Ona tili vokalizmi

Vokalizm - o‘zbek adabiy tilining unlilari tizimidir. U 6 ta fonemani – i, e, a, u, o‘, o

• Vokalizm - o‘zbek adabiy tilining unlilari tizimidir. U 6 ta fonemani – i, e, a, u, o‘, o

tovushlarini o‘z ichiga oladi. hozirgi (kirillcha) o‘zbek yozuvida bu 6 ta fonema uchun 10 ta harf

(и, э, a, у, ў, o, e, ё, ю, я), yangi (lotincha) o‘zbek yozuvida esa 6 ta harf (i, e, a, u, o, o') ishlatiladi. Fonemalar miqdori bilan harflar (grafemalar) miqdori o‘rtasidagi bunday har xillik ularning boshqa-boshqa hodisalar ekanligidan dalolat beradi.

Unli fonemalar undoshlardan quyidagi belgilariga ko‘ra farqlanadi: a) fizik-akustik jihatdan: unlilar ovozdan tarkib topadi, unda shovqin qatnashmaydi. Undosh tovush tarkibida esa shovqinning bo‘lishi shart; b)anatomik-fiziologik jihatdan: unli tovushlar talaffuzida nutq a`zolari to‘siq (fokus) hosil qilmaydi, bu hol O‘pkadan kelayotgan havo oqimining og‘iz bo‘shlig‘ida to‘siqqa uchramay o‘tishini ta`minlaydi. Undoshlar artikulyatsiyasida esa albatta to‘siq (fokus) hosil qilinadi, havo oqimi shu to‘siqdan portlab, sirg‘alib yoki titrab ota’di, bu jarayon undosh tovush uchun kerak bo‘lgan shovqinni yuzaga keltiradi; v) lingvistik-funktsional jihatdan: unlilar ham, undoshlar ham so‘z va morfema tarkibida «qurilish materiali» sifatida (shakllantiruvchi funktsiyada) qatnashadi; shakllan-tirilgan fonetik so‘z yoki morfemalarning tovush qobig‘ini bir-biridan farqlaydi, shu orqali ularning ma`nolarini tafovutlash imkonini yaratadi.

Unli fonemalar undoshlardan quyidagi belgilariga ko‘ra farqlanadi: a) fizik-akustik jihatdan: unlilar ovozdan tarkib topadi, unda shovqin qatnashmaydi. Undosh tovush tarkibida esa shovqinning bo‘lishi shart; b)anatomik-fiziologik jihatdan: unli tovushlar talaffuzida nutq a`zolari to‘siq (fokus) hosil qilmaydi, bu hol O‘pkadan kelayotgan havo oqimining og‘iz bo‘shlig‘ida to‘siqqa uchramay o‘tishini ta`minlaydi. Undoshlar artikulyatsiyasida esa albatta to‘siq (fokus) hosil qilinadi, havo oqimi shu to‘siqdan portlab, sirg‘alib yoki titrab ota’di, bu jarayon undosh tovush uchun kerak bo‘lgan shovqinni yuzaga keltiradi; v) lingvistik-funktsional jihatdan: unlilar ham, undoshlar ham so‘z va morfema tarkibida «qurilish materiali» sifatida (shakllantiruvchi funktsiyada) qatnashadi; shakllan-tirilgan fonetik so‘z yoki morfemalarning tovush qobig‘ini bir-biridan farqlaydi, shu orqali ularning ma`nolarini tafovutlash imkonini yaratadi.