ta sho‘rlangan 
suv
 havzalari, qaynoq buloqlar, tuproqda, jumladan, tog‘ va 
dashtlarda uchraydi. Xivchinli davrga ega bo‘lgan Suvo‘tlar 2 guruhga bo‘linadi: a 
va v xlorofillga ega bo‘lgan yashil Suvo‘tlar (evglenasimonlar, yashil S, 
xarasimonlar) hamda v xlorofillsiz, lekin ko‘pincha s xlorofillga ega bo‘lgan 
sariqqo‘ng‘ir Suvo‘tlar (tillarang, diatom, sariqyashil S). S. ning har xil bo‘limlari 
turli xil bir xujayrali organizmlardan mustaqil holda kelib chiqqanligi taxmin 
qilinadi. 
Suvo‘tlar biosferada organik moddalarni ilk 
bor
 hosil qiluvchi organizmlar 
sifatida juda katta ahamiyatga ega; okeanlarda Si biomassasi 1,7 mlrd. t ga yaqin (1 

---

yilda 550,2 mlrd. t). Suvo‘tlar 1 ga suv yuzasiga nisbatan 1,3—2,0 t 
quruq 
biomassa
 hosil qiladi. 
Yer atmosferasida erkin kislorodning paydo bo‘lishi ham Suvo‘tlar bilan 
bog‘liq. Suvo‘tlar eng qad. organizmlar bo‘lib, ulardan boshqa 
o‘simliklar
 kelib 
chiqqan. Ko‘pchilik bir xujayrali Suvo‘tlar 
zamburug‘lar
 bilan 
simbioz
 yashashi 
tufayli 
lishayniklar
 xrsil bo‘lgan (q. Lishayniklar). 
Tuban o‘simliklarning suvda, nam joylarda va tuproqda yashaydigan katta 
guruhi suvo‘tlar deyiladi. Suvo‘tlar xujayrasida xlorofil bo‘lishi bilan 
bakteriyalardan farq qiladi. Lekin ular tarkibida boshqa pigmentlar borligi tufayli 
rangi qo‘ng‘ir qizil va ko‘k- yashil bo‘ladi. Xlorofill borligi uchun suvo‘tlar avtotrof 
o‘simliklar hisoblanadi. Suvo‘tlar tashqi ko‘rinishidan juda xilma- xil bo‘ladi. Ular 
orasida mikroskopik mayda bir xujayralilar bilan bir qatorda bir necha o‘n metrga 
yetadigan juda yirik vakillari ham bor. Koloniya bo‘lib yashaydigan suvo‘tlar bir 
xujayralilar orasidagi zvenodir. Ularning tanasi o‘zaro bo‘sh birikkan xujayralar 
to‘dasidan iborat.
Suvo‘tlarining tanasi poya, barg, ildiz kabi organlarga bo‘linmagan tallomdir. 
Biroq ba’zi vakillarning tallomi birmuncha murakkab tuzilgan bo‘lib, funksyasiga 
muvofik ravishda tanasi ayrim qismlarga ajralgan bo‘ladi. Suvo‘tlari vegetativ, 
jinssiz va jinsiy yo‘l bilan ko‘payadi. Jinsiy yo‘l bilan ko‘payish oogamiya, 
izogomiya, geterogamiya tipida ro‘y beradi. Suvo‘tlar dengizlarda va chuchuk 
suvlarda suvning tiniqligiga qarab har xil chuqurlikda (tiniq dengizda 100-150 m 
chuqurlikda) yashaydi. 
Ularning ba’zilari
, asosan, mikroskopik shakillarining juda 
ko‘p to‘dasi erkin suzib yurib fitoplonkton hosil qiladi. Boshqalari esa suv xavzalari 
ostiga yopishib yashab, bentos (suv xavzasi ostidagi o‘simlik va hayvon organizmlar 
to‘dasi) tarkibiga kiradi. Tuproq suvo‘tlari yer yuzasida va uning ustki qatlamlarida 
yashaydi. Ularning ko‘pi tuproqda organik moddalarni to‘planishiga yordam beradi 
va 
unimdorlikning 
muhim 
omili 
hisoblanadi. 
Suvo‘tlarining juda ko‘p, 20 minga yaqin turi bo‘lib, ular 5 ta sinfga bo‘linadi,
ko‘k- yashil suvo‘tlar (Cyanophyta), yashil suvo‘tlar (Chlorophyta), diatom 
suvo‘tlar (Diatomeae), 
qo‘ng‘ir 
suvo‘tlar (Phaeophyta) va 
qizil 
suvo‘tlar (Rodophyta) sinfi bilan tanishamiz. 
Rossiyaning Kamchatka davlat texnika universiteti mutaxassislari dengiz 
suvo‘tlaridan tayyorlangan 30 dan ko‘proq turdagi mahsulotni taqdim qilishdi. 
“Bu mahsulotlar suvo‘tlarning birlamchi qayta ishlanishi hosilalari (quruq 
laminariya, un, mikronlashtirilgan kukun, gel), oziq-ovqat mahsulotlari (non-bulka, 
makaron va qandolat mahsulotlari, chipslar, sublimlashtirilgan sho‘rvalar, rollar, 
sharbatlar va kokteyllar), farmasevtik vositalar va kosmetika tovarlari”, deb aytilgan 
xabarda. 

---

Kamchatka rahbariyati yarimorol sohillari yaqinida deyarli qayta 
ishlanmaydigan suvo‘tlarning katta zaxiralari mavjudligini hisobga olib, universitet 
vakillarining ushbu innovatsion ishlanmalarini qo‘llab-quvvatlashgan.
“Borgan sari ko‘proq odamlar to‘g‘ri ovqatlanish haqida qayg‘urayotganlarini 
hisobga olib aytishim mumkinki, ushbu loyihaning kelajagi bor. Boz ustiga ishlab 
chiqarish uchun asosni Kamchatka tabiati bermoqda”, deb aytgan Kamchatka 
gubernatorining birinchi o‘rinbosari Irina Untilova. 
Untilova olimlarni Kamchatka tadbirkorlari uchun o‘z mahsulotlarining 
kengaytirilgan taqdimotini tashkillashtirishga chorlagan va ko‘plab tadbirkorlar 
ushbu ishlab chiqarishga qiziqish bildirishlari mumkinligini ta’kidlab o‘tgan.