Ona arini sun'iy usullarda ko'paytirish. Hakimov Javohir Farg'ona davlat universiteti talabasi

Ona arini sun'iy usullarda ko'paytirish.
Hakimov Javohir Farg'ona davlat universiteti talabasi
Yigitaliyeva Hilola Farg'ona davlat universiteti talabasi
Asalarilar uchun ozuqa manbalari hisoblangan asal asalarichilar uchun muhim ahamiyatga ega. Maksimal asal ishlab chiqarish va nasl berish uchun uyalar qaerda joylashganligini aniqlash uchun mavsumdan tashqari vaqtni hisobga olish kerak. Agar asal miqdori kamayib ketsa, asalarini maxsus sharoitda boqish kerak bo'ladi. Tijoriy changlatish maqsadida ishlatiladigan asalarilar hovlilarda boqiladi. Yem-xashak boshqa asalari turlari bilan changlanishni boshqarish uchun ham muhimdir. Nektar asalarilarning qanotlari mushaklari uchun asosiy energiya manbai bo'lgan shakarni o'z ichiga oladi va qish uchun asalarilar koloniyalari uchun issiqlik manbai bo'lib ham xizmat qiladi. Polen normal hayot aylanishi va koloniya faoliyatida yo'qolgan asalarilarning o'rnini bosish uchun asosan naslga oziqlanadigan oqsil va iz minerallarni beradi.
Ona asalari yetishtirish uchun quyidagi turdagi uch guruh arilari oilasi qatnashadi:
1-guruh - ona ari yetishtirish uchun qurtcha olinadigan onalik oila;
2-guruh - erkak ari yetishtiriladigan otalik oila;
3-guruh - kosachadagi va g’umbakdagi qurtchalarni tarbiyalovchi oila.
Sun’iy yo'l bilan ona ari yetishtirish orqali asalarichi quyidagi ko’rsatkichlarga erishadi:
birinchi yuqori mahsuldor sifatli ona ari qo'ygan tuxumdan qurtchalarni olib, ko'p sonli ona ari qurtchalarni yetishtirish mum­kin;
erta bahorda rejali ravishda tashkil etiladigan kichik yangi oilalarga kerakligicha ona ari yetishtiriladi;
sun’iy yetishtirilgan ona arilar yuqori sifatli bo’libgina qolmay, balki ko'ch ona arilardan tuxum qo’yish qobiliyati bo‘yicha qolishmaydi va ayrim hollarda ustun turadi;
ona ari yetishtirish bo'yiclia maxsus ixtisoslashtirilgan xo‘jalik tashkil etilib, kerakli arilari zotidan ona ari yetishtirish mumkin;
yaxshi ona ari yetishtirish xo‘jaligi tashkil etilgach, asalarilarning zotini yaxshilash bo’yicha naslchilik ishlarini tashkil etish mumkin.
Sun’iy yo'l bilan ona ari yetishtnishga kirishishdan avval qurtchalarni ko'chiradigan kosachani yopishtirish romi tayyorlanadi. Bunday rom 15 mm kenglikdagi yog'och tayoqcha (reyka)dan yasalsa, maqsadga muvofiq bo'ladi. Bunday romni ari oilasi ichiga qo’yish vaqtida unda g’uj o’tirgan arilar tarqatib yuborilmaydi va natijada kosachadagi qurtchalarni tarbiyalovchi ari oilasi yax­shi qabul qiladi. ona arining safati yuqori bo‘ladi. Rom ichiga 2-3 qator mum kosachalarni yopishtirish uchun qalinligi 10 mm eni 15 mm li tayoqcha (reyka)ning ikki yon tarafidan bittadan mix qoqib yopishtiriladi, tayoqcha yengil buriladi.Ko'p sonli ona ari yetishtirishda faner pona patronchaga ona ari yetishtirish kosachasi yopishtirilib, unga onalik oilasidan olingan qurtcha ko'chiriladi. Agarda juda ko'p sonli ona ari yetishtirish kerak bo’lsa, u holda onalik oilasining ikkita alohida-alohida ari kiradigan teshigi bor 20 ta romli yotoq uyasi o'rtasidan zich yopilib, teng ikkiga bo’linadi. Uyaning bitta bo'limiga onalik oila­si joylashtiriladi. Ikkinchi bo’limga esa yosh ona arili sog'lom ari oilasi o'tkaziladi.Onalik oiladagi ona ari ko'p tuxum qo'ymasligi va yirik tuxum qo’yishi uchun bu oila ko'p miqdorda asal yoki shakar sharbati bilan oziqlantirib turiladi. Mumkatak inchalarga ozuqa to’ldirilganida ona ari tuxum qo'yishi uchun bo’sh inchalar kamayib qoladi va natijada ona ari qo’ygan tuxumlarini vazni og'ir bo’lib, yirik bo’ladi.Ona ari yetishtirish uchun shu arilarining inchalaridan yarim sutkalik qurtchalari ko’chiriladi. Ona ari sifatli bo'lishi uchun ikki marotaba qurtcha ko’chnish usulidan foydalaniladi. Tarbiyalovchi oilaga xohlagan oiladan olingan qurtchalar ko’chirilgan kosachali rom beriladi va ertasiga qabul qilingan mum kosacha ichidagi qurtchalar olib tashlanib, o’rniga tayyor sutli kosachaga mahsuldor ko’rsatkichlarga ega bo'lgan onalik oilasidan olingan 12 soatlik yoki bir sutkalik qurtcha ko'chirilib, yana tarbiyalovchi oilaga beriladi.Shu yo’l bilan ona ari yetishtirilganida, tayyor bir kunlik kerakli ozuqa birliklariga ega bo’lgan sut evaziga qurtchadan sifatli ona ari yetishib chiqadi.
Xulosa qilib aytganda, quyidagi natijalarga erishiladi:
ona arilari boqishning texnologik usullari yaratiladi va ertangi sifatli ona arilari yetishtiriladi, paketli asalarichilik rivojlantiriladi;
shaxsiy yordamchi, dehqon va fermer xo’jaliklari ona asalarilar bilan ta’minlanadi, paketli asalari oilalari chetga eksport qilinadi;
O’zbekistonda ko’paytirilayotgan Kavkaz, Krama va mahalliy asalari zotlari populatsiyasining sifat ko’rsatkichlari yaxshilanadi;
arilari mahsulotlari ishlab chiqarish va arilari oilalarining iqtisodiy samaradoriigi 15-20 % ga oshiriladi;
ona asalari yetishtirish bo’yicha shaxsiy yordamchi, dehqon va fermer xo’jaliklari uchun taklif va tavsiyanomalar beriladi.
References:
1. Faegri, K., & van der Pijl, L. (1979). Fundamentals of Pollination Ecology (3rd ed.). Pergamon Press.[1]
2. Heinrich, B., & Raven, P. H. (1972). Energetics and pollination ecology. Science, 176(4035), 597–602.[2]
3. Nabors, M. (2004). Introduction to Botany (1st ed.). Pearson Education.[3]
4. Picó, F., Rodrigo, A., & Retana, J. (2008). Demography of plants. Population dynamics, 2811–2817.[4]