Ona tili vokalizmi

2.Unli tovushlar va ularning tasnifi haqida ma'lumot.

• O‘zbek adabiy tili unli fonemalari va ularning tasnifiHozirgi o‘zbek adabiy tilida unli fonemalar oltita: i, e, a, u, o‘, o. Unlilar hosil bo`lishida til va lablar faol ishtirok etadi, shuning uchun ular tasnifi uch xususiyatga asoslanadi: tilning oldinga yoki orqaga harakat qilish darajasiga, tilning tanglay tomon ko‘tarilish darajasiga va lablarning ishtirokiga ko‘ra. Shu jihatdan unlilar uch tomondan tasnif qilinadi:

1) tilning gorizontal harakatiga ko‘ra;
2) tilning vertikal harakatiga ko‘ra;
3) lablarning ishtirokiga ko‘ra.
Tilning gorizontal harakatiga ko‘ra unlilar ikki guruhga bo‘linadi:
1) old qator unlilar: i, e, a;
2) orqa qator unlilar: u, o‘, o.

3.AYRIM UNLILAR TAVSIFI.

• «I» fonemasi- yuqori tor, old qator, lablanmagan unli. Bu fonema so‘zning barcha bo‘g‘inlarida uchraydi. ikki ( birinchi va oxirgi bo‘g‘inlarda), birinchi (birinchi,ikkinchi va oxirgi bo‘g‘inlarda) kabi. U chuqur til orqa q, g‘, x undoshlari bilan yonma-yon kelganda yo‘g‘on (orqa qator) unli tarzida, boshqa barcha pozitsiyalarda esa ingichka (old qator) unli sifatida talaffuz qilinadi. qiyos qiling: kir va qir, tarkib va targ‘ib,himmat va xilvat kabi.:

«e» fonemasi - o‘rta keng, old qator, lablanmagan unli. Bu fonema bir bo‘g‘inli so‘zlarda
(men,sen,besh kabi), ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning birinchi bo‘g‘inida (beshik, etik, telpak kabi)ko‘proq qo‘llanadi.
«a» fonemasi - quyi keng, old qator, lablanmagan unli. So‘zning barcha bo‘g‘inlarida kela oladi: anor (birinchi bo‘g‘inda), telpak (ikkinchi,oxirgi bo‘g‘inda), nafaqa (so‘zning uchala bo‘g‘inida) kabi. Bu fonema ham, boshqa unlilarda bo‘lganidek, chuqur til orqa q, g‘, x undoshlari bilan yonma-yon qo‘llanganda orqa qator, yo‘g‘on unli tarzida talaffuz qilinadi, sayoz til orqa k, g, ng, til o‘rta y va faringal h undoshlari bilan yondosh bo‘lganda esa sayoz til orqa, ingichka ottenka bilan aytiladi. qiyos qiling: kasal va qasam, kamar va qamar, taka va taqa, mahal va shag‘al, sO‘gal va nag‘al, nasihat va tilxat, dangal va dag‘al kabi;
a